دکتر ولی گل محمدی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با اشاره به مناقشات میان ترکیه و اتحادیه اروپا و تهدید به اعمال تحریم علیه ترکیه، خاطرنشان کرد: اساساً بعد از اعتراضات پارک گزی در سال 2013 و به‌ویژه کودتای نافرجام 2016، دولت ترکیه به این برداشت رسیده که کشورهای اروپایی به دنبال تضعیف نظام سیاسی آقای اردوغان هستند و پروژه عبور از او را کلید زده‌اند.

وی با یادآوری اینکه ترکیه بعد از 2013 هیچ همکاری مشترک امنیتی و سیاسی قابل‌توجهی با اتحادیه اروپا در دستور کارهای مهم منطقه‌ای و بین‌المللی نداشته است، افزود: ترکیه به رهبری آقای اردوغان به این برداشت استراتژیک رسیده است که اتحاد فرا آتلانتیکی متشکل از اتحادیه اروپا و آمریکا خود درگیر بحران است و برگزیت هم هرچه بیشتر بر ذهنیت ترکیه اثر گذاشته است. ازاین‌جهت آن‌ها تقلای گذشته برای ورود به اتحادیه اروپا را دیگر ندارند. تقریباً تصمیم گیران کلیدی ترکیه به این نتیجه رسیده‌اند که عضویتشان در اتحادیه اروپا به دلیل یکسری مباحث ایدئولوژیک، فرهنگی و تمدنی تقریباً غیرممکن است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اوج تلاش‌های ترکیه در روند اروپایی شدن در سال‌های 2005 برای اعمال تمامی معیارهای کپنهاک و تداوم مخالفت رهبران اروپایی با عضویت ترکیه، گفت: برآوردها این است که در صورت عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا با توجه به خروج بریتانیا، شاید در 2040 میزان جمعیت مسلمانان خیلی بیشتر از مسیحی‌ها شود. درحالی‌که این اتحادیه کم‌وبیش کلوپ مسیحی است.

گل محمدی تأکید کرد: هرچند ترکیه هنوز ارتباطات نهادی خود را در بخش‌های اقتصادی و امنیتی و حتی راهبردی با اتحادیه اروپا، شورای اروپا و نهادهای مختلف اقتصادی اروپا و ناتو ادامه می‌دهد اما عضویتش در نگاه هر دو طرف، مسئله غیرقابل بحثی است که چندان هم روی آن مانور نمی‌دهند. همچون سایر قدرت­های نوظهور، قرائت آنکارا از تحولاتی مانند برگزیت، رشد پوپولیسم، قوت­ گرفتن دیدگاه­های ضدمهاجرتی در اروپا و ناسیونالیسم اقتصادی دولت ترامپ این است که نظم لیبرال غرب محور درگیر بحران عظیمی است و دیگر قواعد بازی در سیاست بین ­الملل کنونی را تعیین نمی‌کند.

این تحلیلگر تحولات ترکیه با اشاره به چالش‌ها و بحران‌های پیش روی اتحادیه اروپا که موردتوجه رهبران ترکیه قرارگرفته است، ادامه داد: بعد از بحران مالی سال 2008، نگاه ترکیه به‌نظام بین‌الملل در حال تغییر است. به­رغم اظهارات رسمی در ورود به اتحادیه اروپا، ترکیه خود از طرفداران اصلی ظهور نظم چندقطبی در سیاست بین­الملل است. اینکه رئیس ­جمهور اردوغان مدام تکرار می‌کند «دنیا از پنج قدرت بزرگ‌تر است» و از ظهور «ترکیه جدید» سخن می‌گوید درواقع ناظر بر برداشت نوینی است که رهبران ترکیه از نظام بین­الملل و جایگاه خود در یک جهان چندقطبی ب ه­ویژه اوراسیا تصویرپردازی می­کنند.

گل محمدی با تأکید بر اینکه ترکیه در حال مرکز زدایی از یورو آتلانتیک است و به سمت آسیا پاسیفیک حرکت می‌کند، اضافه کرد: در چهار سال گذشته حجم روابط تجاری ترکیه با آمریکا و اتحادیه اروپا کاهش 18 درصدی داشته و درعین‌حال روسیه و چین به ترتیب با 24 میلیارد و 21 میلیارد دلار به اولین و سومین شریک تجاری ترکیه تبدیل شده‌اند. همچنین سهم آسیا از سال 2008 تا 2018 در تجارت و اقتصاد خارجی ترکیه، از 18 درصد به 35 درصد رسیده است. سهم اروپا نیز از 53 درصد در سال 2003 به 36 درصد در سال 2018 کاهش پیدا کرده است.

این پژوهشگر مهمان در دانشگاه بیلکنت آنکارا تصریح کرد: برآورد رهبران ترکیه این است که نظام بین‌الملل وارد عصر چندقطبی و یا بدون قطب می‌شود و در شرایط فعلی باید بتوانند درعین‌حال که با تمام بلوک‌های قدرت در دنیا کار می‌کنند، سطحی از استقلال عمل خود را در مقابل متحدان غربی که تا پیش‌ازاین تصمیماتشان زیر سایه آن‌ها اتخاذ می‌شد داشته باشند.

این استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بابیان اینکه ترکیه به سمت استقلال عمل راهبردی در تصمیمات سیاست خارجی و سیاست کلان خود پیش می‌رود و این مطلوب کشورهای اروپایی نیست، خرید سامانه اس 400 را در قالب فهم نوین از محیط بین‌المللی و در راستای نگاه چندجانبه‌گرایان به روابط راهبردی در نظام بین‌الملل و تنوع سازی دانست.

وی با اشاره به اقداماتی که ترکیه مستقل از اروپا و آمریکا و در جهت خلاف خواسته‌های آن‌ها پیش برده است، تأکید کرد: در سال‌های گذشته تحولات بسیار مهمی در داخل ترکیه رخ‌داده است. سندورم کودتا تأثیر بسیار زیادی در شکل‌گیری احساسات ضدآمریکایی و ضد اروپایی در داخل ترکیه داشته است. نظرسنجی‌های معتبری که سالانه توسط دانشگاه «کادیرهاس» انجام می‌شود نشان می‌دهد 79 درصد از شهروندان ترکیه معتقدند کودتا آمریکایی بوده است. 68 درصد احساسات ضدآمریکایی در ترکیه افزایش پیداکرده که تا شش سال پیش این رقم کمتر از 26 درصد بوده است. 56 درصد دیگر نمی‌خواهند وارد اتحادیه اروپا شوند.

گل محمدی این تغییر گرایش را مهم ارزیابی کرد و افزود: در سال 2004 حدود 85 درصد خواهان ورود به اتحادیه بودند و این رقم در سال 2014 حدود 57 درصد بوده است. در شرایط فعلی 74 درصد گفته‌اند که آمریکا دشمن اول ترکیه است و 60 درصد هم به اتحادسازی با قدرت‌های شرقی مانند چین و روسیه و ایران اعتقاد پیدا کرده‌اند.

وی همچنین تحولات داخلی ترکیه و کاهش نقش و قدرت بازیگران سکولار و اروپاگرا و قدرت‌یابی جریان‌های دیگر مانند «حزب حرکت ملی» و سایر احزاب محافظه‌کار متحد با آقای اردوغان را در برخی پرونده‌های سیاست خارجی ازجمله مسائل کردی، یونان، قبرس و عضویت در اتحادیه اروپا و حرکت به سمت شراکت راهبردی با روسیه و چین مؤثر دانست و گفت: این گروه‌ها بر واگرایی بیشتر بین ترکیه و اتحادیه اروپا تأثیر می‌گذارند و معتقدند که آینده ترکیه قدرتمند، در کم کردن بندهای وابستگی راهبردی و نهادی با اتحادیه اروپا و جهان غرب است تا بتواند امکان بازیگری هم‌تراز قدرت‌های شرقی برای ترکیه ایجاد کند.

این کارشناس مسائل ترکیه با اشاره به برخی روندهای بحرانی در ترکیه ازجمله بدهی‌ها و مشکلات اقتصادی در شرایط پساکرونا، فعالیت جریان‌های اپوزیسیون در جهت تضعیف حزب عدالت و توسعه، در رابطه با فرصت یک‌ماهه وزرای خارجه اتحادیه اروپا برای تغییر در برخی رفتارهای خارجی ترکیه ازجمله سیاست‌ها نسبت به تبدیل مسجد ایاصوفیه، صادرات سلاح به لیبی و حفاری‌ها در دریای مدیترانه، خاطرنشان کرد: ترکیه پیش‌ازاین آستانه تحمل آمریکا و اتحادیه اروپا را با خرید اس 400 سنجیده و آن را منفعلانه ارزیابی کرده بود. درواقع مسئله ایاصوفیه یک اقدام نمادین در تداوم بازنگری در روابط ترکیه با متحدان غربی است.

گل محمدی با تأکید بر وابستگی متقابل میان ترکیه و اتحادیه اروپا به لحاظ امنیتی و سیاسی و به ویژه اقتصادی، گفت: اتحادیه اروپا نمی‌تواند ترکیه را به‌راحتی تحریم کند چراکه در این صورت خودش هم آسیب می‌بیند، ترکیه هم در مباحث اقتصادی و امنیتی اهرم‌هایی برای ایجاد فشار دارد؛ بنابراین تهدید به تحریم از سوی اتحادیه اروپا چندان جدی نیست. ترکیه هم‌وابستگی اقتصادی، تجاری و امنیتی زیادی به ساختارهای غربی دارد و حدود 75 درصد از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ترکیه و حدود 55 درصد از وام‌های ترکیه از سمت دولت‌ها و نهادهای غربی تأمین می‌شود و نیمی از تجارت ترکیه با اروپا است.

این استاد روابط بین‌الملل به آزردگی ترکیه از اروپا به دلیل عدم‌حمایت از این کشور در مقابل لیبی، یونان و قبرس اشاره کرد و گفت: آقای اردوغان می‌خواهد از این اختلافات به‌عنوان ابزار چانه‌زنی استفاده کند و با توجه به فرهنگ استراتژیک ترکیه، این اقدامات در راستای موازنه گری میان قدرت‌های شرق و غرب تحلیل می‌شود؛ بنابراین کم‌وبیش این روندها ادامه پیدا خواهد کرد و درعین‌حال سطحی از روابط و عمل‌گرایی ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی در روابط دوجانبه حفظ خواهد شد.

وی با بیان اینکه مسجد ایاصوفیه بیشتر مصرف داخلی دارد، آن را آرزوی دیرینه اسلام‌گراها عنوان کرد و ادامه داد: انجام این اقدام در شرایط فعلی برای جلب نظرها و بازتولید گسل تمدنی میان اسلام و مسیحیت است که آقای اردوغان آرزو دارد در خط مقدم این برخوردها حضورداشته باشد؛ اما از سمت دیگر این اقدامی هوشمندانه و تلاشی برای درگیر کردن اروپا در چند جبهه با ترکیه و کاهش تمرکز از درگیری‌ها در لیبی و شرق مدیترانه است، چراکه معادلات چندان به نفع آقای اردوغان پیش نمی‌رود.