شورای راهبردی آنلاین – یادداشت: جنگ اوکراین و اعمال 13 هزار 656 تحریم علیه روسیه و همچنین مسدود کردن نیمی از ذخایر ارزی این کشور (300 میلیارد دلار) در بانکهای خارجی، باعث تشدید انگیزه «دلارزدایی» از تجارت خارجی کشورهای مختلف جهان از برزیل تا جنوب شرق آسیا شده است.
برسام محمدی – کارشناس مسائل بینالملل
اخیرا، چین و برزیل توافق مهمی امضا کردند که به موجب آن، دلار آمریکا از مبادلات تجاری میان دو کشور کنار گذاشته میشود. این توافق به چین (دومین اقتصاد برتر جهان) و برزیل (جزو 10 اقتصاد برتر دنیا)، این اختیار را میدهد که در مبادلات تجاریشان، از واحد پول چین (یوان) و یا برزیل (رئال) استفاده کنند. چین پیش از این نیز با شمار دیگری از کشورها، از جمله روسیه، عربستان، عراق و پاکستان، توافقنامههای تجاری مشابهی امضا کرده و با سرعت در حال دلارزدایی از تجارت دوجانبه خود با کشورهای خارجی است.
چین و برزیل شرکای مهم اقتصادی یکدیگر به شمار میروند و حجم تجارت دو کشور حدود 100 میلیارد دلار است. سهم چین از کل محصولات صادراتی برزیل (240 میلیارد دلار در سال) چیزی در حدود 33 درصد یعنی 79 میلیارد دلار است که بیش از 3 برابر صادرات برزیل به آمریکاست. آمریکا به عنوان دومین مقصد صادراتی برزیل کمتر از 10 درصد کل صادرات این کشور را جذب کرده است.
چین و برزیل جمعا، 20 درصد جمعیت و 12 درصد مساحت جهان را در اختیار دارند. چین با 18 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی، به تنهایی حدود 18 درصد اقتصاد جهان را تشکیل میدهد که بعد از آمریکا در رتبه دوم قرار دارد.
بعد از توافق چین و برزیل، اتحادیه اقتصادی کشورهای جنوب شرق آسیا موسوم به «آسهآن» نیز در حال بررسی حذف دلار، یورو، ین و پوند انگلیس از مبالات تجاری بین کشورهای عضو و استفاده از ارزهای ملی است. آسهآن دارای 10 عضو دائم و یک عضو ناظر بوده و 7 درصد جمعیت و 3 درصد مساحت دنیا را به خود اختصاص داده است.
آسهآن پس از اتحادیه نفتا (آمریکا، کانادا و مکزیک) و اتحادیه اروپا، سومین بلوک تجاری در جهان بهشمار میآید. حجم کل تجارت خارجی آسهآن، حدود 2 تریلیون و 500 میلیارد دلار است.
با توجه به اینکه حجم اقتصاد دیجیتال آسهآن 200 میلیارد دلار برآورد شده و براساس پیشبینیها، این میزان تا سال 2025 به 360 میلیارد دلار و در سال 2030 به 1 تریلیون دلار خواهد رسید، بنابراین آسهآن به دنبال آن است که سامانه پرداخت بین مرزی دیجیتال بین کشورهای عضو خود برای استفاده از ارزهای ملی در مبادلات تجاری را توسعه دهد.
قدرتهای نوظهور اقتصادی جهان موسوم به «بریکس» نیز در یکی دو سال اخیر، تلاشهای مهمی برای حذف دلار از مبادلات تجاری خود آغاز کردهاند. برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی اعضای بریکس را تشکیل میدهند.
بریکس در حال تقویت زیرساختهای مربوط به شبکه پرداخت مشترک برای کاهش اتکا به سیستم مالی آمریکا و اروپا بر اساس سبدی از ارزهای کشورهای عضو است. حجم کل صادرات بریکس حدود 4 تریلیون دلار است. کشورهای عضو بریکس در ماههای اخیر استفاده از ارزهای خود در تجارت متقابل را افزایش دادهاند. بریکس دارای نیمی از جمعیت جهان است و 26 درصد سرزمینها، 28 درصد ظرفیت اقتصاد دنیا و 20 درصد تجارت کالایی جهان را در اختیار دارد.
اعضای سازمان همکاری شانگهای نیز اخیراً توافق کردند که مبادلات تجاری خود با ارزهای محلی را افزایش دهند. شانگهای دارای یک اقتصاد ۲۰ تریلیون دلاری است که ۲۳ درصد از حجم اقتصاد دنیا را شامل میشود.
توافق قدرتها و سازمانهای اقتصادی و سیاسی غیرغربی جهان برای حذف دلار از مبادلات تجاری که در ماههای اخیر روند تصاعدی پیدا کرده است، «ضربه بزرگی» به «سلطه دلار» در جهان است.
دلار که زیرساختهای فنی آن در اختیار آمریکا قرار دارد، «سنگ بنای» قدرت و هژمونی ایالات متحده در نظام بینالملل است. نقشی که دلار در قدرت جهانی آمریکا در سالهای پس از جنگ جهانی دوم داشته است، بیشتر از سایر مؤلفههای قدرتبخش نظامی، صنعتی، تکنولوژیکی و … این کشور بوده است.
بیش از 70 درصد انتقال ارزی در بستر سوئیفت روی دلار است. بخش مهمی از انتقالهای غیر دلاری هم در بخشی از فرایند انتقال، چرخه دلار را لمس میکنند. علاوهبراین، دلار 59.8 درصد ذخایر ارزی جهان را تشکیل میدهد. این اعداد و ارقام در ظاهر نشان میدهند که دلار همچنان نقش برتر خود را در تجارت بینالملل حفظ کرده است. با وجود این، روند «دلارزدایی» از تجارت بینالملل در ماههای اخیر در مبادلات تجاری کشورها و سازمانهای غیر غربی که جزو اقتصادهای برتر جهانی و منطقهای هستند، شدت بیشتری یافته است.
اگرچه تضعیف نقش دلار در کوتاهمدت بعید به نظر میرسد، ولی این روند در میانمدت، ضربه اساسی به هژمونی و سلطه جهانی آمریکا خواهد زد که بخش عمدهای از آن مدیون سلطه دلار در دنیاست.
دلارزدایی از تجارت بینالملل و مبادلات دوجانبه و چندجانبه بین کشورها در صورتی که به کشورهای دیگر هم تسری یابد، باعث کنترل بیشتر بر سیاستهای مالی و پولی شده و از شوکها و نابسامانیهای اقتصادی – معیشتی که پیامدهای اجتماعی و امنیتی هم دارند، جلوگیری میکند.
کاهش نقش دلار در تجارت بین کشورها، همچنین باعث تقویت بالقوه روابط اقتصادی بین کشورها، افزایش روند توسعهیافتگی کشورهای فقیر، مصونیت در مقابله با تحریمهای آمریکا و اروپا، تضعیف دلار در تجارت بینالملل و تنوع ارزی در بازار ارز جهان میشود.
تحریمهای آمریکا علیه روسیه و بلوکه کردن نیمی از ذخایر ارزی این کشور، «انگیزه قوی و جدیدی» به تلاشها برای کاهش نقش دلار در تجارت بینالملل داده است. کشورهای غیرغربی جهان، امروز به این نتیجه رسیدهاند که گره زدن سرنوشت اقتصاد و تجارت خارجیشان به دلار، آنهم در شرایطی که آمریکا و اروپا به دنبال تحقق سلطه حداکثری بر اقتصاد و تجارت جهان از طریق دلار و یورو هستند، باعث تهدید دائمی زیرساختهای اقتصادی شده و این کشورها را همیشه در مقابل آمریکا آسیبپذیر میکند.
0 Comments