«احمد عبده طرابیک»، نویسنده و تحلیلگر مصری مسائل سیاسی طی یادداشتی تحت عنوان «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قفقاز» به بررسی روند مناسبات جمهوری اسلامی ایران در این منطقه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی و چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی تهران و کشورهای منطقه قفقاز می‌پردازد.

جمهوری اسلامی ایران از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در این کشور در سال 1979 میلادی تاکنون تلاش می‌کند، نفوذ گذشته خود را در منطقه بازیابد، بهمین دلیل مهمترین شعار جمهوری اسلامی طی سال‌های اول پیروزی انقلاب رسیدگی به اوضاع داخلی با دو هدف توامان بود، یعنی بنای جامعه‌ای مسالمت‌جو و صلح طلب به موازات تلاش برای تحقق اهداف ترسیم شده توسط انقلاب بود.

اصول ثابت سیاست خارجی ایران

این یکی از مهمترین اصول سیاست خارجی ایران از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون می‌باشد و طی این‌ سال‌ها هیچ چیز از جنگ تحمیلی گرفته تا تحریم‌های غربی و سپس توافق برسر برجام نتوانسته، خدشه‌ای بر این اصل وارد کند.

اما مناسبات ایران با کشورهای همجوار بویژه کشورهای منطقه قفقاز، سیاست واقع‌گرایانه بود، لذا علی‌رغم سردادن شعار صدور انقلاب، در کنار مسیحیان ارمنستان در جنگ‌شان با مسلمانان آذربایجان بدلیل اشغال منطقه «قره باغ» ارمنستان بود تا پس از مدتی با تغییر رویکرد سیاست نزدیکی به آذربایجان را بار دیگر پیش گیرد.

پنجم آگوست سال 2016 میلادی شهر باکو میزبان نشست سه جانبه‌ای با حضور روسای جمهور ایران، روسیه و آذربایجان بود. بیانیه پایانی این نشست تاکید می‌کرد، منازعات و اختلافات منطقه‌ای مانع رشد و پیشرفت همکاری‌های منطقه‌ای است.

این بیانیه ضمن اشاره به نزاع ارمنستان و آذربایجان بر ضرورت حل تمام اختلافات و پایان دادن به همه منازعات از راه گفت‌وگو و مذاکره و در چارچوب موافقنامه‌ها و کنوانسیون‌های بین المللی تاکید کرد.

سفر دوره‌ای روحانی به قفقاز

بیست و یکم دسامبر سال‌جاری میلادی رئیس جمهوری ایران برای اولین بار از زمان تصدی این منصب وارد ایروان شد و سفری دوره‌ای را به کشورهای قزاقستان و قرقیزستان آغاز کرد که یادآور نقش ایران در این منطقه بود.

این سفر سوالاتی درباره میزان تاثیرگذاری ایران بر معادلات منطقه قفقاز بویژه حل نزاع ارمنستان و آذربایجان در قره باغ مطرح کرد. اگرچه تهران اعلام کرده بود، هدف این سفر گسترش مناسبات تهران و کشورهای عضو اتحادیه «اوراسیا» شامل روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان بود.

گسترش 50 درصدی روابط با روسیه

در واقع تهران اعلام کرده بود، تلاش دارد، در این سفر با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا معاهده تجارت آزاد امضا کند و جواز ورود به بازارهای این منطقه را بدست آورد، بهمین منظور تهران طی سال 2016 میلادی حجم تجارت خارجی خود با روسیه به نسبت 50 درصد افزایش داد.

اگرچه اغلب مبادلات تجاری و بازرگانی ایران با روسیه را مواد غذایی تشکیل می‌داد، اما بُعد سیاسی و چشم داشت‌های جمهوری اسلامی برای مطرح کردن مجدد خود بعنوان قدرتی منطقه‌ای بُعد بسیار مهم سفر روحانی به ایروان را تشکیل می‌داد.

تهران دارای مناسبات نزدیکی با ارمنستان و آذربایجان است و با تکیه بر این آن می‌تواند، نقش مهمی در حل نزاع قره‌ باغ داشته باشد و علی‌رغم مواضع تند و سرسختانه ارمنستان که موجب پیچیدگی شرایط منطقه‌ای و باز کردن پای بسیاری از طرف‌های منطقه‌ای و بین المللی به این پرونده شده، باز می‌تواند، ابتکار عمل را بدست گیرد.

ابتکار عمل در پرونده قره‌باغ

در این راستا، تهران می‌تواند، ابتکار عمل بی‌طرفانه و عادلانه‌ای را برای حل مسالمت‌آمیز بحران با استفاده از برگ برنده‌ای مناسبات اقتصادی، با توجه به محاصره و تحریم کشورهای منطقه و بویژه ارمنستان ارائه دهد و این کشور و آذربایجان را وادار به پذیرش حل این قضیه براساس قوانین و معاهدات بین المللی کند.

کشورهای ارمنستان، قزاقستان و قرقیزستان به این جهت برای ایران حائز اهمیت هستند، چون حلقه اتصال تهران به اروپا و غرب می‌باشند، بویژه آنکه ایران تلاش دارد، از طریق ارمنستان به دریای سیاه و از طریق قزاقستان به کشورهای اروپای شمالی و غربی راه یابد.

همچنین از طریق قرقیزستان درصدد باز کردن راهی به چین است، بهمین دلیل ایران و چین طرح احداث خط آهنی را ارائه دادند که دو کشور را با عبور از تاجیکستان و افغانستان به یکدیگر ارتباط دهد، بهمین دلیل این خط آهن از اهمیت بسیاری برای تهران برخوردار است.

گسترش مناسبات ایران – ارمنستان

در راستای توسعه و گسترش مناسبات دو جانبه، حسن روحانی در نشست بازرگانان و سرمایه‌گذاران ایرانی و ارمنی مشارکت کرد و در سفرش به ارمنستان 5 توافقنامه همکاری بین دو طرف و در حوزه‌های مختلف از جمله توسعه منطقه آزاد مرزی ارس و بهره برداری مشترک از گذرگاه مرزی «نور دوز – مگری» و افزایش صادرات گاز به ارمنستان و احداث سومین خط پرفشار انتقال برق به ایران را امضا کرد.

همچنین دو طرف ایرانی و ارمنی توافق کردند، از آگوست سال‌جاری میلادی روادید بین دو کشور را لغو کنند. به این ترتیب تهران تلاش می‌کند، از تمام برگه‌های در اختیار برای عرض اندام بعنوان قدرت تاثیرگذار منطقه‌ای با حفظ روابط نزدیک با تمام کشورهای همجوار و کشورهای منطقه و اسلامی استفاده کند.

فرصت‌هایی که نباید از دست روند

به این ترتیب، تهران در عین حال که مناسبات خود با کشورهای همجوار را گسترش دهد، در راستای ائتلاف مسکو – تهران – دمشق نگاهی به روابط رو به رشد خود با ترکیه، روسیه و دمشق نیز داشته باشد، بخصوص پس از پیروزی در نبرد حلب داشته باشد.

همچنین تهران تلاش دارد، از تنش موجود در روابط روسیه و کسورهای غربی در خصوص جزیره «کریمه» و بحران «اوکراین» در راستای منافع و اهداف خود بهره برداری کند.

حل بحران قره‌باغ با اهرم فشار مینسک

در این شرایط آذربایجان می‌تواند، از نقش ایران و روابط نزدیکش با تهران، اختلافات خود را با ارمنستان و روسیه حل کند و با عضویت در گروه «مینسک» خود را بعنوان میانجی در مذاکرات قره باغ مطرح و به حل اختلافات ارمنستان و آذربایجان کمک کند.

بنابراین حضور ایران در منطقه قفقاز کشورهای عضو مجموعه مینسک را وادار می‌کند، برای جلوگیری از نزدیکی بیش از پیش تهران به مسکو، تحرکات جدیدی را جهت حل اختلافات‌اشان آغاز کنند.

ایفای هرگونه نقش میانجیگری در نزاع قره باغ با مخالفت طرف‌های خارجی مواجه خواهد شد، چون کشورهای عضو مینسک این نقش را برای خود احتکار کرده و به هیچ طرف دیگری اجازه ورود به این معادله و تغییر آن را نمی‌دهند.

اینجاست که اهمیت تحرکات ایران که برای برقراری صلح و ثبات منطقه‌ای و تحکیم پایه‌های آن اهمیت بسیاری قائل است، آشکار می‌شود و کشورهای منطقه و مجموعه مینسک را وامی‌دارد تا بار دیگر پرونده راکد صلح را به جریان بیاندازند و به ارمنستان جهت پذیرش صلحی عادلانه در قره‌باغ فشار بیاورند.

منبع: خبرگزاری فارس