موسسه روابط بین‌الملل لهستان در کتاب خود با عنوان “تحریم‌ها و روسیه” که ژانویه 2015 در ورشو منتشر شد، آورده است: تحریم ها علیه روسیه موثرترین ابزار برای تاثیرگذاری غرب بر سیاست روسیه در قبال اوکراین و جلوگیری از تاخت و تاز نظامی بیشتر کرملین در اوکراین بوده است. الحاق کریمه و جنگ در بخش شرقی اوکراین، فرضیه روسیه به عنوان یک شریک راهبردی به ویژه در بحث انرژی را به یک چالش راهبردی در امنیت منطقه‌ای تغییر داده است.

اگرچه هدف تحریم های غرب علیه روسیه تغییر سیاست خارجی کرملین در قبال اوکراین است، اما مقامات روسی، تحریم ها را تلاشی برای تضعیف نظام خود تلقی می کنند. روسیه برای خنثی‌سازی راهبرد غرب، تلاش‌هایش را برای تقویت اقتدارگرایی بیشتر کرده و به اقدامات پیشگیرانه از جمله فشار بر فعالیت‌های مدنی، محدودیت در فضای مجازی، افزایش سانسور، تقویت احساسات ضدغربی و ترویج حس وطن‌پرستی در میان جوانان دست زد.

رئیس جمهور روسیه به طرز ماهرانه‌ای از تحریم‌ها برای کنترل نخبگان سیاسی و اقتصادی و ترویج نوعی خاصی از مکتب فکری استفاده کرده است. اتحادیه اروپا و آمریکا باید در پیام آشکاری برای جامعه روسیه روشن سازند که تحریم ها ناشی از ماهیت تهاجمی سیاست مسکو در قبال کی‌یف بوده و هدف آن تحقیر روسیه نیست.

اغلب مردم روسیه به طور کامل تاثیر تحریم ها را حس نکرده اند و نگران انزوای بین المللی نیستند. به علاوه، مردم روسیه از اقدامات مقابله به مثل دولت‌شان علیه تحریم کنندگان استقبال می کنند. تصمیم مسکو به اعمال ممنوعیت واردات موادغذایی[1] از غرب، همراه با تحریم های موجود علیه این کشور، پیامدهای منفی را تشدید خواهد کرد. روند کند اقتصادی و تشدید اقدامات سرکوبگرایانه موجب می شود تا جوانان بیشتری کشورشان را ترک کنند. محدودیت در آزادی‌های بروکراتیک همچنین خروج بیشتر افراد حرفه‌ای از بخش‌های عمومی و دولتی روسیه را به دنبال خواهد داشت. از این رو، اتحادیه اروپا و آمریکا باید برنامه های متفاوتی شامل بورسیه، کارگاه‌های آموزشی و فرصت‌های مطالعاتی را با تمرکز بر جذب دانشجویان و جوانان حرفه‌ای طراحی کنند.

در بخش اقتصادی، پیامد عمده اقدامات محدودیت‌ساز علیه روسیه باید بر کاهش وام‌های بلندمدت متمرکز شود. پیش‌بینی می‌شود تحریم ها همراه با کاهش قیمت نفت منجر به کاهش سرمایه گذاری خارجی در روسیه شود. کاهش وام های بلندمدت احتمالا مشکلاتی برای نخبگان اقتصادی روسیه و حلقه داخلی کرملین ایجاد خواهد کرد.

دولت روسیه برای جلوگیری از کاهش رشد اقتصادی و جبران شرایط نامناسب شرکت های بزرگ، احتمالا باید قفل دو صندوق دولتی را باز نماید و مالیات های جدید عرضه کند. افزایش مالیات ممکن است منجر به نارضایتی و تنش های اجتماعی همراه با کاهش درآمدها و قدرت خرید مردم شود. به هرحال کشورهای غربی نباید در لغو تحریم های عجله کنند و این تنها ابزاری است که غرب می‌تواند بر سیاست کرملین در قبال اوکراین در کوتاه مدت و میان‌مدت تاثیر بگذارد.

چشم اندازهای نظام روسیه

تحریم های غرب علیه روسیه نشان از یک تغییر عمده الگویی در روابط دوجانبه دارد. برای ایجاد تغییر در محاسبات سیاسی کرملین، آمریکا و اتحادیه اروپایی باید از سازوکارهایی که قبلا به کار برده‌اند، استفاده کنند. تحریم ها نشان می دهد که روسیه یک چالش راهبردی و نه جبهه ای برای تقویت نظم اروپایی است. باید در روابط با روسیه بازنگری اساسی صورت گیرد. اگرچه نظام روسیه با ثبات به نظر می‌آید، اما می‌توان آثار تنزل این کشور را در بلندمدت مشاهده کرد.

کیفیت حکمرانی روسیه رو به زوال است، افراد حرفه‌ای از سیستم بیرون رانده می شوند، مدل اقتصادی محدودیت‌هایش را نشان داده است و بدون اصلاحات ساختاری، رشد اقتصادی پایدار نامحتمل خواهد بود.

حاکمیت، اطلاع رسانی درستی به جامعه در خصوص شرایط داخلی نمی کند و مصمم به پرورش نوعی از مکتب فکری است و غرب را موجودی بیگانه و خطرناک تلقی می کند. همانگونه که در قضیه شوروی سابق رخ داد، بیداری عمومی درباره این شرایط برای دولت روسیه دردناک و حتی مرگبار خواهد بود.

روسیه منابع لازم را برای کاهش اثرات تحریم ها در میان مدت در اختیار دارد. عدم تغییر مشی این کشور در اوکراین تا حدودی ناشی از این امر است. اگر تحریم ها بازنگری نشود و تاثیر عمیقی بر اقتصاد روسیه بگذارد، در آن صورت کرملین باید در گزینه‌های موجود در سیاستش تعمق کند. با توجه به تحولات داخلی اخیر روسیه، این کشور دست به تحرکات زیر خواهد زد:

چرخش به سمت چین

مسکو ممکن است در پی چرخش پایدار به سمت پکن باشد. در این چرخش، اخذ وام و جلب سرمایه گذاری، انجام پروژه‌های مشترک فناورانه، گرایش اقتصادی به شرق دور و جلب حمایت سیاسی آنها در عرصه های بین المللی مد نظر است. بعید است چین به این پیشنهاد روسیه پاسخ کامل بدهد. چرخش روسیه به سمت چین در یک موضع ضعیف، مسکو را به شریک کوچک تنزل خواهد داد. چین با خرسندی اعتبارات صادراتی در اختیار روسیه قرار خواهد داد تا سهم شرکت‌های خود را در بازار این کشور توسعه دهد.

چین همچنین پیشنهاد حضور در پروژه‌های انرژی در روسیه را خواهد پذیرفت. البته به شعارهای ضدغربی روسیه نمی‌پیوندد و در قبال ارایه وام‌های بلند مدت برای پروژه ها احتیاط خواهد کرد. تا زمانی که روابط روسیه با غرب تیره باشد، چین از این وضعیت برای امتیازگیری از مسکو استفاده خواهد کرد. چین احتمالا از روسیه خواهد خواست تا در بخش های راهبردی اقتصاد این کشور حضور یابد.

قلعه ای محصور

گزینه دیگری که کرملین ممکن است آن را بیازماید، ایجاد قلعه ای محصور و به عبارت دیگر نگاه به داخل است. همزمان، کرملین منابع بیشتری حول محور شخصیت پوتین، نظامی‌گری گفتمان سیاسی و بسیج منابع داخلی برای مدرن‌سازی از بالا به پایین اختصاص خواهد داد.

برخلاف جنگ سرد، حصار کشیدن دور جامعه روسیه و جدا ساختن آن از جهان خارج و نیز حفظ محبوبیت رهبری کشور در حالی که منابع مالی به واسطه تحریم ها به سرعت در حال کم شدن است، بسیار دشوار خواهد بود.

فریب در برقراری روابط حسنه با غرب

گزینه دیگری که کرملین ممکن است آن را در نظر بگیرد، فریبکاری در برقراری روابط حسنه با غرب است. روسیه ممکن است سیاستی مرکب از درخواست از اتحادیه اروپا برای بازنگری در تحریم ها، دعوت مخفیانه از کشورهای بزرگ اروپایی برای چانه زنی و احیای وعده پیوستن به ائتلاف مبارزه با تروریسم بین المللی را به کار گیرد.

همزمان با تلاش‌های سیاسی، اقدام نظامی در شرق اوکراین را موقتا کاهش دهد و فعالیت سازمان امنیت و همکاری اروپا را تا حدودی بپذیرد، ولی به طور کامل درخواست‌های اصلی برای عقب‌نشینی کامل نیروها و استقرار مجدد در مرزهای شناخته شده بین روسیه و اوکراین را اجابت نخواهد کرد.

اگر اتحادیه اروپا برقراری سریع ثبات در اوکراین را طلب کند، کرملین ممکن است گام‌های تدریجی متناسب با برخی شرایط برای برچیدن تحریم‌های اتحادیه اروپا بردارد. این امر به کرملین برای برچیدن برخی مولفه های موثر در زوال اقتصادی روسیه و شکاف بین اتحادیه اروپا و آمریکا کمک خواهد کرد.

ضمناً روسیه اصل غافلگیری با از سرگیری عملیات نظامی در شرق اوکراین را حفظ می کند. وقتی روسیه مجددا در اوکراین دست به اقدام می زند، تلاش خواهد کرد تا حصول مجدد اجماع در سطح اتحادیه اروپا برای وضع تحریم ها را خنثی کند.

مسکو تلاش خواهد کرد تا اتحادیه اروپا به ویژه برخی کشورهای اروپایی را متقاعد سازد که حمایت از دولت شکست خورده (دولت اوکراین) بی‌فایده و بهتر است در ازای ثبات و روابط سودمند با روسیه، دست از حمایت از اوکراین بردارند.

از این رو، مهم است که اتحادیه اروپا معیار دقیقی برای ارزیابی همکاری روسیه در اوکراین پیش از تعلیق و یا لغو تحریم ها، تدوین کند. مهم‌تر اینکه اتحادیه اروپا با پشتیبانی آمریکا آماده باشد تا در صورت نقض آتش‌بس شکننده و پی‌جویی آشکار و نهان توسعه سرزمینی در شرق اوکراین، تحریم‌های جدید وضع نماید.

[1]  حدود 10 درصد محصولات کشاورزی اتحادیه اروپا معادل ۱۱ میلیارد یورو در سال به روسیه صادر می شود. روسیه در اواخر مهر ما 93 طی تصمیمی دامنه ممنوعیت واردات مواد غذایی از کشورهای غربی را گسترش داد