شورای راهبردی آنلاین-رصد: حمله تروریستی داعش خراسان به کراسنوگورسک و حملات قبلی آن در کشورهای مختلف، نشان میدهد که این گروه تروریستی راهبردش را که بر افغانستان متمرکز بود، تغییر داده است.
کریستوف استراکوتا در تحلیلی درباره داعش خراسان که در وب سایت مرکز مطالعات شرق (OSW) مستقر در ورشو منتشر شد، نوشت: یک ویژگی منحصر به فرد شرایط کنونی افزایش سریع مشارکت اتباع کشورهای آسیای میانه به ویژه تاجیکستان در این گروه است که دلیل آن عمدتا ناشی از شرایط داخلی روسیه است که به افراطگرایی دامن می زند.
داعش-خراسان در سال ۲۰۱۵ به عنوان شعبهای از داعش تأسیس شد. در ابتدا بر اعزام جنگجو به سوریه و تشکیل ساختارهایی در افغانستان تمرکز داشت و اعضای آن شامل افغانها، پاکستانیها، ازبکها، اویغورها و دیگران بودند. این گروه از ایدئولوژی برقراری خلافت جهانی از طریق جهاد خشونتآمیز پیروی میکرد و دولت افغانستان، نیروهای ائتلاف، مدارس و شیعیان را هدف قرار میداد. مناطق اصلی فعالیت آن شرق و شمال افغانستان بود و از طریق کمکهای مالی ستاد داعش، حامیان خارجی و فعالیتهای مجرمانه تأمین مالی میشد. در سال ۲۰۱۸ با چند هزار جنگجو به اوج قدرت خود رسید.
اما پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۲۰۲۱، فعالیت داعش-خراسان تغییر کرد. آنها به دلیل تضعیف موقعیت خود، به دنبال حمایت در خارج از افغانستان بودند. درگیری در غزه (اکتبر ۲۰۲۳) فرصتی را برای بسیج حمایت برایشان فراهم کرد. داعش-خراسان مسئولیت حملات در ایران، ترکیه و احتمالاً روسیه را بر عهده گرفته و دستگیریهای اعضای مظنون داعش-خراسان در سراسر جهان افزایش یافته است.
نویسنده درباره تردیدها پیرامون داعش-خراسان اشاره کرد که برخی در مورد اینکه آیا داعش-خراسان واقعاً مسئول حملات اخیر بوده است، تردید دارند. ایران و روسیه ایالات متحده/اسرائیل یا اوکراین را در این حملات دخیل میدانند.
در سناریویی، آژانسهای اجرای قانون روسیه مسئول این حملات معرفی میشوند که گفته میشود نشانگر رقابتی رو به رشد در میان نخبگان این کشور است. جزئیات حمله کراسنوگورسک تردیدها را در مورد فریب در این عملیات افزایش داده است. برخی از دیگر تئوریهای جایگزین درباره این حمله به شدت سیاسی و دیگر تئوریها مبتنی بر فرضیاتی هستند که اثباتشان دشوار یا غیرممکن است. هیچ یک از این شواهد شامل استدلالی که به روشنی دخالت داعش-خراسان در حملات مذکور را رد کند، نیست. با این حال احتمال سوءاستفاده عوامل خارجی از داعش-خراسان همچنان وجود دارد.
تلاش داعش خراسان برای جذب مهاجران آسیای میانه
نویسنده درباره حرکات و راهبردهای اخیر داعش-خراسان نوشت که این گروه در ماههای اخیر تمرکز خود را به مکانهایی خارج از افغانستان منتقل کرده است. علت این امر شکست در مبارزه اش با طالبان و قصدش برای گسترش نیرو و پایگاه مالی خود است. این گروه توانایی خود را برای فعالیت در شرایط متنوع نشان داده و روشهایی برای دسترسی و جذب مهاجران آسیای میانه ایجاد کرده است.
ویژگیهای حملات اخیر نشان دهنده به کارگیری افرادی با سطح پایین آمادگی و اطلاعات ایدئولوژیک است که احتمالا به هسته این سازمان متعلق نیستند و از شرکت در این حملات انگیزه مالی داشتهاند. این امر ممکن است نشاندهنده کمبود پرسنل و اولویتبندی اقدامات امنیتی باشد. در مجموع، این عناصر موقعیت داعش خراسان را تقویت و تثبیت میکند.
وضعیت کنونی به دلیل حضور قابل توجه تاجیکها (به غیر از اتباع ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان که دستگیر شدهاند) در میان عاملان حملات داعش خراسان استثنایی محسوب میشود. با این حال حضور افرادی از منطقه آسیای میانه در گروه داعش-خراسان پدیدهای جدید نیست. ریشههای افراطگرایی در این منطقه به گذشته و مشکلاتی مانند جنگ داخلی تاجیکستان و فعالیت گروههای اسلامگرا مانند جنبش اسلامی ازبکستان برمیگردد. فقر و رژیمهای خودکامه در آسیای میانه باعث شده بود تا اسلام رادیکال به عنوان راه حلی برای مشکلات به نظر برسد، اما هرگز نتوانست حمایت مردم را جلب کند. از دیگر عوامل مهمی که مانع توسعه آن شد، محافظهکاری اجتماعی شدید و نیز تمرکز شدید دستگاههای اطلاعاتی رژیمهای محلی بر این مشکل بود.
از طرف دیگر، مهاجرت گسترده مردم آسیای میانه، به خصوص تاجیکها، به روسیه، زمینه جدیدی برای افراطی شدن آنها فراهم کرده است. در روسیه، دسترسی به محتوای افراطگرایانه آسانتر است، کنترلهای اجتماعی کمتری وجود دارد و احساس بیگانگی و تبعیض که پس از حمله به اوکراین شدیدتر شده است، افراد را به سمت افراطگرایی سوق میدهد. مشکل مشابهی نیز در ترکیه وجود دارد که یک مقصد دیگر برای مهاجران اقتصادی است. داعش-خراسان با سوءاستفاده از این شرایط، به طور هدفمند تاجیکها و دیگر مهاجران آسیای میانه را جذب میکند و با وعدههای مالی و ایدئولوژیک، آنها را به عضویت در گروه خود در میآورد.
نویسنده درباره چشمانداز فعالیتهای این گروه تروریستی نوشت: افزایش فعالیتهای داعش-خراسان (و داعش به طور کلی) ناشی از تغییر راهبرد این گروه و بازتاب اوضاع بینالمللی از جمله وخامت بحران خاورمیانه و برخی جنبههای اجتماعی مانند مشکلات مهاجران آسیای میانه در روسیه است. خطر حملات آینده این گروه بالا است، به خصوص در روسیه که تنشهای اجتماعی زمینه را برای تشدید فعالیتهای آنها فراهم میکند. ترکیه نیز در معرض خطر حملات داعش قرار دارد. نابودی داعش-خراسان در افغانستان (که از نظر تئوری ممکن است اما بعید به نظر میرسد و نیازمند عزم طالبان و حمایت غیررسمی بازیگران خارجی است) به همراه انحلال کامل ساختارهای خارجی آن، به دلیل ماهیت سیستمی این مشکل و توانایی گروههایی مانند داعش-خراسان برای تغییر و تحول، فقط یک راه حل موقت خواهد بود.
فعالیت داعش-خراسان (و به طور کلی افزایش فعالیت گروههای رادیکال و تروریستی) زمینه را برای سوءاستفاده سرویسهای اطلاعاتی مختلف کشورها (به خصوص روسیه) از این گروهها برای اهداف سیاسی داخلی و خارجی خود فراهم میکند و این امر به طور قابل توجهی بر مقیاس چالشهای ناشی از افراطگرایان میافزاید.
حضور اخیر تروریستهایی از آسیای میانه (به خصوص تاجیکستان) عاملی است که بالقوه میتواند اوضاع را در کشورهای استقلال یافته از شوروی متزلزل کند. در آسیای میانه باید انتظار افزایش کنترل و سرکوب مرتبط با تهدید رادیکالیسم، و همچنین تلاشهای روسیه برای تحت فشار قرار دادن این کشورها به منظور دریافت اجازه افزایش حضورش در امور امنیتی این کشورها را داشت.
با این حال، افزایش رویکرد خصمانه افکار عمومی روسیه در قبال مهاجران اقتصادی آسیای میانه بالقوه چالشی مهمتر است. زیرا میتواند تنشها را تشدید کند، الهام بخش قتل عامها باشد و فشارهایی را که مهاجران همین حالا هم با آن مواجه هستند، افزایش دهد. این امر به نوبه خود ممکن است باعث افزایش انزوا و سرخوردگی آنها شود و اقتدار روسیه و مردم روسیه را در کشورهای آسیای میانه بیشتر تضعیف کند.
0 Comments