مارک لئونارد در یادداشتی که شورای روابط خارجی اروپا منتشر ساخت، نوشت: تغییر پارادایمی در مناسبات چین و اتحادیه اروپا در حال وقوع است. بحران همه‌گیری ویروس کرونا بحث جدیدی را در اروپا درباره ضرورت متنوع‌سازی زنجیره بزرگ عرضه راه انداخته است. متنوع‌سازی زنجیره بزرگ عرضه کار آسانی نیست و این امر به‌سرعت اتفاق نخواهد افتاد؛ اما روشن است که اروپا دست از بلندپروازی قبلی خود برای مناسبات اقتصادی یکپارچه و نزدیک با چین کشیده است.
در گذشته وقتی‌که اروپایی‌ها به دنبال اصلاحات تجاری، اقتصادی و سیاست خارجی در قبال چین بودند، امید آن‌ها همیشه افزایش تماس‌ها و ارتباطات با این کشور بوده، ضمن اینکه مناسبات فی‌مابین عادلانه‌تر و متقابل‌تر باشد. هدف اولیه توسعه تجارت دوجانبه و گشودن بازار چین برای سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها بود. حتی وقتی‌که اتحادیه اروپا رویکردش را نسبت به چین سخت‌گیرانه کرد، هدفش همچنان تعمیق ارتباطات اقتصادی با این کشور بوده است. ایجاد ابزارهای جدید اتحادیه اروپا برای حمایت از سرمایه‌گذاری‌ها و اجرای اقدامات ضدتراست به‌عنوان اقدامات تأسف‌آور، اما لازم برای ایجاد شرایط سیاسی جهت همکاری نزدیک‌تر ارائه شد.
اَندرو اسمال از شورای روابط خارجی بر این باور است که تعامل اتحادیه اروپا با چین هدف جدیدی خواهد داشت: سازمان‌دهی مناسبات اتحادیه اروپا – چین به شکلی که وابستگی اروپا به تجارت و سرمایه‌گذاری چین را کاهش دهد.
اجماع جدید این است که اروپایی‌ها باید خود را در برابر خواسته‌های غیرمنطقی یا غافلگیرانه دولت‌های خارجی محافظت کنند، خواه آن دولت خارجی واشنگتن باشد خواه پکن.
این تفکر جدید در بیانیه‌های جدید مقامات ارشد اتحادیه اروپا مشهود است. به‌عنوان‌مثال جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اروپا از اروپایی‌ها خواست زنجیره‌های عرضه خود را کوتاه و متنوع سازند و تغییر ارتباطات تجاری خود را از آسیا به اروپای شرقی، منطقه بالکان و آفریقا مدنظر قرار دهند. لحن مشابه در اظهارات مارگرت وستاگر، کمیسر رقابت اتحادیه اروپا نیز وجود دارد و وی می‌خواهد مقررات مربوط به کمک‌های دولتی برای حمایت از شرکت‌های اروپایی در برابر تصاحب آن‌ها توسط چین را تغییر دهد.
اغلب دولت‌های اروپایی نمی‌خواهند راهبرد خود را تغییر دهند. تا به امروز آن‌ها سرمایه‌گذاری سنگینی در توسعه مناسبات همکاری‌محور با چین انجام داده‌اند و شدیداً به تجهیزات پزشکی ساخت چین در دوره همه‌گیری ویروس کرونا نیاز دارند.
سه مؤلفه، محاسبه راهبردی اروپا را تغییر داده است. مؤلفه اول تغییر بلندمدت در چین است. سیاست قبلی اتحادیه اروپا در قبال چین مبتنی بر شرط‌بندی همگرایی بود با این اعتقاد که چین چنانچه در نهادها و بازارهای بین‌المللی ادغام شود، به‌تدریج به شهروند جهانی مسئول تبدیل خواهد شد.
عکس روند فوق در زمان ریاست جمهوری شی جین پینگ اتفاق افتاد و چین اقتدارگراتر شده است. با توجه به افزایش نقش دولت چین در اقتصاد این کشور و نظر به اینکه بازارهای چین کمتر به میزبان شرکت‌های اروپایی تبدیل شده است، سیاست‌های شی جین پینگ موسوم به ساخت چین 2025، استانداردهای چین 2035 و ابتکار یک کمربند یک‌راه نه‌تنها به شرکت‌های اروپایی برای خروج از بازار چین فشار وارد ساخته‌اند، بلکه الگوی چین به خارج صادر شده است. چین دیگر صرفاً برای سهم تولیدات باارزش افزوده پایین رقابت نمی‌کند. این کشور به‌سرعت از نردبان زنجیره ارزش بالا می‌رود و در هر بخشی نفوذ می‌کند که اروپایی‌ها آن را برای آینده اقتصادی خود مهم و محوری قلمداد می‌کنند.
مؤلفه دوم اینکه آمریکا به‌ویژه از زمانی که ترامپ وارد کاخ سفید شده دیدگاه محافظه‌کارانه نسبت به چین اتخاذ کرده است. مدت‌ها قبل از همه‌گیری ویروس کرونا، جدایی گسترده بین اقتصاد چین و آمریکا در جریان بود. این تغییر نسبتاً ناگهانی بوده و برای اروپایی‌ها یک شوک محسوب می‌شد که ناگهان نسبت به تبدیل شدن به قربانی «بازی جوجه ترسو» در روابط چین – آمریکا نگران شده بودند.
شیوه بسیاری از کشورهای اروپایی را در نظر بگیرید که در تلاش‌اند تا هم آمریکا و هم چین را در قضیه نقش هوآوی در ایجاد نسل پنجم شبکه تلفن همراه در اروپا آرام کنند. در تئوری، بدبینی جدید اروپا نسبت به چین باید مسیر را برای همکاری نزدیک‌تر ترانس‌آتلانتیک در موضوع یادشده هموار می‌کرد؛ اما ترامپ با حمله به اروپا از طریق تعرفه‌ها، تحریم‌های ثانویه و دیگر حملات بی‌پروا، در انتخاب گزینه درست اشتباه کرده است.
سومین و مهم‌ترین مؤلفه و تحول، رفتار چین در دوره همه‌گیری ویروس کرونا است. بعد از بحران مالی سال 2008، چین به‌عنوان بازیگر جهانی مسئول قلمداد شد و در تلاش‌های هماهنگ برای ارائه بسته‌های تشویقی مشارکت داشت و حتی شروع به خرید یورو کرد و در اقتصادهای اروپایی سرمایه‌گذاری نمود، اما در دوره همه‌گیری ویروس کرونا شاهد رفتاری مشابه با سال 2008 از چین نبودیم.
در اوایل سال جاری با گسترش ویروس کرونا در ووهان، اعضای اتحادیه اروپا از محل ذخایر استراتژیک ملی خود 60 تن اقلام پزشکی به چین ارسال کردند. در مقابل، با همه‌گیری ویروس کرونا در اروپا، دولت چین نمایشی بزرگ از کمک به اروپا را به راه انداخت که بسیاری از این اقلام همراه با بارکد قیمت بود. بدتر اینکه چین از پوشش همه‌گیری ویروس کرونا برای پی‌جویی قراردادهای اقتصادی همچون طرح راه‌آهن بلگراد – بوداپست با حمایت مالی پکن استفاده کرد. این طرح به شکل قاچاقی و در پوشش بسته اضطراری کووید 19 از مجلس مجارستان عبور کرد.
چین از نیازهای بهداشت و درمان در اروپا برای پیشبرد منافع خود بهره گرفته است. به‌عنوان‌مثال محموله کالاهای ضروری به مقصد هلند را به‌واسطه تصمیم دولت هلند برای تغییر نام دفتر دیپلماتیک تایوان در لاهه متوقف کرد.
از زمان همه‌گیری ویروس کرونا، اتحادیه اروپا اقداماتی را با هدف حمایت از شرکت‌های اروپایی و ممانعت از خرید این شرکت‌ها توسط دولت چین انجام داده است. اقدامات جدی‌تر اروپایی‌ها در راه است. اروپایی‌ها به‌زودی حرف متنوع‌سازی زنجیره عرضه را به عمل تبدیل خواهند کرد.
