ادنان واتانسور در تحلیلی که اندیشکده شورای آتلانتیک منتشر کرد، نوشت: قدرت‌نمایی مسکو در خارج از روسیه اغلب به رشد اقتصادی این کشور در دوره زمامداری ولادیمیر پوتین مربوط می شود.

در دهه 90، روسیه کشوری بود که وضعیت اقتصادی مناسبی نداشت، اما امروز یکی از اقتصادهای بزرگ دنیا محسوب می شود. افزایش چشمگیر درآمدهای صادرات انرژی روسیه در 15 سال گذشته، این تحول اقتصادی را ممکن ساخته است.

تحریم بخش انرژی

در پی الحاق کریمه و آشوب روزافزون در اوکراین، روسیه با موج تحریم ها مواجه شد و دولت آمریکا و رهبران اتحادیه اروپا به مجازات روسیه روی آوردند تا کرملین را به تغییر سیاست خود در اوکراین وادار سازند.

در ابتدا این تحریم ها شخصیت های روسی و مقامات سیاسی را شامل می شد، اما چیزی نگذشت که توجه غرب به بخش های کلیدی روسیه شامل بخش های اقتصادی، دفاعی و خدمات مالی جلب شد.

طی این فرایند، «تحریم هوشمند» بخش انرژی، نقش محوری را در اجرای تحریم ها علیه روسیه ایفا می کند. چرا که انرژی، اساس رشد اقتصادی روسیه محسوب می شود. اگرچه اقتصاد روسیه از طریق درآمدهای حاصل از صادرات انرژی تحکیم یافته است، اما کاهش احتمالی این منبع درآمد، می تواند این کشور را با چالش‌های اساسی مواجه سازد. بخش نفت و گاز تامین کننده نیمی از بودجه روسیه فدرال و دو سوم درآمدهای صادراتی این کشور است. بنابراین، از آنجاییکه اقتصاد روسیه تنوعی ندارد، به طور چشمگیری به تداوم تولید و صدور نفت و گاز وابسته است.

زمانبندی تحریم ها

اگرچه تحریم انرژی روسیه از بحران کریمه و شورش شرق اوکراین ناشی شده است، اما این تحریم ها در زمان دشواری به سراغ بخش نفت و گاز روسیه آمده است، چرا که هر دو بخش نفت و گاز این کشور در حال دست و پنجه نرم کردن با چالش هایی هستند که به قبل از تحریم ها بر می گردد.

چالش اصلی انرژی روسیه، فقدان ذخایر نفتی نیست، بلکه ماهیت معیوب آن است. ذخایر فعلی نفت برای استخراج پرهزینه است، زیرا در عمق زیاد واقع بوده و حجم متوسط استخراج از چاه‌ها پایین است. این بخش، از فقدان سرمایه‌گذاری در سال‌های متمادی رنج می برد که از یک طرف از نظام مالیاتی و از طرف دیگر از حق مالکیت ضعیف ناشی می شود. افت قیمت نفت هم همزمان با شروع تحریم ها مزید بر علت شد. بنابراین، سرمایه‌گذاران در نفت روسیه با عدم اطمینان دوطرفه ناشی از تحریم ها و کاهش قیمت مواجه شدند.

 برخلاف نفت، گاز روسیه با چالش کمبود سرمایه‌گذاری مواجه نیست، اما فقدان بازار برای گاز روسیه بر دشواری‌های تولید بیش از تقاضا افزوده است. گاز روسیه در بازار اروپا به بن‌بست رسیده است و افق بازارهای جایگزین هم چندان روشن نیست.

تاثیرات فوری و بلندمدت

تاثیر فوری تحریم ها بر بخش انرژی روسیه را می توان ناچیز توصیف کرد. هنوز تولید نفت روسیه تحت تاثیر قرار نگرفته است. با این حال، اگر بحران اوکراین بدون راه حلی باقی بماند، بخش انرژی روسیه ممکن است با سختی های فزاینده ای مواجه شود. به عنوان نمونه، شرکت های بزرگ نفتی غربی مجموعه ای از سرمایه گذاری در بخش نفت روسیه را به حالت تعلیق درآورده اند.

با این وجود، مشکل روسیه فراتر از قیمت نفت است، چرا که دسترسی به فناوری مورد استفاده شرکت های نفتی بین المللی برای استخراج نفت اعماق فراساحلی و قطب شمال برای روسیه حیاتی محسوب می شود. قرارداد با شرکت های خدماتی تهیه کننده فناوری لازم برای استخراج و تجزیه محصول در حوزه های نفتی نیز به تحریم ها وابسته است. به گفته وزیر انرژی روسیه، شرکت های غربی تقریبا نیمی از فناوری مورد استفاده برای استخراج میدان های نفتی دشوار و حدود 80 درصد فناوری حوزه های فراساحلی را در اختیار گرفته‌اند.

روسیه در پاسخ به تحریم فناوری و خدمات، به دنبال واردات گزینه های جایگزین در بخش انرژی است. دولت روسیه برای جایگزینی فناوری خارجی مورد استفاده در بخش نفت و گاز، فرایند هدف‌گذاری را شروع کرده است و هدف آن استفاده از تجهیزات ساخت روسیه و خدمات شرکت های داخلی برای استخراج نفت و گاز است. با این حال، موفقیت در این حوزه قطعی نیست و تا نتایج واقعی زمان زیادی لازم است.

موج جدید تحریم ها و اقدام متقابل

از آنجائیکه تاثیر کوتاه‌مدت تحریم‌های فعلی بر بخش انرژی روسیه احتمالا ناچیز خواهد بود، بنابراین کرملین می‌تواند حداقل در چند سال آینده بر آنها فائق آید. اما، چشم انداز بلندمدت ممکن است زنگ خطر را به صدا درآورد، به ویژه اگر کاهش قابل توجهی در قیمت نفت اتفاق افتد.

موج جدید تحریم‌ها که بخش نفت و گاز را مورد هدف قرار گرفته است، می تواند وضع نامساعد انرژی روسیه را آشکارتر سازد. اگر قیمت نفت کاهش قابل توجهی داشته باشد، اجرای تحریم نفت صادراتی روسیه امکان‌پذیر خواهد بود. با این حال، اگر این کاهش قیمت شدید باشد، دیگر نیازی به این تحریم نخواهد بود، چرا که افت قیمت خود به خود اقتصاد روسیه را با سختی مواجه خواهد کرد.

نتیجه گیری

بخش انرژی برای اقتصاد روسیه و موضع بین‌المللی این کشور در آینده نقشی حیاتی دارد. رشد درآمدهای نفت و گاز باعث شد که روسیه بتواند در 15 سال گذشته بخشی از قدرت از دست رفته خود را بازگرداند. با وجود این، وابستگی اقتصاد روسیه به درآمدهای نفت و گاز هنوز هم ادامه دارد و از زمان زایش روسیه از اتحاد شوروی تغییر چندانی نکرده است.

در حال حاضر، تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا این ضعف روسیه را هدف گرفته است. هرچند که تاثیر کوتاه مدت این تحریم ها بر روسیه زیاد نیست و بخش انرژی روسیه در کوتاه مدت چندان تحت تاثیر قرار نخواهد گرفت، اما اثرات بلندمدت این تحریم‌ها احتمالا قابل توجه خواهد بود. این مساله زمانی اتفاق می‌افتد که این صنعت نیازی حیاتی به همکاری با شرکت های آمریکایی و اتحادیه اروپا دارد. توسعه میادین جدید نفت روسیه بیش از پیش به این شراکت وابسته است و تحریم ها وضع نابسامان اقتصاد روسیه را نمایان می‌سازد.