مای فونگ در تحلیلی که اندیشکده آمریکای نوین منتشر کرد، نوشت: هرچند اجرای سیاست دو فرزندی راه‌حلی برای تغییر این روند محسوب می شود، اما اشتیاق عمومی چندانی برای آوردن فرزند بیشتر به ویژه در میان زوج های جوان مشاهده نشده است. حتی اگر زوج‌های چینی به فرزندآوری بیشتر هم روی آورند، بعید است بتوان در کوتاه مدت کشور را از پیرتر شدن جمعیت که به نوعی اصلی ترین پیامد سیاست تک فرزندی محسوب می شود، نجات داد.

اینکه چین به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور دنیا، سهم زیادی از جمعیت کهنسال جهان را تشکیل دهد، موضوع چندان عجیبی نیست، آنچه که چین را در مقایسه با جمعیت سفیدموی جهان برجسته می‌کند این است که سرعت روند پیر شدن جمعیت چین نسبت به سایر کشورها بسیار سریع تر است. البته، منظور این نیست که سرعت پیر شدن چینی‌ها بیش از اندازه معمول است، بلکه به معنای آن است که جمعیت بازنشسته این کشور به سرعت در حال پیشی گرفتن از تعداد نیروی کار است.

در حال حاضر، نسبت جمعیت نیروی کار به افراد بازنشسته که می تواند به برنامه‌ریزان اقتصادی چین برای آینده اطمینان خاطر بدهد، 5 به 1 است که می تواند به معنای افزایش کارگران سودآور مالیات‌ده نسبت به بازنشستگان مستمری‌بگیر باشد.

اما ظرف دو دهه آینده با تغییر شگفت آور این روند، درآمدهای مالیاتی و سودآوری سراسری دولت به شکل چشمگیری کاهش خواهد یافت. البته این دوره گذار – افزایش جمعیت مسن به موازات کاهش جمعیت جوان– تقریباً در تمام جهان روی می‌دهد، به نحوی که جمعیت فعلی جهان به نسبت یک قرن گذشته بیش‌تر عمر می‌کنند و به طور میانگین، فرزندان کم‌تری دارند.

از دیگر تأثیرات سوء سیاست تک فرزندی در چین می توان به برهم خوردن تعادل اجتماعی در این کشور اشاره کرد که می تواند اوضاع اجتماعی چین را به سمت بی ثباتی بیشتر سوق دهد. در حالی این سیاست به شکل گیری طبقه «امپراتورهای کوچک» – تک فرزند – منجر شده است که مطالعات مختلف اجتماعی حاکی از آن هستند که این نسل، افرادی بدبین، خودخواه و خطرناپذیر را به وجود آورده است که می‌توانند به طور بالقوه پویایی اقتصادی چین را کاهش دهند. هرچند که این تئوری هنوز در عمل ثابت نشده، اما آنچه مسلم است تاثیر پیر شدن طبقه عظیم کارگران در حوزه اقتصاد بسیار محسوس است.

با این حال دو عامل اساسی وجود دارد که به ایجاد آرامش در دوران پیری و بازنشستگی کمک می کنند:

1. وجود منابع پولی جهت تامین هزینه های رفاهی، درمان‌های پزشکی و مستمری دوران بازنشستگی.
2. وجود خانواده، به عنوان عامل پشتیبانی و توجه عاطفی به پدران و مادران کهنسال.

با وجود اهمیت این دو مولفه، دستیابی به آنها به میزان کافی، تا حد زیادی در حال سخت تر شدن است.

در چنین شرایطی برای مراقبت از جمعیت سالخورده‌ چین، باید موتور اقتصادی این کشور فعال تر شود تا بتواند هزینه های مراقبت و مقرری بازنشستگان را تامین کند.

این در حالی است که اقتصاد چین رو به افول است و با توجه به پیرتر شدن جمعیت، نیروی کار نیز به شدت کاهش یافته است. این وضعیت به دوچرخه پرسرعتی شباهت دارد که باید همچنان حرکت کند تا زمین نیفتد. در همین حال یک ضرب‌المثل قدیمی در چین است که می‌گوید «چین قبل از آنکه ثروتمند شود، پیر می‌شود».

در این میان اگرچه اصلاحات اقتصادی شیائوپنگ دنگ موجب شد تا 500 میلیون نفر از خط فقر فاصله بگیرند، اما کماکان یک چهارم از جمعیت 185 میلیون بازنشسته این کشور با درآمد کم‌تر از یک دلار در روز زندگی می کنند. در حالی که این کشور به لحاظ حجمی در حال تبدیل شدن به بزرگ‌ترین اقتصاد جهان است، تولید ناخالص داخلی اش یک ششم کره جنوبی و یک نهم ایالات متحده است.

از سوی دیگر آهنگ سریع پیر شدن جمعیت چین و کاهش چشمگیر نیروی کار به معضلی جهانی تبدیل شده است، چرا که موتور اقتصاد جهان با کاهش جمعیت چین تا حد زیادی کند خواهد شد.

اما شاید آنچه دوران پیری را برای چینی ها سخت تر کرده است، عدم حمایت خانوادگی باشد. در حالیکه داشتن خانواده معمولاً به کم تر شدن دردها و سختی های دوره سالخوردگی کمک می‌کند، اما حتی با این فرض که سیاست دو فرزندی به افزایش چشمگیر تولدها هم بینجامد باز هم اثرات آن حداقل تا دو دهه بعدی نمایان نخواهد شد. چرا که نوزادان به زمان نیاز دارند تا در آینده به پرستارانی دلسوز برای کهنسالان تبدیل شوند. در حال حاضر سیاست تک فرزندی به طرز چشمگیری شمار پرستاران را به لحاظ کمی و کیفی کاهش داده است. در واقع سیاست تک فرزندی و فرهنگ پسردوستی باعث شده است که چین به نسبت جمعیت مردان حدود 50 میلیون زن «کم داشته باشد» – و این به معنای وجود عروس‌های کم‌تر برای پرستاری از افراد کهنسال است.

در حالیکه در آمریکا، داشتن فرزند به حفظ کانون خانواده ها کمک کرده است، نداشتن فرزند در چین پیامدهای وخیمی را به همراه داشته است. در این کشور، اوضاع برای کهنسالانی که فرزند ندارند بسیار سخت است. به نحوی که بسیاری از آسایشگاه‌ها از پذیرش این افراد امتناع می کنند، چون آن‌ها کسی را برای پرداخت هزینه های جاری شان ندارند.

نتیجه گیری

در حال حاضر، یک میلیون زوج بدون فرزند در چین وجود دارند و سالانه 76000 زوج نیز به آنها اضافه می شوند. این وضع که به دلیل اجرای سیاست تک فرزندی شکل گرفته، تبعات جبران ناپذیری را در حوزه های اجتماعی و اقتصادی به همراه داشته است. در همین حال تصمیم دولت برای تغییر این الگو و حرکت به سمت سیاست دو فرزندی نیز تاکنون موفق نبوده است. این سیاست ضمن آنکه چندان مورد استقبال زوج های جوان قرار نگرفته است، برای تغییر الگوهای جمعیتی چین که به سرعت در حال پیرتر شدن و به تبع آن کاهش جمعیت نیروی کار است، فاصله زیادی دارد. براین اساس به نظر می رسد که دولت چین به موازات تغییر الگوی جمعیتی به بهبود اوضاع اقتصادی کشور به منظور تامین هزینه های مراقبتی و پرداخت مستمری سالخوردگان نیاز دارد. حال آنکه اثرات منفی پیرشدن جمعیت بر کاهش طبقه کارگر و به تبع آن بر اقتصاد چین موضوعی غیرقابل کتمان است.