ماتیو بون، مارتین بی.مالین، نیکلاس روس و ویلیام توبی در تحلیلی که اندیشکده بولتن دانشمندان اتمی منتشر کرد، نوشتند: گروه‌های تروریستی به ویژه داعش می توانند به مواد هسته‌ای مورد نیاز برای ساخت بمب اتمی دسترسی پیدا کنند. از این رو، رهبران جهان باید اقدامات جدی جهت دور نگه داشتن مواد هسته‌ای از دسترس بازیگران غیردولتی و گروه‌های تروریستی خطرناک به عمل آورند.

البته جهان پیشرفت‌های زیادی در حفظ مواد هسته‌ای قابل استفاده برای ساختن سلاح اتمی داشته‌ است که ازجمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• بیش از نیمی (30 از 57) کشورهایی که مواد هسته‌ای قابل استفاده برای ساخت سلاح اتمی در خاک خود داشتند، آنها را از بین بردند.
• امنیت مواد و سلاح هسته‌ای در بسیاری از تاسیسات در سراسر جهان به طور قابل ملاحظه‌ای بهبود یافته‌ است، اساساً کشور یا کشورهایی که دارای سلاح هسته‌ای یا مواد هسته‌ای قابل استفاده برای ساخت بمب هسته‌ای هستند، ترتیبات امنیتی مربوطه را در یک یا دو دهه اخیر تشدید و تقویت کرده‌اند.  
• در نشست امنیت هسته‌ای در سال 2014، 35 کشور به ابتکاری موسوم به تقویت اجرای امنیت هسته‌ای پیوستند و متعهد شدند تا اهداف و توصیه های امنیتی آژانس بین المللی انرژی اتمی را تامین کنند و پذیرفتند تا به طور منظم ترتیبات امنیت هسته‌ای را مرور کنند. برخی کشورها از جمله اردن در سال 2016 به ابتکار مذکور پیوست.
• از زمان آغاز تبدیل و تغییر راکتورها در سال 1978 تاکنون 65 راکتور تحقیقاتی با سوخت اورانیوم با غِنای بالا به راکتورهای تحقیقاتی با سوخت اورانیوم با غنای پایین تبدیل شده است و بیش از 100 راکتور تحقیقاتی با سوخت اورانیوم با غنای بالا تعطیل شده اند.

بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد علاوه بر موارد فوق، کارهای بیشتری باید صورت گیرد. از زمان نشست امنیت هسته‌ای، پیشرفت اندکی در زمینه تامین امنیت مواد هسته‌ای قابل استفاده برای ساخت بمب اتمی در سراسر جهان وجود داشته‌ است.

در پایان 2014، روسیه اغلب همکاری‌های امنیت هسته‌ای با آمریکا را متوقف کرد. دولت اوباما پایین‌ترین از سطح از بودجه و اعتبار را برای برنامه‌های مربوط به بهبود امنیتی تاسیسات هسته‌ای اختصاص داده‌ است و برخی اعتبارات مربوط به غنی‌سازی یا ذخایر پلوتونیوم که مورد نیاز نیست، معلق مانده ‌است.

به این ترتیب و با توجه به اتمام روند نشست امنیت هسته‌ای، توجه جهانی به امنیت مواد هسته‌ای و دسترسی بازیگران دولتی به مواد هسته‌ای کم خواهد شد.

این در حالی است که تهدیدها به طور فزاینده‌ای در حال توسعه است و روندهای جدید و نگران کننده‌ای وجود دارد.

دو سال پیش داعش یکی از گروه‌های تروریستی و افراطی کوچک بود، اما حالا  بخش زیادی از عراق و سوریه را در کنترل خود دارد و در سطح جهانی عضو می‌گیرد. داعش خواست و توان خود را برای حمله به نقاطی بسیار دورتر از مرزهای خود به نمایش گذاشته است. حوادثی همچون عملیات نظارت شدید داعش بر یکی از تاسیسات غنی‌سازی بلژیک، بیانگر استمرار تهدید از ناحیه گروه‌های تروریستی و بازیگران غیردولتی است.

بهبودی امنیت مواد هسته‌ای قابل استفاده برای تولید بمب اتمی اندک بوده، اما توانایی‌های گروه‌های تروریستی همچون داعش قابل توجه بوده است. این امر حاکی از آن است که خطر ترویسم هسته‌ای به طور چشمگیری افزایش یافته‌ است.  

برای اینکه امنیت مواد هسته‌ای در مسیر بهبودی قرار داشته باشد، لازم است توصیه‌های ذیل مورد توجه قرار گیرد:

• تمامی کشورها و سازمان‌هایی که با مسائلی همچون سلاح هسته‌ای، غنی‌سازی و پلوتونیوم سروکار دارند، باید حفاظت پایدار و موثر از ذخایر مواد و سلاح هسته‌ای به عمل آورند.
• آمریکا و روسیه باید همکاری خود را مبتنی بر یک رهیافت جدید و برابر در زمینه امنیت هسته‌ای احیا کنند.
• آمریکا باید به دنبال توسعه همکاری در زمینه امنیت هسته‌ای با کشورهای هند، پاکستان و چین باشد.
• آمریکا و دیگر کشورهای ذینفع باید رهیافت موسعی برای نگهداری مواد و سلاح هسته‌ای در مکان‌های کمتری در سراسر جهان اتخاذ کنند و به موضوع پلوتونیوم و اورانیوم با غِنای بالا و مواد نظامی و غیرنظامی رسیدگی کنند. باید مشوق‌هایی برای این کشورها جهت تعطیلی تاسیسات غیرضروری ارائه کند.
• درصورت نبود نشست امنیت هسته‌ای، مقامات ارشد کشورهای علاقمند و ذینفع، جلسات مستمر برای نظارت بر اجرای تعهدات فعلی مربوط به امنیت هسته‌ای و طرح ابتکاراتی برای برداشتن گام‌های بیشتر برگزار کنند.

امنیت هسته‌ای پایدار و موثر تنها ابزار مهم برای جلوگیری از دسترسی تروریست‌ها به سلاح هسته‌ای به شمار می‌رود. اینک زمان آن فرا رسیده ‌است که رهبران دنیا، جهان را در مسیر بهبود و تقویت مستمر امنیت هسته‌ای قرار دهند.

نقد و بررسی:

بدون تردید دستیابی گروه‌های تروریستی از جمله داعش به مواد هسته‌ای قابل استفاده برای ساخت بمب اتمی نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است. چهارمین و آخرین دور از نشست امنیت هسته‌ای در مارس 2016 در واشنگتن برگزار شد. اگر چه در پایان این نشست، باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا طی سخنانی گفت ما بسیاری از مواد خیلی مرگبار در جهان را از تأسیسات هسته‌ای حذف کرده‌ایم و توانسته‌ایم همه اورانیوم و پلوتونیوم با غنای بالا را در 50 تاسیسات هسته‌ای در 30 کشور جهان از بین برده یا ایمن کنیم و این مواد هسته ای هرگز به دست تروریست ها نیفتاده ‌است، اما واقعیت امر این است که نگرانی مربوط به احتمال دسترسی گروه‌های تروریستی به مواد هسته‌ای نه تنها کاملا از بین نرفته، بلکه این قبیل تهدیدها افزایش نیز یافته است.  

هشدار مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره گسترش تروریسم و احتمال دستیابی گروه‌های افراطی به مواد هسته‌ای و استفاده از آنها، موید افزایش نگرانی‌ها درباره تروریسم هسته‌ای است.

به علاوه، به باور بسیاری از تحلیلگران چهار نشست امنیت هسته‌ای که از سال 2010 تا 2016 برگزار شد، از این نشست‌ها به واسطه عدم جدیت آمریکا و نیز عدم مشارکت حداکثری همه کشورهای جهان، نتایج ملموسی حاصل نشده‌ است.

به هر حال جلوگیری از دسترسی گروه‌های تروریستی به مواد هسته‌ای قابل استفاده برای ساخت بمب اتمی مستلزم مشارکت همه‌جانبه همه کشورها در این زمینه، پرهیز از رفتارهای دوگانه توسط برخی قدرت‌های بزرگ و برقراری همکاری جدی میان همه کشورهای ذینفع است.