یاسمین قعیق در پژوهشی که اندیشکده لبنانی مطالعات راهبردی فلسطین منتشر کرد، نوشت: مسکو از زمان آغاز بحران سوریه به شکل آشکار و صریحی در کنار نظام سوریه ایستاد و نظام سوریه به عنوان هم‌پیمان استراتژیک روسیه در منطقه عربی برای رویارویی با گروه های مسلح افراطی و تکفیری مورد حمایت نظامی، رسانه ای و سیاسی آمریکا  به شمار می رود.

در حقیقت موضع روسیه در حمایت از نظام حاکم در سوریه به دلایل و انگیزه های متفاوتی باز می گردد که از جمله دلایل آن نگرانی مسکو برای از دست دادن جای پای خود در منطقه و پایگاه طرطوس مشرف بر دریای مدیترانه، صادرات گاز روسیه از طریق سوریه به اروپا و مخالفت مسکو با حمایت آمریکا از رشد گروه ها و سازمان‌های سلفی افراطی در منطقه است که خطر گسترش فعالیت ها و نفوذ آنها در سرزمین های روسیه و مراکز نفوذ روسیه در آسیای میانه وجود دارد.

درگیری موجود میان ارتش سوریه و گروه های مسلح تکفیری که از تمامی جهان به سوریه آمده اند، آینده خاورمیانه را مبهم و نامشخص نموده و این تأثیر منفی بر کشورهای همسایه و منافع آنها داشته است. همچنین این درگیری ها منافع حیاتی روسیه و حضور این کشور در دریای مدیترانه را تهدید کرده و روسیه را نگران از دست دادن نفوذ خود در مرزهای جنوبی کرده است.

بر این اساس پیروزی گروه های تکفیری و افراطی در سوریه به آن معناست که این ناآرامی ها به حیاط خلوت روسیه در قفقاز منتقل خواهد شد. از این رو مصلحت مسکو آن است که راهبردی بیندیشد و از طریق ورود به بحران سوریه و تلاش برای حل بحران این کشور بر اساس منافع و مصالح مردم سوریه پیروزی راهبردی بر گروه های تکفیری به دست آورد که تلاش خواهند کرد ثبات جمهوری های قفقاز را در آینده متزلزل سازند.

همچنین دیپلماسی روسیه تنها راه حل بحران سوریه را راه حل سیاسی بر اساس گفت‌وگو میان تمامی طیف های جامعه سوریه بدون به حاشیه راندن هیچ یک از طرف ها می‌داند. از این رو مسکو وارد نبرد دیپلماتیک شدیدی با واشنگتن برای برگزاری کنفرانس ژنو ۱ و آماده سازی برای کنفرانس ژنو ۲ برای حل و فصل سیاسی بحران سوریه شد.

در حال حاضر دولت روسیه توانسته است تفکر خود را بر محور مخالف دولت سوریه تحمیل کند و با اقداماتی نظیر پیشنهاد خلع سلاح شیمیایی سوریه و استقرار سامانه دفاعی پیشرفته اس ۳۰۰ و اس ۴۰۰، این کشور را از یک جنگ جهانی در سرزمین های آن و پیامدهای نامشخص آن دور کند.

راهبرد روسیه در برابر منطقه عربی

پس از آنکه روسیه به آسیب های تمرکز سیاست های خود بر غرب و نادیده گرفتن دیگر کشورهای دارای اهمیت راهبردی و کشورهای دارای دوستی کهن با مسکو پی برد، یلتسین، رئیس جمهور اسبق روسیه در اوایل سال ۱۹۹۳میلادی با برنامه جامع روسیه در منطقه عربی و خاورمیانه موافقت کرد و وزرات خارجه و کمیته روابط خارجی پارلمان روسیه این برنامه را تدوین نمود که شامل سه اصل اساسی بر اساس زیر بود:

۱- تضمین منافع روسیه در خاورمیانه و منطقه عربی در سطوح مختلف

۲- از سرایت درگیری های منطقه ای به مناطق جنوبی مجموع کشورهای مستقل شکل گرفته پس از فروپاشی اتحاد شوروی سابق جلوگیری نماید و روسیه این مناطق را عرصه حیاتی و استراتژیک خود به شمار می آورد و از بالاگرفتن درگیری ها در این مناطق و رسیدن آن به مرزهای روسیه نگران است. بر این اساس روسیه درباره امکان از سرگیری درگیری های منطقه ای و انعکاس هر گونه درگیری در این مناطق بر منافع سیاسی، اقتصادی و نظامی خود نگران است.

۳- فعالیت در راستای استفاده از ظرفیت های اقتصادی منطقه، چرا که روسیه بر این باور است که امکان برقراری روابط اقتصادی میان روسیه و کشورهای منطقه وجود دارد و این امر ضرورتی حیاتی برای شکوفایی اقتصاد روسیه به شمار می آید.

بر این اساس راهبرد روسیه در برابر منطقه عربی بر اساس ملاحظات مختلفی از جمله موارد زیر است:

۱-تحقق امنیت در مرزهای جنوبی روسیه از طریق جلوگیری از وقوع درگیری ها در نزدیکی مرزهای آن، بر این اساس روسیه باید نقش ساماندهی اوضاع سیاسی در مناطق همجوار خود را به شکلی که امنیت آن را تهدید نکند، به عهده بگیرد.

۲-تلاش روسیه برای تقویت روابط خود با مجموعه ای از کشورها که در برابر سلطه تک قطبی آمریکا می ایستند و در اعمال فشار بر آمریکا ایفای نقش می نمایند. بر این اساس روسیه تلاش می نماید روابط مستحکمی را با کشورهای مخالف آمریکا در منطقه همچون ایران، سوریه و عراق برقرار سازد تا بتواند از طریق این موازنه با سلطه آمریکا مقابله نماید.

۳-تقویت حضور نسبی روسیه در منطقه خاورمیانه، به شکلی که روسیه بر این باور است که اگر بخواهد نفوذ خود را در آسیای میانه حفظ نماید، باید روابط خود را با ایران توسعه دهد و از برگه ایران برای رویارویی با هر گونه فشارهای آمریکا استفاده نماید.

۴- نیاز روسیه به شرکای اقتصادی و بازارهای تجاری و بازار سلاح، به شکلی که روسیه تلاش می نماید، درآمدهایی اقتصادی را از طریق سرمایه گذاری در این مناطق کسب نماید.

سیاست آمریکا در سوریه برای محاصره روسیه

بر اساس استراتژی آمریکا، سوریه منطقه مهمی برای محاصره روسیه از سمت جنوب غربی و ایجاد مانع میان آن و آب های گرم به شمار می آید. بر این اساس آمریکا قویا خواستار ایجاد نظام های هم پیمان خود در این منطقه حساس به عنوان عمق دفاعی امنیت ملی روسیه می باشد. به تعبیر پرفسور بول کندی در یکی از مقالاتش درباره استراتژی آمریکا، سوریه در کنار گرجستان در قفقاز امروز به عنوان دو دولت محوری برای این کشور به شمار می آیند. بر این اساس اهمیت این دو کشور برای هریک از آمریکا و روسیه، این مناطق را در مفهوم ژئوپلیتیکی به عنوان “منطقه برخورد” تبدیل نموده است.

سوریه امروز عرصه کشمکش های منطقه ای شدید و عرصه ای برای تحقق برتری امنیتی، امنیت ملی هر یک از قدرت های رقیب از جمله رقبای بین المللی (آمریکا و روسیه) و یا منطقه ای (عربستان و هم پیمانان آن در برابر ایران و هم پیمانان آن ) به شمار می آید.

از این رو هدف اول سرنگونی نظام سوریه، منزوی ساختن منطقه ای جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک مرحله تاکتیکی در راستای استراتژی هدف قرار دادن این کشور است. در اینجا باید اشاره کرد برکناری نظام سوریه باعث خواهد شد، ایران عمق استراتژیک خود در منطقه را از دست بدهد و کانال های ارتباطی آن با هم پیمانانش بسته شود و سوریه را به کشوری منزوی به نفع رژیم صهیونیستی همچون اردن تبدیل نماید.

بحران سوریه … ولادت یک نظم نوین جهانی

از زمان آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، درگیری بین المللی میان دو اردوگاه آمریکا و روسیه شدت بیشتری یافت و این تنش سلطه تک قطبی آمریکا را به چالش کشید.

از این رو دمشق نقطه عطف اعلام درگیری بین المللی – منطقه ای میان این دو اردوگاه به شمار می آید و روس ها و چینی ها در کنار هم پیمانان منطقه ای خود از جمله ایران تلاش می کنند سلطه تک قطبی آمریکا بر جهان را از طریق رویارویی با آن در سوریه به چالش بکشند.

باید گفت اکنون با گذشت ۳۰ سال از فروپاشی شوروی سابق به عنوان قطب دوم صحنه بین الملل و مطرح شدن آمریکا به عنوان یک نظام تک قطبی قدرت، روسیه به ویژه پس از آغاز جنگ سوریه بار دیگر توانست به عنوان یک قطب بین المللی اصلی به صحنه بین الملل و منطقه ای بازگردد. از این رو مسکو توانست پس از چند سال کشمکش با آمریکا بر سر سوریه خود را به عنوان یک قدرت بین المللی مطرح و تأثیرگذار معرفی نماید.

ولادیمیر پوتین در مقاله ای با عنوان “دعوت برای هشدار” نشانه های یک نظام بین المللی جدید را با هدف دوری از وقوع تنش میان کشورهای بزرگ و ایفای نقش سازمان ملل به عنوان یک بازیگر بین المللی مهم در حل و فصل درگیری های منطقه ای و بین المللی ترسیم نمود و به شکست مفتضحانه آمریکا در پی اتخاذ تصمیمات یکجانبه به ویژه در افغانستان و عراق پرداخت. این مقاله پوتین، به مثابه اعلام رسمی اقدام روسیه برای تغییر در ساختار نظام بین الملل و دور شدن از تک قطبی سیطره آمریکا بر جهان به شمار می آمد.

بر این اساس روسیه توانست توازن قوا را به صحنه بین الملل برای حفظ صلح و ثبات بازگرداند و توانست به مثابه شیر اطمینان نظام بین الملل عمل نماید که نشانه های آن اکنون در حال ظهور است و نتایج آن از طریق تأثیر بر آمریکا با هدف توقف مداخله نظامی آشکار آن در سوریه مشاهده شد.

بر این اساس روسیه از طریق طرح های سیاسی و دیپلماتیک خود توانست، مانع ورود آمریکا به جنگ یکجانبه علیه سوریه شود. مسأله ای که در اینجا به خوبی آشکار می شود آن است که روسیه امروز قوی تر از ۳۰ سال پیش است و از مرحله دفاع از منافع خود به مرحله جدید حفظ منافع حیاتی خود در منطقه عبور نموده است. این امر در حل و فصل پرونده سوریه و حمایت از این کشور از طریق مجهز نمودن آن به سلاح های مورد نیاز به خوبی نمایان شد.

خطوط عبور لوله های گاز غول پیکر… عامل شعله ورشدن جنگ سوریه

بدون شک منابع جدید انرژی به ویژه گاز طبیعی نقش مهمی در تعیین سرنوشت درگیری های جدید در منطقه ایفا می‌کند. امروزه مشکل ژئوپلیتیک مربوط به تولید گاز و چگونگی انتقال و استفاده از آن بیشترین جایگاه را در استراتژی غربی ها دارد. بر این اساس تسلط بر مناطق ذخایرگازی در جهان عامل اصلی درگیری های بین‌المللی و تنش های منطقه ای به شمار می آید.

یکی از منابع قدرت روسیه امروزه در دست داشتن انحصار واردات گاز به اروپاست. بر این اساس یکی از ابعاد درگیری موجود در سوریه درگیری بر سر انرژی و منابع آن در منطقه و این است که چه کسی خواهد توانست طرح خطوط لوله های انتقال گاز از شرق به غرب را اجرایی نماید.

ویلیام انگدال، کارشناس مسائل انرژی در این باره تأکید می نماید که نبرد در سوریه بر سر آن است که آیا خطوط لوله های گاز از شرق به غرب از مسیر ایران، عراق و دریای مدیترانه عبور نماید و یا اینکه از شمال به غرب از مسیر قطر، عربستان، سوریه و ترکیه عبور کند. سوریه حلقه ارتباطی اصلی در این مسیر به شمار می آید و این کشور به ایران و روسیه تمایل دارد.

از این رو در پایتخت های غربی تصمیم گرفته شد نظام حاکم بر سوریه تغییر نماید. بر این اساس شعار تحقق دموکراسی شعاری جعلی و ساختگی با هدف پوشش اهدافی کاملا مغایر است.

از سوی دیگر سه سال پیش بشار اسد، رئیس جمهور سوریه دیدگاهی استراتژیک مطرح نمود که در آن سوریه گذرگاه ارتباطی ۴ دریا (خلیج فارس- دریای قزوین- دریای مدیترانه و دریای سیاه) برای انتقال نفت و گاز و کالاها باشد.

پس از امضای توافقنامه ای در بوشهر در تاریخ ۲۵ ژوئن ۲۰۱۱  برای احداث خطوط لوله های گاز جدید از مسیر ایران- عراق و سوریه به طول ۱۵۰۰ کیلومتر از عسلویه به سمت دمشق و در ادامه به سمت دریای مدیترانه و یونان، درگیری های سوریه گسترش یافت. مجموع سرمایه گذاری ها در این طرح به ۱۰ میلیارد دلار می رسید.

این در حالی است که قرار بود این خط لوله ها با نام “خطوط لوله های گاز اسلامی” در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ کار خود را آغاز نماید و ظرفیت انتقال این خطوط روزانه به ۱۱۰ میلیون مترمکعب گاز (۴۰ میلیارد متر مکعب سالیانه) می رسید. پیش از این نیز عراق، سوریه و لبنان نیاز خود به گاز ایران را اعلام نموده بودند.

کارشناسان بر این باورند که این طرح می تواند جایگزین خط لوله های گاز آمریکا موسوم به نابوکو با ظرفیتی بالغ بر ۳۰ میلیارد متر مکعب باشد که اتحادیه اروپا نیز از آن حمایت می نماید.

برای عبور خط لوله های نابوکو برنامه ریزی شده بود که این خط از عراق از طریق سرزمین های ترکیه به اذربایجان و ترکمنستان انتقال یابد.

توافقنامه نابوکو در سال ۲۰۰۹ میان ترکیه و چند کشور اروپایی امضا شد و هدف آن احداث خطوط لوله های گاز از ترکیه به سمت چچن و انتقال گاز قطر از طریق شبکه ای از لیبی به مصر و نابوکو در ترکیه بود. حمایت روسیه از سوریه مانع تحقق این مسأله بود. در این میان قطر به دنبال فروش گاز خود به کشورهای اتحادیه اروپا و.. بود، اما مشکل مخالفت عربستان با طرح قطر مبنی بر عبور لوله های گاز آن از خاک عربستان سعودی بود و تنها راه حل قطر توافق با آمریکا بود، به شکلی که اخیرا توافقی بالغ بر 10 میلیارد دلار میان شرکت آمریکایی اکسون و شرکت نفت قطر امضا شد. بر اساس این توافق شرکت اکسون، می تواند گاز قطر را از طریق انگلیس و بازارهای خاورمیانه به فروش برساند و تنها مانع موجود در تحقق این امر سوریه بود. همچنین آمریکا بزرگ‌ترین میدان های گازی در جهان را در اختیار دارد و ورود این کشور به بازار گاز طبیعی در اروپا انحصار روسیه در این بازار را از بین خواهد برد. از این رو درگیری آمریکا در سوریه در حقیقت کشمکش آمریکایی – روسی بر سر لوله های انتقال گاز است.

در این جا باید اشاره نمود، شهرهای دمشق، حلب و حمص کانون درگیری ها در سوریه به شمار می آیند و این شهرها همان شهرهایی هستند که خط گاز پیشنهادی آمریکا از آن عبور می‌کند. از این رو تعجبی ندارد که قطر بزرگترین حامی شورشیان و افراطی ها در سوریه باشد و این کشور تاکنون سه میلیارد دلار به این شورشیان کمک نموده است.

بخش دیگر کمک مالی هنگفت عربستان به سرکشی در برابر نظام حاکم در سوریه است، به شکلی که عربستان نمی خواهند قطر این کشور را به حاشیه براند و این دو کشور به دنبال سرنگونی نظام بشار اسد و جایگزین ساختن آن با یک دولت تحت فرمان خود هستند.

اما از نقطه نظر ابعاد قومی گرایانه درگیری های موجود در منطقه باید گفت، برخی حکام کنونی عربی به خط لوله های اسلامی به عنوان خط لوله های شیعی می نگرند که از سرزمین های عراق دارای اکثریت شیعه به سرزمین های سوریه هم پیمان با شیعیان عبور می نماید.

به گفته ویلیام انگدال پژوهشگر برجسته انرژی، قطر تصمیمی برای همکاری با ایران، سوریه و عراق ندارد و به هیچ وجه خواستار موفقیت طرح لوله های انتقال گاز ایران، عراق و سوریه نیست، چرا که به کلی از خطوط ترانزیت قطر و ترکیه به سمت اروپا مستقل است.

در حقیقت قطر تمام تلاش خود را برای ناکام ماندن احداث این خطوط لوله از طریق مسلح نمودن گروه های افراطی در سوریه انجام می دهد. به عقیده کارشناسان مقایسه میان نقشه درگیری های مسلحانه با نقشه مسیر خط لوله های گاز قطر، ارتباط میان این اقدامات مسلحانه و تمایل برای تسلط یافتن بر سرزمین های سوریه را روشن می سازد.

در این چهارچوب همپیمانان قطر تلاش می کنند سه هدف را محقق سازند، ۱- شکستن انحصار صادرات گاز روسیه به اروپا، ۲- آزادی ترکیه از نیاز به گاز ایران ۳- اعطای فرصت به رژیم صهیونیستی برای صادرات گاز آن به اروپا از طریق مسیرهای خشکی و با هزینه های اندک.

بسیاری از کارشناسان به این مسأله اشاره داشته اند که به نظر می رسد پادشاه قطر قراردادی را با اخوان المسلمین امضا نموده است که بر اساس آن از گسترش نفوذ جهانی آنان در مقابل معاهده صلح آنها با قطر حمایت می نماید. بر این اساس با روی کارآمدن یک نظام اخوانی در اردن و سوریه با حمایت قطر، بازار گاز جهانی به نفع قطر تغییر خواهد یافت و بر خلاف منافع روسیه، سوریه، ایران و عراق عمل خواهند نمود.

بر این اساس هدف از جنگ علیه سوریه حمایت از این طرح و تعطیل نمودن توافق میان تهران، بغداد و دمشق است. این در حالی است که این طرح چندین بار به دلیل درگیری ها متوقف شد، اما دولت عراق در فوریه ۲۰۱۳ آمادگی خود را برای امضای توافق نامه احداث خطوط لوله مذکور اعلام نموده است.

برای دسترسی به متن کامل این گزارش می توانید به این لینک مراجعه کنید.