در ماه های گذشته نقش آب و کشمیر در اختلافات هند و پاکستان به گونه ای مورد توجه بیشتر قرارگرفته است. در همین راستا گفتگوی زیر با قاسم محبعلی سفیر پیشین و کارشناس مسائل منطقه ای به بررسی نگاه های دو جانبه و نقش آب و کشمیر در اختلافات هند و پاکستان پرداخته است. 

وضعیت کنونی روابط هند و پاکستان چه سیر و تحولاتی را طی کرده است؟

روابط هند و پاکستان از بدو استقلال دو کشور حول یک سری مسائل چالش برانگیز همواره دچار نوسان شده است، که مهم ترین آن قضیه کشمیر است. اما تنها کشمیر است و هفت مسئله ی دیگر نیز وجود دارند که این دوکشور بر سر این مسائل باهم اختلاف دارند. مهم ترین آنها مسئله کشمیر است. البته کشورهای دیگر از این اختلافات بهره برداری و به آن دامن می زنند. با توجه به این که هند وچین باهم اختلاف دارند، هم پاکستان و هم چین از این وضعیت استفاده می کند. به علاوه چین سعی می کند از عامل پاکستان در روابط با هندوستان استفاده کند. این وضعیت همچنان وجود دارد.

چند دسته عامل در کشمیر بر رابطه هند و پاکستان تاثیر می گذارند؟

اکثریت مردم کشمیر مسلمان هستند. ولی کمتر از نیمی از آنها ادیان دیگری دارند، مثل هندوها و بودایی ها که کمتر از نیمی جمعیت کشمیر را تشکیل می دهند. این مردم قاعدتا مواضعشان با مسلمانان که در ابتدا خواستار پیوستن به پاکستان هستند، متفاوت است. اما در طی سالهای اخیر این وضعیت تغییر کرده است و تعدادی از مسلمانان خواستار استقلال هستند. ولی هم چنان پاکستان نسبت به کشمیر ادعا دارد. البته کشمیر تنها بین پاکستان و هند تقسیم نشده است. بخش کوچکی از کشمیر در چین است. در استقلال شبه قاره از انگلستان کشمیر را به سه قسمت تقسیم کرد. کشمیر چین، کشمیر آزاد در پاکستان و کشمیر اصلی در هند قرار دارد.

باتوجه به کریدور چین و پاکستان، تا چه حدی ممکن است این پروژه در افزایش تنش های هند و پاکستان نقش داشته باشد؟

برای چین و پاکستان مناسباتشان استراتژیک مهم است. پاکستان همواره دنبال قدرتی است با هند از نظر نظامی و اقتصادی و بین المللی توازن برقرار کند. در این بین چین یک موهبتی برای پاکستان است. از این طرف هم موقعیت پاکستان راه های این کشور برای رسیدن به آبهای گرم دریای عمان برای چین یک مزیت استراتژیک محسوب می شود. از طرف دیگر چین از عامل پاکستان برای مهار هند به خوبی استفاده می کند. بنابراین دو کشور جدا از مسائل مناسبات اقتصادی از نظر موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتکی با یکدیگر پیوسته هستند. هر دو کشور چین و پاکستان از این عامل برای اعمال فشار به هنداستفاده می کنند. کشمیر مسئله ای است که می تواند هند را دچار مشکل کند و یک مناقشه مزمن و زخم کهنه ای است که از زمان استقلال باقی گذاشته شده است و این عاملی برای چین است تا بتواند پاکستان را همواره در کنار خود داشته باشد یک نقطه مثبت است.

باتوجه به بحث تنش های آبی در چند ماه گذشته هند و پاکستان به نظر می رسد که پتانسیل زیادی در افزایش اختلافات دارد؟ وضعیت کنونی تنشهای آبی در روابط پاکستان و هند تا چه حدی است؟

پاکستان یک مشکل بزرگ دارد. آن هم این است که مهم ترین بندر برای دسترسی به آبهای آزاد، بندرکراچی است. برای این که پاکستان از این وضعیت خلاص شود، بندر گوادر را با کمک چینی ها فعال می کند و این امر راه ارتباطی بین پاکستان و چین ایجاد می کند تا هم تهدید هندیها کاهش پیدا کند و هم این که آسیب پذیری بندر کراچی (که همواره می تواند در هر مناقشه ای توسط هندیها محاصره دریایی شود، و پاکستان را از نظر ارتباط دادن به جهان آزاد خفه کند،) نجات پیدا کند. در این تنش ها طبیعتا هندیها علاقمند نیستند که پاکستان از چنین موقعیتی برخوردار شود. آنها تلاش دارند که با گسترش روابط با ایران و مسئله چابهار از این طرف پاکستانی ها را در محاصره خود قرار دهند و مزیتی بندر گوادر برای پاکستان داشته باشد را با گسترش چابهار از بین ببرند. این سلسله از مناقشات می تواند بین دو کشور ادامه پیدا کند. در این حال مشکل آبی جزو هشت مشکل هند و پاکستان است که طبیعتا هر چندگاه به چند وقت بنا به دلایلی این مسائل بروز پیدا می کند. البته این مناقشات تحت شعاع قضیه کشمیر است. یعنی پاکستان و هند و  مسئله اقوامی که بین دو کشور مشترک این تنش هایی که در مرزها وجود دارد، تحت شعاع مناسبات در خصوص قضیه کشمیر قرار می گرد. در مواقعی که به دلایلی آنجا را قضیه کشمیر را فعال نکنند، روی بقیه مسائل مثل مشکل آبی تمرکز می کنند. این تنش مزمن است و نمی شود گفت که دو کشور درگیریهای حادی داشته باشند. بلکه دو کشور به یک هوشیاری رسیده اند ضمن این که مناقشات را ادامه می دهند ولی در سطح محدود کنترل می کنند. البته بهره برداریهای متعددی از این قضایا در سطح منطقه ای و بین المللی برای آنها وجود دارد.

نوع کنش  ساختار قدرت در هند و هم چنین حزب ملی گرای هند در وضعیت کنونی و آینده روابط هند و پاکستان به چه عواملی وابسته است و درچه شرایطی ممکن است این تنش افزایش یابد؟

طبیعتا در دولت فعلی هند، چون دولتی است که می شود گفت تا اندازه ای ملی گرایهندو است، طبیعتا در این دوران وقتی یک دولت ملی گرا در هند بر سیر کار است، تنش ها با پاکستان افزایش می یابد. در مواقعی که حزب کنگره است تا اندازه ای نه به طور کامل این تنش ها کاهش می یابد. نمی شود گفت که این وضعیت به یک بحران حاد تبدیل می شود. ولی بالاخره هندیها در سیاست داخلیشان از این وضعیت استفاده می کنند. یعنی بخشی به سیاست داخلی هند برمی گردد، یعنی هندیها از از این وضعیت برای استحکام و حفظ وحدت بین احزاب مرتبط با دولت استفاده می کنند. از طرف دیگر پاکستانیها هم همین طور برای سیاست داخلی و مدیریت سیاست داخلی، تحریک افکار عمومی و نگه داشتن افکار عمومی به خوبی از این مسائل استفاده می کنند. اما دو طرف هوشیارانه سعی می کنند، بحران ها به حدی نرسد که منجر به یک درگیری حاد شود.

به نگاه بسیاری هند از گروه های استقلال طلب بلوچ یا سایر گروه های استقلال طلب حمایت می کند، پاکستان هم توجه به گروه استقلال طلب یا حتی گروه های تندرو و کشمیر دارد. در چه وضعتی ممکن است این امر بیشتر مد نظر قرار بگیرد؟

این ابزاری که دو طرف دارند. بلوچ ها نزدیکی بیشتری با هند داشتند و با دولت مرکزی پاکستان مشکل داشتند به طوریکه پشتون های ملی گرا، استقلال پاکستان را به رسمیت نشناختند و حتی در مقاطعی مثل نواب خان یا خان عبدالولی که حدود بیست سال پیش رهبر پشتون خواه های پاکستان بود به جای حضور در روز ملی استقلال پاکستان در روز استقلال هند شرکت می کردند. از آن طرف هم برخی از جدایی طلب های پاکستان یا سیکاها روابط خوبی با دولت پاکستان داشتند و خود کشمیریها و بعضی از اقوام جدایی طلب هند هم با پاکستان رابطه داشتند. این ها همیشه ابزاری بوده است که دو طرف برای اعمال فشار بر یکدیگر استفاده کنند.

 تا اندازه ای می توان گفت که وضعیت پاکستان به نسبت آسیب پذیر تر از هند است. چون پشتون ها قوم بزرگی هستند و با پشتون های افغان متحد هستند و در مقاطعی که روابطشان با افغانستان دچار تنش شود، طبیعتا هند هم از عوامل افغانستان و پشتون ها به خوبی برای عامل فشار بر پاکستان استفاده می کنند. پشتون ها هیچ وقت رابطه گرمی با دولت پاکستان نداشتند. آنها ابزاری هستند که هندیها از آن استفاده می کنند. پاکستان می گوید که پشتون ها توسط سازمان اطلاعاتی هند تحریک می شوند. اما این سابقه تاریخی دارد که هم پشتون ها و هم بلوچ ها درخواست استقلال داشتند و خیلی علاقمند نبودند که زیر نظر دولت مرکزی پنجاب قرار داشته باشند. اما در هند مشکلات به این اندازه نیست. یعنی در فشار دولت مرکزی به این اندازه نیست. فقط آنجائی که برای هند مسئله ساز است، مسئله کشمیر است.

منبع: مرکز مطالعات صلح

بازنشر مصاحبه به معنای رد یا تائید نظرات مصاحبه شونده توسط سایت شورای راهبردی نمی باشد.