محسن رستمی – دکترای ژئوپلیتیک و دبیر گروه راهبردهای دفاعی دانشگاه عالی دفاع ملی

آغاز سال 2017 نویدبخش اخبار خوبی برای منطقه غرب آسیا بویژه عراق و سوریه بوده است. با توجه به عملیات آزادسازی موصل در عراق و رقه در سوریه همگان بر این امر تاکید دارند که داعش در حال کشیدن واپسین نفس‌های خود در این دو کشور است. آنچه به‌وضوح مشخص است آن که، در آینده نزدیک حیات داعش در عراق و سوریه به پایان خواهد رسید و به شکل های نوینی تفکر داعشی در غرب آسیا و سایر مناطق از جمله آسیای جنوب شرقی، آسیای میانه و قفقاز ظهور خواهد یافت.  با این وجود، اکنون این سوالات مطرح است:

داعش در حال حاضر در چه وضعیتی به سر می برد؟ و حذف فیزیکی آن چگونه می تواند به حذف و نابودی کامل آن از نظر فکری و ایدئولوژیکی منتهی شود؟چه گروه های تروریستی دیگری در حال حاضر همتراز با داعش در سوریه فعال هستند؟ جبهه موجود علیه داعش چگونه ممکن است به اقدام علیه دیگر گروه های تروریستی نیز تسری پیدا کند؟(بیان وجود اختلاف دیدگاه در ترسیم گروه های تروریستی)

گروه تروریستی داعش پس از اعلام خلافت در ژوئن 2014، توانست حدود نیمی از قلمروی عراق و سوریه را در اختیار خود درآورد. اما شروع سال گذشته میلادی را بایستی دوران افول داعش بیان کرد؛ که نتیجه آن تغییر تاکتیک داعش از حالت تهاجمی به تدافعی بوده است. بنابراین طی همین روند طی شده، داعش که نقطه عطقی در مراحل تکوین گروه های اسلام گرای رادیکال می باشد؛ دوران اضمحلال خود را پشت سر می گذارد. اما آیا این وضعیت به معنی نابودی تفکری داعشی و ایدئولوژی این گروه تروریستی است؟ قطعاً شکست نظامی داعش به معنای افول ایدئولوژیکی و اعتقادی آن نخواهد بود؛ همانگونه که طالبان وطالبانیسم از بین نرفته است. چرا که تفکر سلفی جهادی که توانسته طی این چند سال در بین طبقات اجتماعی آفریقا، آسیا، اروپا جانمایی کند؛ یقیناً به همین سادگی از بین نخواهد رفت. بایستی در تحلیل داعش خوب دقت کنیم که ما با دو وضعیت مهم و متفاوتی سروکار داریم که یک بعد آن بحث نیروهای مبارز و چریکی هستند که در حال حاضر در سوریه و عراق متحمل شکست سختی شدند و در آینده به صورت گروه های چریکی تروریستی و در قالب هسته های زیرزمینی فعالیت خواهد کرد؛ و قسمت دوم و مهم موضوع داعش علما و مراجع آن هستند که توانستند با فتاوی خاصی که صادر می کنند(به مانند جهاد نکاح) جای خوبی را در بین جوانان طرفدار پیدا کنند و این قسم از داعش نه تنها نابود نشده بلکه در حال گسترش در آسیای جنوب شرقی، آسیای میانه و قفقاز است که پشتیبان آنها نیز مدارس وهابی و سلفی پاکستانی است که با ریال های سعودی اداره می شوند که به نظرم در آینده نه چندان دور داعش نوینی در این مناطق به منصه ظهور خواهد رسید که هدف نهایی و اصلی آن شامل ایران، روسیه، چین و در اهداف فرعی افغانستان، پاکستان و بعضی از کشورهای آسیای میانه و قفقاز خواهد بود. بنابراین نمى‏ توان این واقعیت را از نظر دور داشت که تفکر داعش در بسترهاى بحران ‏خیز به شکل سازمانى جدید بازتولید شده و عناصر فعلى و نیز عناصر جدیدى را به ‏کار خواهد گرفت.

شناسنامه خطرناک‌ترین گروه‌های تروریستی فعال در سوریه که با حمایت‌های گسترده کشورهایی همچون عربستان، قطر، امارات، ترکیه و برخی کشورهای غربی و در رأس آنها فرانسه و آمریکا و همچنین رژیم اشغالگر قدس به ارتکاب جنایت علیه ملت سوریه مشغول بوده و هستند عبارتند از:

• الجیش الحر(ارتش آزاد)

شامل تشکل‏های مسلحی است که بخش اعظم تروریست‌های جیش الحر را تشکیل می‌دهند که از جمله می‌توان به الفاروق، الفاروق الاسلامی، لواء التوحید، لواء‌ الفتح،‌ لواء الاسلام، صقور الشام و مجلس ثوار دیرالزور اشاره کرد که در حال حاضر در ادلب، حومه‌های دمشق، حلب،‌ حماه و دیرالزور فعال هستند.

• جبهه النصره

این گروه تروریستی به‌عنوان شاخه شبکه تروریستی القاعده در سرزمین شام در اواخر سال 2011 میلادی تشکیل شد. تروریست های النصره در حومه شمالی و جنوبی حلب به‌ویژه در اطراف شهر حلب، حومه دمشق به‌ویژه در منطقه قلمون نزدیک مرزهای مشترک با لبنان، غوطه شرقی و غربی دمشق و برخی مناطق حومه درعا در جنوب سوریه به ارتکاب جنایت ادامه می‌دهند.

• حرکه أحرار الشام

گروه موسوم به حرکه احرار الشام از ادغام چهار گروه تروریستی شامل “جماعه الطلیعه الإسلامیه”،”حرکه الفجر الإسلامیه” ،”کتائب الإیمان” و “کتائب أحرار الشام” تشکیل شده است. محدوده فعالیت این گروه تروریستی در ادلب، حلب و حماه است و در مواضع متعدد با ارتش سوریه درگیر شده است که مهمترین آنها تفتناز، جبل الزاویه، سراقب و اریحا است.

• جیش المجاهدین والأنصار

این گروه تروریستی در مارس 2013 تشکیل شد و نوع تفکر این گروه افکار جهادی سلفی است.جیش المجاهدین والأنصار از صدها تروریست خارجی تشکیل شده است که بیشتر آنها از شمال قفقاز (چچنی و …) هستند. این گروه تروریستی بر اساس آنچه به زعم خود “دولت اسلامی در سوریه” می ‌خوانند، فعالیت می ‌کنند. محدوده فعالیت گروه جیش المجاهدین و الانصار به طور مشخص در شهر حلب و برخی مناطق حماه و لاذقیه است.

البته سایر گروه های تروریستی دیگر مانند جیش الاسلام، جبهه “الاصاله و التنمیه”، گردان “شهدای یرموک”نیز در این کشور فعال هستند که بررسی آنها در این مجال نمی گنجد.

در پایان برای ایجاد یک نگاه مشترک نسبت به گروه های تروریستی ذکر این نکته مهم یادآوری می شود که “عوامل سازنده یک ذهن تروریسم در ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عبارتند از دیکتاتوری حکومت ها، انجماد فکری و برداشت غلط از مذاهب و ایدئولوژی ‎ها، تبعیض و محرومیت ها، اختلافات طبقاتی و… که اگر کنار هم قرار گیرند، دیگر فرقی بین ایالات متحده، چچن، فرانسه یا افغانستان نیست و تاثیر خود را به بدترین شکل ممکن خواهند گذاشت. نمود این تاثیر را می توان در تعدد بالای جوانان اروپایی پیوسته به داعش مشاهده کرد. به هر حال، تروریسم محصول خاورمیانه و اسلام نیست و کشورهای غربی برای ریشه کن کردن آن باید در درون جوامع خود دنبال راه حل باشند. در عصر حاضر، هیچ کشوری از خطرات و تهدیدات تروریسم ایمن نیست و می بایست برای مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی به دنبال سازوکارهای جهان شمول بود. از همین رو اتخاذ تدابیری از جمله اقدامات سنتی برای مبارزه با تروریسم و افراط‌ گرایی، ایجاد اتاق های مشترک با هدف تبادل و اشتراک‌ گذاری اطلاعات، همکاری نظامی– امنیتی تمامی کشورها،‌ افزایش همکاری بین کشورها در پیگیری افراد تحت تعقیب و اتخاذ اقدامات اجتماعی– فرهنگی در سطح داخلی می‌تواند به ریشه‌کن کردن پدیده تروریسم کمک شایانی نماید.