شورای راهبردی آنلاین – یادداشت: نشست اخیر اتحادیه عرب در جده، دو «تفاوت اصلی» با نشستهای قبلی داشت؛ نخست، حضور بشار اسد رئیس جمهور سوریه در آن و دوم، سخنرانی زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین در جمع اجلاس سران.
حمید خوشآیند – کارشناس مسائل منطقه
در خصوص شرکت زلنسکی در نشست اخیر اتحادیه عرب، توجه به نکات زیر حائز اهمیت است:
نکته اول؛ برای نخستین بار در تاریخ نشستهای اتحادیه عرب، یک رئیس جمهور غیرعرب و خارج از منطقه که کشورش درگیر یک جنگ تمام عیار است، در نشست سالانه سران این اتحادیه شرکت داشت. درواقع، «قابل تأملترین» نکته سیودومین اجلاس سران اتحادیه عرب، حضور و سخنرانی زلنسکی در آن بود.
زلنسکی بهصورت رسمی از سوی عربستان و شخص بنسلمان به عنوان میزبان به نشست جده دعوت شده بود و اتحادیه عرب هیچ نقشی در آن نداشت. ضمن اینکه سفر او به عربستان و شرکت در نشست جده، انحراف آشکار او از این «راهبرد اساسی» بود که اوکراین تنها با متحدان اروپایی و آمریکا که علیه روسیه هستند در حوزه جنگ تعامل دارد نه کشورهایی که در این جنگ یا بیطرفاند یا حامی روسیه!
نکته دوم؛ روابط بنسلمان با کشورهای غربی، همچنان تحتالشعاع قتل «خاشقچی» در سال 2018، قرار دارد. از اینرو، دعوت از زلنسکی، ارسال این پیام سیاسی به کشورهای غربی بود که عربستان هنوز یک بازیگر فعال و پویا در جهان است که میتوان روی آن حساب باز کرد!
البته «اهداف بلندپروازانه» بنسلمان نیز در این دعوت بیتأثیر نبوده است؛ ازجمله نشان دادن توانایی ریاض به عنوان رهبر کشورهای عربی در مدیریت پروندههای بزرگ در سطح بینالملل، تلاش برای بازیگری در زمینه بحرانهای بهوجودآمده میان قدرتهای شرق و غرب و
میانجیگری در بزرگترین بحران سیاست خارجی روسیه با غرب در دوره پس از جنگ جهانی دوم. از نظر ولیعهد سعودی تحقق این اهداف، نقش مهمی در بهبود و ارتقاء جایگاه عربستان سعودی بهعنوان یک کشور مهم و شخص بنسلمان بهعنوان یک رهبر سیاسی در معادلات منطقهای و بینالمللی دارد.
نکته سوم؛ کشورهای عربی که به برخورداری از ثروتها و ذخایر عظیم نفتی و گازی در جهان مشهور هستند، «گزینههای خوبی» برای کشور جنگزده اوکراین هستند که بهشدت نیازمند کمکهای مالی، اقتصادی و انرژی است. برای همین زلنسکی تلاش داشت تا در نشست اتحادیه عرب، از طریق تحریک اعضاء و ارائه «تصویر موجه» از خود و کشورش، حمایت کشورهای عربی را جلب کند. او در حضور رهبران اتحادیه عرب اظهار داشت، «من مطمئن هستم که همه ما میتوانیم برای نجات مردم از زندانهای روسیه متحد باشیم. متأسفانه عدهای در دنیا و اینجا در بین شما هستند که چشمشان را بر روی آن زندانها و الحاقات غیرقانونی بستهاند».
نکته چهارم؛ با همه تلاشی که زلنسکی انجام داد تا حضور خود در نشست جده را به یک «دستاورد» برای اوکراین تبدیل کند، اما نتوانست به نتایج مورد انتظار دست پیدا کند. پیام پوتین در این نشست قرائت شد که بر توسعه روابط دوستانه و همکاری مسکو با کشورهای عربی تأکید داشت. این پیام قطعاً کشورهای عربی و حتی ریاض را (به فرض اینکه بخواهند هم) در کمک به اوکراین بیشازپیش «محتاط» میکند.
همچنین، بسیاری از کشورهای عربی سیاست بیطرفانه در قبال جنگ اوکراین دارند و همزمان از گسترش نفوذ روسیه در منطقه عربی و غرب آسیا خرسندند؛ بعضی از آنها مانند مصر (با ارسال موشک) و سوریه نیز علناً از روسیه حمایت میکنند. در همین حال، محتوای اظهارات رهبران عربی و اعلامیه 5 صفحهای جده و مصوبات 110 صفحه ای اجلاس سران، بهگونهای تنظیم شد که در آنها، «هیچ تعهدی» در قبال اوکراین و در پاسخ به سخنان زلنسکی دیده نمیشود.
علاوهبراینها، کشورهای عربی بهخصوص عربستان روند «تنشزدایی» در منطقه را شروع کردهاند و روی مسائل درونمنطقهای خود متمرکز شدهاند، بنابراین نمیتوانند در جنگ اوکراین «نقشآفرینی» کنند. در این زمینه، موانع و ملاحظات جدی سیاسی و بینالمللی هم وجود دارد که اجازه چنین موضوعی را نمیدهد.
نکته پنجم؛ سخنرانی زلنسکی در نشست اتحادیه عرب دارای برخی پیامدهاست. اولاً، با موضع بیطرفی کشورهای عربی در قبال جنگ اوکراین در «تضاد» بود. ثانیاً، اهداف و شعار این نشست را که با محور «صلح و آشتی» برگزار شد، زیر سوال برد. ثالثاً، بر روند جلسات نشست تأثیرگذار بود، بهطوریکه اعضا و محافل سیاسی و رسانهای وابسته به آنها علناً از حضور زلنسکی اظهار «ناراحتی» میکردند. رابعاً، نتایج و دستاوردهای احتمالی اجلاس سران را که اتفاقاً در یک زمان مناسب، موقعیت مطلوب وفضای خوب منطقهای برگزار شد، «مخدوش» میسازد. خامساً، باعث تقویت این گزاره در اذهان عمومی عربی و منطقه میشود که اتحادیه عرب یک سازمان عربی تحت فرمان عربستان است! و در نهایت اینکه روند بازیابی مجدد جایگاه این اتحادیه را که بعد از 12 سال بشار اسد در آن حضور یافته بود، مختل میسازد.
و نکته پایانی اینکه اتحادیه عرب و برخی کشورهای شاخص عربی، بعد از 10 سال گرفتاری در مجموعهای از بحرانهای امنیتی، نظامی و سیاسی که توان و موقعیت آن را تضعیف کرده و در داخل نیز مشکلاتی برای آنها به وجود آورده، در صدد «پوستاندازی مجدد» است.
روندی که فعلاً در اتحادیه عرب و بین کشورهای عربی شروع شده، مطلوب است، چنانکه اگر به این شکل استمرار یابد به نتایج و دستاوردهای خوب منطقهای میرسد، مگر اینکه «غفلت» کرده و گرفتار مسأله اوکراین شوند.
تنشزدایی در منطقه ازجمله در سوریه و یمن و سایر کشورهای عربی، بههیچعنوان مطلوب آمریکا نیست و از هر فرصتی برای «تضعیف» این روند و آثار و نتایج آن جلوگیری میکند. حضور زلنسکی در نشست اتحادیه عرب، قطعاً در جهت منافع کشورهای عربی و نظم و امنیت منطقهای نیست؛ ازهمینرو، شاید «دام تنبیهی» میباشد که آمریکا برای کشورهای عربی چیده است.
0 Comments