بدون تردید ایران هدف نخست سیاست های خصمانه سعودی طی سال های اخیر بوده است.مقامات این کشورطی ماه ها و هفته های اخیر از کشاندن درگیری ها به داخل ایران و به قول خودشان مجازات ایران سخن گفته اند. در آخرین اتفاق خصمانه علیه ایران و تنها پس از یک روز از تهدیدات کلامی عادل الجبیر وزیر خارجه سعودی، گروهی از تروریست های داعش با حمله به مجلس شورای اسلامی و حرم مطهر امام خمینی(ره) 17 تن از شهروندان بی گناه را به شهادت رساندند.  با این حال دستگاه دیپلماسی همچنان از ضرورت گفت و گو و تعامل سخن می گوید. ریشه یابی تفاوت الگوی رفتاری دیپلماسی در دو سوی خلیج فارس و پیامدهای آن در گفت و گو با مانی محرابی عضو هیات علمی اندیشکده روابط بین الملل مورد بررسی قرار گرفته است.

وزیر امورخارجه هفته گذشته از اسلو بار دیگر از ضرورت گفت و گوی منطقه ای سخن گفت.آن هم در شرایطی که مقامات سعودی طی ماه های اخیر بر اظهارات خصمانه خودعلیه جمهوری اسلامی ایران افزوده اند. تاکید بر گفت و گو چه مبنا و منطقی دارد و قرار است چه دستاوردی برای منافع ملی و منطقه ای داشته باشد؟

محرابی: در بحث بین الملل، کشورهایی که از لحاظ قدرت دچار افول شده و توانایی ادامه تئوری موازنه قدرت را ندارند، تئوری موازنه تهدید را پیش می‌گیرند و اصل الزامی در وجود این تئوری وجود بحران منطقه‌ای است. عربستان سعودی نیز با هدف جلوگیری از کوچ حداکثری ایالات متحده از خاورمیانه به شرق آسیا، ایجاد ائتلاف‌های ضد جبهه ایران، متحد سازی و همسو کردن مخالفان داخلی با حکومت و دلایلی از این قبیل، دست به بحران سازی منطقه‌ای زده است که روند آن از سال 2006 آغاز و با سردمداری عبدالله بن عبدالعزیز وارد مرحله جدید و تقابل حداکثری شد اما شرایط منطقه‌ای برای ایران دارای تفاوت زیادی با عربستان است. روند کنونی تحولات منطقه به سود ایران و سیاست‌های برون مرزی این کشور است و در کنار ابعاد نظامی، روابط دیپلماتیک تهران با قدرت‌های جهانی و تصمیم سازی مستقل تهران در قبال مسائل منطقه نیز سبب این شرایط شده است. در این وضعیت، طبیعی است جمهوری اسلامی ایران منافع حداکثری خود را در حفظ روند طبیعی تحولات منطقه و کاهش تنش با همسایگان خود بداند.

سعودی ها طی دهه های گذشته قراردادهای نظامی قابل توجهی با غرب و بویژه آمریکا منعقد کرده اند و میلیاردها دلار صرف خرید انواع تسلیحات کرده اند با این حال باز هم نوعی نگرانی و ترس از تامین امنیت را در مقامات سعودی مشاهده می کنیم. ریشه این ترس و اضطراب سعودی ها را در چه می بینید؟

محرابی: تسلیحات نظامی لزوما نمی‌توانند تامین کننده امنیت یک کشور باشند. امنیت مبحثی چند بعدی و چند وجهی است که یکی از ابعاد آن امنیت نظامی است و البته آن هم صرفا با بهره گیری از تسلیحات قدرتمند حاصل نمی‌شود. شاید عربستان سعودی از لحاظ اقتصادی در امنیت به سر ببرد اما در سایر مقولات چون امنیت اجتماعی، امنیت دیپلماتیک و … به جرات می‌توان ادعا کرد این کشور از جمله ناامن ترین کشورهای منطقه است. ضمن آنکه تمام مواردی که بیان شد مربوط به امنیت عینی هستند در حالی که وجه شاخص امنیت، امنیت ذهنی است که به احساس امنیت مربوط شده و بزرگ‌ترین ضربه به این نوع امنیت را خود سعودی با بحران سازی‌های اخیرش به جامعه خود وارد کرده اند. با این اوصاف طبیعی است که حکام ریاض همواره احساس ناامنی را تجربه کنند.

 چرا عربستان سعودی از گفت و گو ومذاکره با ایران نگران است؟

محرابی: تقابل با ایران و جبهه تشیع، یکی از پارامترهای اصلی سعودی در جهت کسب مشروعیت و هویت سازی برای خود به عنوان برادر بزرگتر جهان اعراب و سنی مذهبان است.طبیعی است ایجاد رابطه حسنه با ایران به خنثی شدن شاخصه هویتی خودش منجر خواهد شد.

 آیا قدرت مانورمخالفان منطقه ای ایران نسبت به گذشته کاهش یافته است یا افزایش؟

محرابی:طبیعتا از سوی عربستان و کشورهای تحت استیلای آن به دلیل پاندولی بودن اکثر مناسبات منطقه‌ای میان ایران و سعودی، به موازات قدرت گیری ایران در عرصه دیپلماتیک و نظامی و به تبع آن استیلای هژمون جمهوری اسلامی بر کشورهای منطقه، از نفوذ سعودی حداقل در مناطق تحت استیلای ایران به شدت کاسته شده است. به همین دلیل اساسا جبهه مقابل ایران از قدرت حداکثری گذشته برخوردار نیست ضمن اینکه ترکیب قدرت نظامی و قدرت دیپلماتیک ایران، سبب توازن و استاندارد شدن قدرت منطقه‌‌ای و فرامنطقه‌ای ایران شده و در این شرایط قدرت‌های بین المللی نیز به سادگی و به واسطه دوستی با کشوری چون عربستان، توانایی اعمال فشار حداکثری به ایران را دارا نیستند.

طی هفته های اخیر شاهد بحرانی بین قطر و عربستان سعودی هستیم و قطر درمعرض بی سابقه ترین محاصره از سوی عربستان و هم پیمانانش قرار گرفته است.عربستان بیش از این چه کارهای دیگری می تواند علیه قطر انجام دهد؟

محرابی: در وهله نخست باید توجه داشت عربستان در این مسیر تنها نیست و اساسا تصمیم گیرنده اصلی در قبال تقابل با قطر نیز محسوب نمی‌شود بلکه این تقابل محصول ائتلاف سه جانبه اسرائیل، مصر و سعودی است. اما در باب قسمت دوم سوال تان، عربستان و به عبارتی ائتلاف فوق الذکر تنها دو راه پیش رو دارند
الف – اعمال فشار کنترل شده و میانجی‌گری دولت‌های دیگر جهت بازگشت قطر به دایره تحت نفوذ عربستان
ب – اعمال فشار حداکثری در جهت راندن قطر به سمت ائتلاف با ایران و روسیه
باید دید هدف ائتلاف عربستان چیست، اگر هدف تغییر رژیم در قطر باشد قطعا طرح دوم اجرا خواهد شد زیرا به این وسیله پروژه القای خیانت قطر به دوستان عرب خود تکمیل می‌شود و اگر هدف صرفا جلوگیری از سرکشی قطر در مقابل عربستان و فشار بر دوحه در ارتباط با حمایتش از اخوان المسلمین باشد، طرح اول پیاده خواهد شد.

نقش قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در بروز بحران در حاشیه جنوبی خلیج فارس،تداوم و یا مهار آن را چگونه می بینید.منافع کدام بلوک های قدرت در راستای تداوم بحران و نفع کدام یک در راستای مهار آن است؟

محرابی:طبیعتا بازیگران فرامنطقه‌ای به دلیل نوع مواضع شان، خواسته یا ناخواسته در شکل گیری بحران‌های منطقه نقش دارند. این بازیگران عموما بدون درک واقعیت‌های منطقه‌ای و بر اساس نگاه صرف ژئواکونومیک و ژئو استراتژیک به اعمال برنامه‌های خود می‌پردازند ولی جدای از این مساله به طور کلی طیف حامیان جبهه ایران مواضعی نزدیک به مواضع جمهوری اسلامی دارند، یعنی حل بحران و ثبات منطقه‌ای به ادامه روند رو به رشد آنها در خاورمیانه می‌انجامد و طیف حامیان جبهه سعودی نیز منافع خود را در بحران سازی و شکستن نظم کنونی حاکم بر منطقه می‌دانند.

منبع: ایرنا