دکتر ولی کالجی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با اشاره به مواضع وزیر خارجه روسیه درخصوص عدم تمایل روسیه نسبت به تغییرات ژئوپلتیک در قفقاز، در تشریح رویکرد مسکو نسبت به تحولات منطقه اظهار داشت: روسیه در جریان جنگ دوم قره باغ نقش بسیار تعیین کننده‌ای در پیروزی جمهوری آذربایجان ایفا کرد.
وی افزود: این نقش با تفسیری که از پیمان امنیت دسته جمعی ایجاد کرد، انجام شد و اعلام کرد قره باغ و هفت منطقه پیرامون آن، خارج از سرزمین ارمنستان هستند و روسیه و پیمان امنیت دسته جمعی، تعهدی برای دفاع از آن، درقبال مناطق قره باغ و مناطق پیرامونی آن ندارند.
نقش محوری روسیه در تحولات قفقاز
وی با یادآوری اینکه این تفسیر عملا دست جمهوری آذربایجان را باز گذاشت و منجر به پیروزی نظامی‌اش در جنگ دوم قره باغ شد، افزود: موافقتنامه آتش بس قره باغ نیز در این راستا نقش بسیار مهمی داشت که با محوریت روسیه و به صورت سه جانبه به امضا رسید. این توافق عملا گروه مینسک، فرانسه و آمریکا را به حاشیه برد و روسیه نقش محوری خود را در این مسئله تثبیت کرد.
این پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و عضو شورای علمی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) گفت: بعد از امضای موافقتنامه آتش بس قره باغ نیز روسیه یک بار میزبان پاشینیان بوده و چندین بار در سطوح مختلف میزبانی مقامات ارمنستان و جمهوری آذربایجان را برعهده داشته است.
کالجی با بیان اینکه سکوت و موضع محتاطانه روسیه در قبال تحولات اخیر، سوالات و ابهاماتی ایجاد کرده است، متغیری به نام رژیم صهیونیستی را عامل مهمی در این رابطه عنوان کرد و ادامه داد: رابطه بسیار نزدیک روسیه با این رژیم و ماهیت روابطشان باعث می‌شود روسیه آنگونه که انتظار می‌رفت، در این مسئله مداخله نکند.
تفاوت برداشت ایران و روسیه از مصادیق تغییرات ژئوپلیتیک
وی اضافه کرد: به نظر می‌رسد روس‌ها چنین برداشتی از سطح تهدیدی که منجر به تغییرات ژئوپلیتیک بنیادین در قفقاز شود، ندارند. در شرایط کنونی برداشت روسیه از تنش مرزی اخیر، اختلافی دوجانبه میان ایران و جمهوری آذربایجان است و تلقی که ایران نسبت به تحولات دارد و خصوصا نسبت به حضور رژیم صهیونیستی در این منطقه، در روسیه وجود ندارد.
این تحلیلگر مسائل قفقاز درخصوص مواضع روسیه نسبت به ایجاد کریدوری در این منطقه با عنوان زنگزور، تأکید کرد: روسیه هنوز به برداشت ایران نسبت به این کریدور نرسیده و ارزیابی‌اش این است که طبق بند 9 موافقت نامه قره باغ، قرار است دسترسی به جمهوری آذربایجان از این مسیر داده شود.
وی افزود: اما اگر این کریدور با اقدام نظامی یا تهدید ایجاد شود، دست ترکیه و جمهوری آذربایجان در قفقاز بسیار بازتر خواهد شد و موازنه قوا به‌طور کلی در منطقه تغییر خواهد کرد و قطعاً روسیه نیز از این شرایط بسیار متضرر خواهد شد.
کالجی با تأکید بر اینکه اگر اقدام نظامی به خاک ارمنستان کشیده شود، قطعاً روسیه برخلاف جنگ دوم قره باغ واکنش نشان خواهد داد، گفت: روسیه تحولات اخیر در این منطقه را صرفا تنش‌های محدود مرزی می‌داند و آن را در حد جنگ گسترده ارزیابی نمی‌کند.
به گفته این کارشناس ارشد مسائل قفقاز، اگر روسیه به اقدام نظامی در ارمنستان واکنشی نشان ندهد، قطعاً ارمنستان به سرنوشت گرجستان دچار خواهد شد و از مدار سیاست خارجی و دفاعی روسیه خارج می‌شود؛ چرا که ارمنستان در سه دهه اخیر تا حدودی استقلال خود را در برابر روسیه قربانی کرده و باید درمقابل آن دفاعی از جانب روسیه ببیند. اگر روسیه چنین کارکردی نداشته باشد همانگونه که گرجستان از پیمان امنیت دسته جمعی خارج شد و به‌طور کلی به سمت غرب رفت، ارمنستان هم همین مسیر را خواهد پیمود؛ بنابراین روسیه ارمنستان را از دست نخواهد داد.
وی درخصوص راهبرد ایران، روسیه و کشورهای همسایه نسبت به تحولات اخیر در قفقاز، ضمن اشاره به اهمیت سفر وزیر خارجه کشورمان به روسیه اظهار داشت: در این مذاکرات تلاش شد تا جای ممکن دیدگاه‌ها به هم نزدیک شود و اگر قرار است مسیر ارتباطی از جمهوری آذربایجان به نخجوان ایجاد شود، نباید تهدیدی برای ایران باشد؛ کریدور شمال – جنوب را تحت تاثیر قرار ندهد؛ در ارتباط ما با ارمنستان، روسیه و اتحادیه اقتصادی اوراسیا اختلال ایجاد نکند و محلی برای حضور عناصر افراطی، تروریستی و صهیونیستی در کنار مرزهای ما شکل نگیرد.
کالجی با تأکید بر ضرورت تداوم رایزنی‌های فشرده و مستمر میان کشورهای منطقه، تصریح کرد: مهم‌ترین چارچوبی که می‌توان ذیل آن مباحث را جلو برد، چارچوب 3+3 است که پیش از این ایران آن را مطرح کرده بود و آقای اردوغان هم در قالب طرح شش جانبه آن را مطرح کرد که بسیار شبیه طرح ایران است.
ضرورت مقابله با واگرایی در منطقه
این تحلیلگر مسائل قفقاز با تأکید بر ضرورت مقابله با واگرایی که در این منطقه در حال شکل‌گیری است، احتمال بروز جنگ نیابتی در قفقاز مانند آنچه را در سوریه شاهد بودیم، منتفی دانست و گفت: مشکلی که بعد از جنگ دوم قره باغ ایجاد شده درخصوص تفسیر ماده نهم موافقتنامه آتش بس قره باغ است و ایران و روسیه باید برای حل آن کمک کنند.
وی در رابطه با راهبردهای ضروری از سوی کشورهای منطقه نسبت به تحولات قفقاز توضیح داد: باید موافقتنامه‌ای تکمیلی و جدید درباره بند نهم موافقتنامه آتش بس به امضا برسد تا جزئیات آن مشخص شود. در این توافق لفظ دالان و کریدور مطلقا اشاره نشده و اصلا مشخص نیست مسیر این دسترسی از کجای ارمنستان باید باشد؛ آیا این مسیر داخلی است یا بین‌المللی، نظامی است یا غیرنظامی؛ مالکیت و تامین امنیت آن باید متوجه چه کسانی باشد؟ در واقع باید این موارد به صورت جزئی و دقیق مشخص شود تا منطقه از این فضای ابهام خارج شود.
کالجی با اشاره به دغدغه و تحفظ ایران در مورد این دالان و تاثیر آن بر حدود مرزها اضافه کرد: باید این موارد در مذاکرات بررسی شود. نمی‌توان از داخل یک کشور با زور و تهدید مسیری ایجاد کرد، چرا که شهروندان باید برای استفاده از آن هیچ احساس تهدیدی نداشته باشند. اگر با زور و تهدید این مسئله اجرا شود، شهروندان امنیت روانی نخواهد داشت؛ بنابراین این مسائل باید در مذاکرات حل و فصل شود تا از ابهامات جلوگیری گردد.
