اگرچه دو کشور به شیوه دوجانبه و چندجانبه در دو دهه گذشته مانورهای نظامی مشترکی را برگزار کرده‌اند اما به‌تدریج ماهیت و ابعاد آن‌ها گسترده‌تر و پیچیده‌تر شده است. بااین‌حال، تبیین برگزاری مانور نظامی پنج‌روزه اخیر دو کشور با نام «زاپاد/ اینتراکشن 2021» که از روز دوشنبه نهم اوت در «نینگشیا» واقع در شمال غربی چین آغاز شد را نمی‌توان بدون توجه به وضعیت کنونی روابط مسکو و پکن ارزیابی کرد.

با نگاه به روابط سالیان گذشته چین و مسکو، می‌توان سال 2014 را نقطه عطفی در روابط دو کشور قلمداد کرد. وقوع بحران اوکراین که با فشارهای مختلف غرب علیه روسیه همراه شد، مسکو را به سمت جستجوی شریکی مطمئن در شرق هدایت کرد. باوجودآنکه رهبران روسیه از چالش‌های بلندمدت در روابط با چین آگاه بودند اما نزدیک شدن به پکن ابزار مناسبی برای این کشور در مقابله با کشورهای اروپایی و آمریکا فراهم می‌کرد. حداقل، در بعد انرژی، چین بازار جایگزین مناسبی را برای این کشور فراهم می‌کرد.

اما این روابط صرفاً محدود به حوزه انرژی باقی نماند بلکه حوزه‌های اقتصادی و نظامی متعددی را در برگرفت. در سال 2018 روابط تجاری دوجانبه تا حدود 100 میلیارد دلار رسید و در حوزه نظامی نیز همکاری‌های دو کشور ابعاد مختلفی چون فروش تسلیحات، برگزاری مانورهای نظامی، همکاری‌های هسته‌ای و غیره را شامل شده است.

از سوی دیگر، پکن نیز توسعه روابط با مسکو را به دلایل مختلف راهبردی، نظامی و اقتصادی در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داده است. این توسعه روابط با افزایش تنش‌ها با آمریکا برای پکن حیاتی‌تر نیز شده است.

بر همین مبنا مانور نظامی اخیر را نیز باید در چارچوب توسعه همکاری‌های دو کشور در حوزه نظامی مشاهده کرد. برگزاری مانور نظامی از یک‌سو نشان‌دهنده سطح اعتماد متقابل میان دو طرف و از طرفی ارائه‌دهنده هشداری به تهدیدکنندگان مشترک دو کشور خواهد بود. تعداد مانورهای نظامی دو کشور در سال‌های اخیر به‌خوبی اراده طرفین برای توسعه همکاری و هماهنگی نظامی را به نمایش می‌گذارد.

باوجوداین، مقابله با تهدیدات احتمالی دو کشور نیز از انگیزه‌های محرک چین و روسیه در برگزاری مانور نظامی به شمار می‌رود. در شرایط کنونی به‌ویژه به دنبال اعلام خروج آمریکا از افغانستان، عدم اطمینان نسبت به آینده منطقه آسیای مرکزی و جنوبی مشخصه بارز ادراک مشترک رهبران چین و روسیه است. همچون «مکانیسم مقابله با تروریسم» سازمان همکاری شانگهای، مسکو و پکن عزمی جدی در نشان دادن توانایی خود برای ارائه «کالای عمومی» امنیت هستند که تا پیش‌ازاین تصور می‌شد آمریکا عهده‌دار آن است. همچنان که معرفی و عرضه خود به‌عنوان کنشگرانی مسئول، از نتایج همکاری در جهت ثبات و مقابله با ناامنی در این منطقه خواهد بود.

در کنار موضوعات فوق، نکته‌ای که نباید از آن غافل بود نقش آمریکا در ملاحظات اخیر روابط میان مسکو و پکن است. به دنبال دیدار جو بایدن و ولادیمیر پوتین در ماه ژوئن بحث‌های متعددی در محافل علمی و سیاست‌گذاری مطرح‌شده مبنی بر این‌که آمریکا خواهان پیشبرد سیاست کاهش تنش با روسیه به‌منظور دور کردن این کشور از چین است. به دنبال این دیدار، مقامات چینی بر ثبات در روابط با روسیه تأکید کرده و به دنبال آن، طرفین «قرارداد مشارکت راهبردی، دوستی و همکاری» را تمدید کردند. در چنین شرایطی برگزاری مانور نظامی را می‌توان نشانگر عزم پکن برای توسعه روابط با روسیه و البته هشداری به آمریکا مبنی بر خدشه‌ناپذیری روابط این دو کشور قلمداد کرد.

در خصوص ویژگی‌های برجسته مانور نظامی اخیر که تا حدی آن را از مانورهای نظامی پیشین نیز متمایز می‌سازد باید به چند مشخصه اشاره کرد؛ این مانور نظامی مشترک، اولین مانور مشترکی به شمار می‌رود که از زمان پاندمی کرونا ویروس به میزبانی چین برگزارشده است. همچنین، در این رزمایش نیروهای نظامی روسی مشارکت‌کننده برخی تسلیحات ارتش خلق چین را مورداستفاده قراردادند. در مانور نظامی 2020 در قفقاز نیز برای اولین بار تسلیحات و تجهیزات روسی توسط نیروهای چینی حاضر بکار برده شدند. یکی دیگر از مشخصه‌های برجسته مانور اخیر حضور برخی تسلیحات پیشرفته چین همچون جت‌های جنگنده جی 20 بود.

علاوه برچین، روسیه نیز به دلیل نا اطمینانی از سیاست‌های غرب، انگیزه فراوانی در برگزاری مانور نظامی مشترک با چین دارد. همچنین، برگزاری مانور نظامی در بالاترین سطحِ استفاده از تسلیحات می‌تواند این فرصت را برای مسکو پدید آورد که حتی در صورت تلاش غرب برای کاهش تنش، با نمایش میزان توسعه روابط با پکن، از آن به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار و یا کسب امتیاز بیشتر از غرب استفاده کند.

در پایان، می‌توان مانور نظامی اخیر را هم نشان‌دهنده تلاش چین و روسیه برای افزایش هماهنگی‌های دوجانبه در مبارزه با تهدیداتی دانست که می‌تواند در ما‌ه‌ها و سال‌های پیشرو در منطقه به وجود آید و هم دو کشور از این طریق نشانه‌ای جدی برای رقبای سیستمی‌شان ازجمله آمریکا ارائه خواهند کرد. درمجموع، دو طرف انگیزه‌های فراوانی برای حفظ روند روبه رشدی دارند که مشخصه بارز روابط آن‌ها در سالیان اخیر بوده است.