عباس سروستانی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با بیان اینکه بحران گسترش ویروس کرونا در جهان را می‌توان پس از جنگ جهانی دوم، فروپاشی شوروی، واقعه 11 سپتامبر و بحران اقتصادی سال 2008 پنجمین نقطه عطف در نظام بین‌الملل دانست، خاطرنشان کرد: هرچند صحبت از پیامدهای این ویروس همه‌گیر بر نظام بین‌الملل ممکن است کمی زود باشد، اما این ویروس همه‌گیر تا همین‌جا نیز تغییرات بنیادین و متناقضی را در نظام بین‌الملل به وجود آورده است.
وی با اشاره به تشدید مناقشات و بی‌اعتمادی آمریکا و چین به یکدیگر و همچنین موفقیت چین در کنترل این ویروس و ارائه کمک‌های مرحله‌ای به کشورهای سرمایه‌داری، افزود: چین توانست تا حدودی وجهه بین‌المللی خود را بازسازی، قدرت نرم خود را تقویت و در عمل برتری نظام سیاسی‌اش در مقابله با بحران را اثبات کند. در مقابل واکنش آمریکا به این ویروس بیشتر ناسیونالیستی بوده و ترامپ نشان داد که همچنان به استراتژی خود یعنی «اول آمریکا» همچنان پایبند است و جایی که منافع ملی آمریکا به خطر بیفتد، حتی با نزدیک‌ترین متحدان خود نیز بیگانه می‌شود و با برخی اقدامات بیش از هر زمان دیگری وجهه بین‌المللی خود را به‌عنوان یک ابرقدرت تخریب کرد.
این تحلیلگر مسائل اروپا با بیان اینکه این تغییرات بنیادین و متناقض در قاره سبز بیشتر از دیگر مناطق دنیا بوده و یکی از اصول اساسی اتحادیه اروپا یعنی جابجایی آزادانه افراد، کالا و خدمات میان کشورهای عضو را با چالش روبرو کرده است، ادامه داد: در ابتدای شروع بحران در کشورهای جنوبی اتحادیه اروپا نظیر ایتالیا و اسپانیا و تعلل و واکنش دیرهنگام اتحادیه برای کمک به این کشورها باعث افزایش شک‌گرایی به اتحادیه اروپا و حتی آتش زدن پرچم و پول واحد اروپایی در کشورهای ایتالیا و اسپانیا شد؛ اما به‌تدریج و با ورود اتحادیه اروپا برای مقابله با این ویروس بدون مرز وجهه آن در میان کشورهای عضو تا حدودی ترمیم شد.
بحران کرونا اروپا را به‌عنوان جامعه فراملی تهدید می‌کند
سروستانی یادآور شد: وضعیت فعلی و بحران کرونا به‌مراتب بسیار خطرناک‌تر از همه بحران‌های گذشته برای اتحادیه اروپای همیشه بحران‌زده است و آن را به‌عنوان یک جامعه فراملی تهدید می‌کند. به‌خصوص که بسیاری از مردم و سیاستمداران کشورهای جنوبی، آثار فاجعه‌بار کرونا در کشورهای اسپانیا و ایتالیا را نتیجه سیاست‌های تحمیلی اقتصاد ریاضتی اتحادیه اروپا می‌دانند که نظام‌های مراقبت بهداشتی این کشورها را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با طرح این پرسش که آیا ناکارآمدی اتحادیه اروپا در مواجهه با ویروس کرونا ضربه نهایی را بر پیکر بی‌رمق اتحادیه اروپا وارد خواهد کرد و شاهد تکرار سناریوی برگزیت در خصوص کشورهای جنوبی اتحادیه اروپا خواهیم بود، گفت: احزاب دست راستی و پوپولیستی از این بیماری همه‌گیر به‌عنوان فرصتی برای تضعیف دولت‌های طرفدار اروپاگرایی استفاده خواهند کرد و ما شاهد کاهش نقش و واگذاری اقتدار اتحادیه اروپا در این بحران هستیم. هرچه بحران طولانی‌تر شود، روند سیاست‌های ملی‌گرایانه بیشتر خواهد شد.
تصور فروپاشی اتحادیه اروپا ساده‌انگارانه است
وی درعین‌حال تأکید کرد: بااین‌همه اتحادیه اروپا نشان داده که اتحادیه بحران‌هاست و همیشه از درون بحران‌ها قوی‌تر بیرون آمده است. اتحادیه اروپا را باید مانند موجودی زنده تصور کنیم که اگر بیمار می‌شود، به دنبال درمان می‌رود. اینکه تصور کنیم این اتحادیه فروپاشیده می‌شود سخنی ساده‌انگارانه و یا متعصبانه است و به نظر می‌رسد صاحبان این دیدگاه شناختی از سازوکارهای این اتحادیه برای مقابله با بحران‌ها ندارند. ممکن است در کوتاه‌مدت پوپولیست‌ها قدرت بگیرند، اما همه این مسائل موقتی است.
سروستانی با تشریح اقدامات دیرهنگام اما قابل‌تأمل اتحادیه اروپا برای رفع بحران در قاره، گفت: آنچه باید در خصوص اتحادیه اروپا در نظر بگیریم، عنصر پویایی در آن است که ازاین‌دست بحران‌ها کم نداشته است. همان‌طور که حادثه 11 سپتامبر نشان داد که سیاست‌های ضدتروریستی کشورهای اروپایی چقدر غیرمتمرکز و ناکارآمد است و اتحادیه اروپا را به سمت اتخاذ سیاست‌های مشترک و کارآمد ضدتروریستی سوق داد، به‌نحوی‌که امروز یکی از منسجم‌ترین سیاست‌های ضد تروریستی را در دنیا دارد. ویروس کرونا هم همین نقش را در خصوص سیاست‌های بهداشتی اتحادیه اروپا ایفا خواهد کرد و ما در یک دهه آینده شاهد تکامل و کارآمدی سیاست‌های مشترک بهداشتی اتحادیه اروپا در مقابل ویروس‌های همه‌گیر و جنگ‌های بیولوژیکی خواهیم بود.
وی در رابطه با برخی تحلیل‌ها مبنی بر احتمال خروج ایتالیا و اسپانیا از اتحادیه اروپا، به سوابق شکاف میان کشورهای ثروتمند اروپا و کشورهای جنوب این قاره و انتقاداتشان نسبت به یکدیگر اشاره کرد و گفت: این شکاف همواره وجود داشته، اما آنچه اهمیت دارد منافع حاصل از حضور در اتحادیه بسیار بیشتر از نبودن در آن است. در این شرایط اگر همین کشورها تنها باشند قطعاً اقتصادشان فرومی‌پاشد.
ویروس کرونا باعث انسجام و کارآیی بیشتر اتحادیه اروپا
این کارشناس مسائل اروپا با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود که ویروس کرونا باعث انسجام و کارآیی بیشتر اتحادیه اروپا و موقعیت برتر آن به نسبت سایر رقبای خود باشد، توضیح داد: اختلاف‌های بنیادین ایالات‌متحده، چین و روسیه تاکنون مانع از واکنش و یافتن راه‌حل‌های مشترک برای مواجهه با بحران‌های جهانی شده است و این عدم همکاری فرصتی تاریخی برای اتحادیه اروپا به‌عنوان حامی همیشگی سیاست چندجانبه‌گرایی فراهم کرده است تا ابتکار عمل را در پیشبرد همکاری‌های مشترک با سایر کشورهای نزدیک به خود نظیر کانادا، کره جنوبی، مکزیک و قدرت‌های نوظهور نظیر هند و برزیل در زمینه مبارزه با بحران‌های جهانی به دست بگیرد.
وی اتحادیه اروپا را برای بهره‌برداری از این فرصت تاریخی و برای ایفای نقش یک رهبر بین‌المللی در زمینه چندجانبه‌گرایی دارای فرصت‌ها و چالش‌های بالقوه‌ای دانست و اظهار کرد: بحران کرونا مسئله‌ای محیط زیستی است و به نفع محیط‌زیست تمام شد. ترامپ اصلاً اعتقادی به مسائل محیط زیستی ندارد و چین هم توجهی به این موضوعات نشان نداده است. اتحادیه اروپا در حکمرانی جهانی محیط زیست از سال 1980 داعیه رهبری دارد، اما در اینکه اروپا بتواند از این موقعیت برای خود استفاده کند، باید گفت محدودیت‌های زیادی دارد. ازجمله اینکه قدرت اقتصادی آمریکا را ندارد. قدرت هنجاری دارد، اما نمی‌تواند علیه کشورهایی که قانون را نقض می‌کنند، تحریم وضع کند و یا از قدرت نظامی بهره ببرد.
سروستانی با اشاره به مواضع سران اتحادیه اروپا در رابطه با ضرورت جهانی دیدن این بحران و تلاش برای کمک به کشورهای همسایه اروپا با اختصاص بودجه‌ای به مبلغ 15.6 میلیارد یورو گفت: همه‌گیری ویروس کرونا نشان داد نظام بین‌الملل با مگاترندها و مسائل گوناگون و پیچیده‌تر زیست‌محیطی و تغییرات آب و هوایی و اقلیمی روبروست. مسائل زیست‌محیطی را می‌توان جهانی‌ترین مسائل نظام بین‌الملل دانست که حل آن‌ها نیازمند شکل‌گیری یک شبکه گسترده سیاست‌های چندجانبه و حکمرانی چند سطحی است. این روند نوظهور فراملی سازی مسائل زیست‌محیطی طیف وسیعی از فرصت‌ها و پتانسیل‌ها را برای بازیگران فروملی و فراملی و ازجمله اتحادیه اروپا برای ایفای نقش مؤثر و رهبری در حکمرانی جهانی محیط‌زیست فراهم کرد.
