دکتر محمد صادق کوشکی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی با اشاره به اصلاحات اعلامی ولیعهد عربستان برای این کشور، در کنار اقدامات تهاجمی و مداخله‌جویانه منطقه‌ای او گفت: ممکن است اگر کسی بخواهد دیکتاتور شود به شکل فردی دیکتاتوری را اعمال کند، اما روند اصلاحات، روندی یک نفره نیست و نمی توان آن را با دیکتاتوری اجرا کرد. در حال حاضر، اصلاحات در عربستان به صورت دیکتاتوری اعمال می شود. یعنی اینکه یک نفر است که تصمیم گرفته چشم اندازی را در عربستان محقق کند. این تصمیم و چشم انداز تصمیم مردم و نخبگان این کشور نبوده، بلکه تصمیمی فردی است.

این عضو هیئت علمی گروه مطالعات منطقه‌ای دانشگاه تهران افزود: کسی هم مجری تحقق چشم انداز 2030 برای عربستان شده که کاملا با اصول دیکتاتوری به این جایگاه رسیده و تصوراتی دارد و می خواهد آنها را اعمال کند. بسیاری از ناظران پیش بینی کرده اند که در بهترین حالت و در صورت اجرای این چشم‌انداز، عربستان 2030 بعد از اصلاحات تبدیل به امارات خواهد شد. یعنی الگوی مطلوبی که برای عربستان بعد از اصلاحات در نظر گرفته شده، امروز امارات است.

وی ادامه داد: اینکه تا چه اندازه این الگو مطلوب و توسعه یافته و قابل پذیرش است، محل بحث است، اما به هر شکل این بهترین حالتی است که می توان برای آن متصور بود.

کوشکی تاکیدکرد: این اصلاحات عمیق، فکر شده و کارشناسی شده نیست و بسیار سطحی است و در نتیجه آن مشکلات اساسی که عربستان با آن مواجه است با انجام این اصلاحات حل و فصل نخواهد شد. جامعه عربستان هم نسبت به این اصلاحات توجیه نیست، نمی‌تواند در آن مشارکت داشته باشد یا به آن اعتراضی کند، بلکه فقط مجبور به اطاعت از آن است.

این تحلیلگر ارشد مسائل منطقه خاطرنشان کرد: در اینکه چنین اصلاحاتی به نتیجه برسد، جای تامل وجود دارد ضمنا اگر هم محقق شود عربستان تغییر واقعی نخواهد کرد. یعنی ساختار دیکتاتوری در عربستان محفوظ می ماند و صرفا برخی از رفتارهای فرهنگی تغییر خواهد کرد.

وی با تاکید بر اینکه وضعیت امروز امارات هم شکل مطلوبی ندارد، توضیح داد: از این وضعیت در ادبیات توسعه با عنوان «توسعه بادکنکی» یاد می شود و اصلا مدل مطلوبی در شاخصه های توسعه نیست. از نظر توسعه سیاسی، توسعه اجتماعی و فرهنگی جامعه امروز امارات جامعه توسعه یافته محسوب نمی شود، حتی از نظر توسعه اقتصادی نیز شاخصه ها را ندارد. موفق بودن این حرکت از آنجا که با دیکتاتوری اعمال می شود و بدون در نظر گرفتن خواست مردم بوده، محل تامل است. نکته دیگر این است که در بهترین حالت هم اگر چنین توسعه‌ای اجرا شود، محصول جذابی نیست.

وی با اشاره به اینکه عربستان به دلیل برخی مسائل از جمله اقداماتش در یمن و قتل خاشقچی و محافظ شاه سعودی تحت فشار است، گفت: سعودی ها به واسطه ذات دیکتاتوری‌شان خشونت بَدَوی‌ای هم دارند و ما شاهدیم که هر گونه اعتراضی را با شدیدترین شکل سرکوب می کنند. مثلا وقتی شهر العوامیه در منطقه شرقی عربستان در سال 2016 شاهد اعتراضاتی بود، این شهر یک ماه محاصره و با جنگنده و هلی کوپتر بمباران شد و مورد حمله هوایی قرارگرفت. شهری که در آن زنان و کودکان زندگی می کردند، به جرم اینکه در آن راهپیمایی انجام شده بود، یک ماه محیط بسته نظامی اعلام شد و در بمباران هوایی مرتب صدها کشته و چندین برابر مجروح برجای ماند و بعد به یک شهر جنگ زده و ویران تبدیل شد. این مربوط به سال 2016 است که خیلی از آن نمی گذرد. یا اینکه مخالفان بدون هیچ پروا و ملاحظه‌ای گردن زده می شوند.

کوشکی اضافه کرد: اینها مشکلاتی است که عربستان در حوزه حقوق بشر با آن روبرو بوده، اما به مدد خریدهای سنگین و حساب‌های مالی سنگینی که داشته، به طور واقعی از سوی اروپا و آمریکا تحت فشار قرار نگرفته است. این کشورها ترجیح دادند که با عربستان معامله کنند و دلارهای عربستان برایشان از وضعیت حقوق بشر جذاب تر بوده است و امید سعودی‌ها و بن سلمان این است که این روند ادامه پیدا کند، اما برای اینکه مقداری ظاهر حقوق بشر در عربستان عوض شود، بحث‌هایی مانند اینکه زن‌ها بتوانند رانندگی کنند و یا اینکه پوشش آنها آزاد باشد، مطرح می‌شود و این‌ها نهایت امتیازات حقوق بشری است که سعودی ها در جامعه شان می‌خواهند اعمال کنند.

وی خاطرنشان کرد: یعنی در چارچوب سند 2030 دیگر حجاب در عربستان موضوعیت نخواهد داشت و زنها می توانند بدون برادر و شوهر و پدرشان به صورت تنها یا با دوستانشان از خانه بیرون بیایند و رانندگی کنند. دستگاه هایی که سخت گیری های مذهبی می کردند و قواعد وهابیت را در جامعه پیاده می کردند تا حد جدی‌ای محدود خواهند شد؛ افق اصلاحات در حد همین است. مانند امارات امروز! اما توسعه و آزادی های سیاسی و آزادی بیان و مشارکت مردم و قانونمندی حاکمیت اصلا قرار نیست دچار اصلاحات شود و تغییر کند. به همین خاطر سعودی ها امیدوارند که همان تغییر در این چند نکته باعث شود عربستان در مقوله حقوق بشر چندان دچار تنش نباشد و البته سرکوب هایی هم که انجام می دهد و کشتارهایی که می کند به مدد حسابهای بانکی سنگینش مانند گذشته از سوی اروپا و آمریکا مورد چشم پوشی قرار بگیرد.

این استاد دانشگاه درباره کاهش قدرت بن سلمان در خاندان آل سعود و فضای سیاسی عربستان نیز گفت: روی کار آمدن بن سلمان خلاف عرف رایج در خاندان آل سعود بود و رویه و عرف رایج را به هم زد. به همین دلیل او طیف جدی مخالفان در داخل خاندان سلطنتی دارد. آنها سرکوب شدند، اما وجود دارند.

وی ادامه داد: با توجه به عملکرد منفی که بن سلمان داشت انگلیسی ها یک هشدار جدی به او دادند و آن این بود که احمد بن عبدالعزیز، کوچکترین عموی بن سلمان که به صورت تبعید در انگلستان بسر می برد و مخالف عملکرد بن سلمان بود، با پشتیبانی و حمایت انگلیس به ریاض برگشت و انگلستان ضمانت کرد که اگر این فرد به عربستان برگردد، بن سلمان به او تعرضی نکند که تاکنون هم او در عربستان است و بن سلمان با اینکه او مخالف به قدرت رسیدنش بوده، اما نتوانسته به دلیل حمایتی که انگلیس از او دارد مزاحمتی ایجاد کند و هشداری زنده برای او است.

کوشکی گفت: انگلیس با این اقدام این پیام را داد که اگر عملکرد او قابل حمایت نباشد و بی‌گدار به آب بزند، او را کنار خواهند گذاشت و حتی ممکن است احمد بن عبدالعزیز، کوچترین فرزند ملک عبدالعزیز به قدرت برسد و بن سلمان و پسرش کنار گذاشته شوند. این فردی که نماینده هشدار غربی ها است، هنوز هم در ریاض زندگی می کند. به همین خاطر بن سلمان در یک سال گذشته احتیاط بیشتری را انجام می دهد و مقداری دست از بی مبالاتی های رفتاری اش در عرصه سیاست برداشته است.