محمد قاسم محبعلی با بیان اینکه یکی از مسائل مهم در زمینه مذاکرات احتمالی میان ایران و عربستان این است که گفتگوها از کجا و چگونه آغاز شود، افزود: به نظر می‌رسد در مورد عربستان اگر گفتگوها از سطوح پایین آغاز شود، شاید بعید باشد که به نتیجه روشنی برسد مگر اینکه در سطوح بالا در ابتدا تفاهمی صورت بگیرد و بعد در سطوح پایین کارشناسان و وزیران خارجه با هم صحبت کنند و چارچوبی برای حل و فصل اختلافات پیدا کنند.

وی گفت: نکته دوم این است که ایران و عربستان دو کشور همسایه هستند و ضمن اینکه در یکسری مسائل منافع مشترکی دارند در خصوص برخی مسائل هم اختلافات دارند و در برخی مسائل هم زمینه رقابت دارند. یکی از مسائل مشترک امنیت خلیج فارس و امنیت منطقه است که هر دو طرف از این مسئله سود می‌برند.

این تحلیگر مسائل راهبردی ادامه داد: مسئله دوم مسئله انرژی و حفظ اوپک است؛ دو کشور در این سازمان به عنوان سازمان کشورهای تولید کننده نفت در رقابت با سایر تولید کننده‌های نفت و مصرف‌کننده‌ها قرار دارند. دیگری مسئله همبستگی کشورهای اسلامی و منطقه در قبال دستور کارهای مشترکی است که در سازمان همکاری‌های کشورهای اسلامی مطرح می‌شود و یا مسائلی مانند مسئله بیت المقدس و اشغال سرزمینهای فلسطینی و یا سایر مسائلی که به موضوعات اسلامی بر می‌گردد.

محبعلی همچنین درخصوص زمینه‌های مورد اختلاف میان ایران و عربستان نیز گفت: در مورد نفوذ دوطرف در منطقه، عربستان به طور کامل مخالف حضور ایران در کشورهای عربی است و اگر هم مجبور باشند حضور ایران را بپذیرند مایلند در چارچوبی باشد که خودشان مدیریت کنند و در چارچوب سیاستهای آن‌ها باشد. این تقابلی جدی است که خود را در عراق، سوریه، لبنان، یمن و بحرین و سایر کشورهای جنوب خلیج فارس نشان می‌دهد.

وی با اشاره به اینکه در خصوص تعریف امنیت، نوع و کیفیت آن و چگونگی برقراری امنیت ایران و عربستان دچار اختلاف هستند، ادامه داد: مسائل دیگری از جمله طایفه گری و حمایت ها از جریانات سنی و شیعی که در منطقه با هم درگیر هستند که این موضع به شکلی در کشورهای مختلف خود را نشان می‌دهد هم باید مدنظرقرار دهیم. دو کشور در زمینه هایی که با هم رقابت دارند، باید این رقابت را در قالب همکاری با هم تعریف کنند. اینها باید در چارچوب و دستور کار مذاکره از سوی دو طرف تعیین شود و در خصوص آن‌ها گفتگو شود.

مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه در عین حال تاکید کرد: در حال حاضر هر دو طرف از این وضعیت خسارت می‌بینند و کشورهای دیگری که با هر دو طرف رقیب یا دشمن هستند از این وضعیت سود می‌برند که نمونه مشخص آن اسرائیلی ها هستند. آمریکایی ها هم با فروش سلاح از این وضعیت سود میبرند و حضور خود را گسترش می‌دهند.

وی اضافه کرد: قدرت‌ها از این وضعیت سوءاستفاده کردند و آن‌ها که در خاورمیانه قدرتشان تضعیف شده بود، در فضای اختلافی دو باره به منطقه برگشتند و در این بازی بخشی از قدرت‌های اداره کننده منطقه شده اند. اگر ایران و عربستان بتوانند در چارچوبی توافق کنند هم نقش و حضور آمریکا در منطقه رو به افول خواهد رفت و هم این که سایر قدرتهای بزرگ که علاقه‌مند هستند در منطقه ما قدرت پیدا کنند و به دنبال تشنج و تشدید رقابت‌های منطقه‌ای هستند قدرت بازی شان کاهش پیدا می‌کند.

وی در رابطه به امکان فراهم شدن زمینه مذاکرات میان دو کشور با وجود اختلافات موجود اظهارکرد: پیش از انقلاب هم ایران و عربستان مواضع نزدیکی نداشتند و با هم رقابت‌هایی داشتند. اما بعد از چهل سال تنش و فراز و نشیب در روابط دو کشور و گسترش اختلافات و یکسری حوادثی که طبیعتا در ذهنیت مسوولان تاثیر گذاشته مذاکره کار مشکلی است، به علاوه اینکه مداخلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نیروهایی که مخالف نزدیکی ایران و عربستان هستند، مقداری وضعیت را مشکل  کرده است.

محبعلی افزود: در کنار آن روی کار آمدن یک حکومت نسبتا تندرو در عربستان، برخلاف گذشته که معمولا پادشاهان و مسوولان عربستانی محافظه کار بودند و علاقه‌ای به درگیری خارجی نداشتند و سعی می‌کردند مسائل را با گفتگو و به نوعی مصالحه و سازش حل و فصل کنند، کار را سخت تر کرده است. روی کارآمدن محمد بن سلمان و ملک سلمان باعث شد عربستان برای اولین بار وارد یک جنگ بی سرانجام در یمن شود و به قول ایران سیاست‌های تندروانه اتخاذ کند که این موضوعات باعث قطع روابط دو کشور شد، در این فضا گفتگو بسیار مشکل است، اما با این همه نمی‌شود گفت مسیر دیپلماسی بسته شده است.

این تحلیگر ارشد مسائل منطقه گفت: به نظر من هم عربستان آنقدر هوشمند هست که بداند منافعش در این است که اختلافات را از طریق گفتگو حل کند و هم در ایران این راهبرد همواره وجود داشته که مسائل را با عربستان به حدی بحرانی نکند که به وضعیت جنگی برسد، چرا که تلاش سایر قدرت‌ها و بازیگران منطقه در سطح خرد و کلان این است که ایران و عربستان را به جنگ داغ بکشانند. اسرائیلی ها پشت این سیاست هستند و گروه‌های افراطی در منطقه مانند القاعده و داعش از این وضعیت بسیار سود می‌برند و رادیکالیزم در منطقه به نفع آن‌ها است.

وی ادامه داد: بخش‌های تندرو و رادیکال در آمریکا، فروشندگان سلاح و آن‌ها که در حال حاضر نقش اساسی در قدرت دارند به دنبال این هستند که دو قدرت اسلامی را به جنگ با یکدیگر بکشانند و در سایه آن مطامع خود را پیش ببرند. در این شرایط سخت هم مسئولان دو کشورعلاقه‌مند هستند که راهی برای این موضوع پیدا کنند و هم کشورهایی در منطقه هستند که می‌توانند به این قضیه کمک کنند مانند عمان و عراقی ها و حتی برخی واسطه‌هایی که در منطقه هستند می‌توانند پیام حسن نیت دو کشور را مبادله کنند، چرا که آن‌ها هم از مذاکره میان دو کشور نفع می‌برند. یعنی اگر مسائل ایران و عربستان رو به بهبود برود اوضاع عراق بهبود خواهد یافت و تنش‌های امینتی و درگیری ها در عراق کاهش می‌یابد، در خلیج فارس و تنگه هرمز هم همین طور.

محبعلی افزود: کشورهای جنوب خلیج فارس مانند کویت و عمان و حتی قطر از این مسئله سود می‌برند و در عین حال که خود ایران و عربستان می‌توانند در سطوح سیاسی‌ای که قابل توجه باشد ارتباط مستقیم برقرار کنند، اما قدرت‌ها و دولتهای منطقه‌ای هم می‌توانند اگر زمینه را مناسب ببینند به این مسئله کمک کنند که منطقه به سمت صلح و آرامش برود.

وی در ارتباط با برخی اخبار منتشر شده مبنی بر تلاش عراق برای میانجی گری میان ایران و عربستان گفت: برای اینکه خواسته ها و نیات دو طرف منتقل شود عراقی ها می‌توانند چنین کاری انجام دهند، عمانی ها هم می‌توانند؛ اما معتقدم شاید بهتر باشد، ایران و عربستان به طور مستقیم با هم صحبت کنند، چرا که نمی شود چندان روی میانجی‌هایی که در منطقه وجود دارند با توجه به اینکه آن‌ها هم دنبال منافعی در این قضیه هستند، حساب کرد. می‌توانند انتقال پیام را داشته باشند و شاید اگر این چنین عملکردی برایشان درنظر بگیریم منافع ایران را بیشتر تامین کند.

این تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه در پایان با بیان اینکه نمی شود به نقش تخریبی آمریکایی ها و منافع آن‌ها در منطقه بی‌توجه بود، افزود: ایران می تواند هم زمان با سیاست کاهش تشنج موازی با اروپا و آمریکا روابطش با عربستان را بهتر پیش ببرد؛ در غیر این صورت آن‌ها اگر احساس کنند که منطقه به سمتی می‌رود که منافعشان نادیده گرفته می‌شود و تهدید امنیتی برای آن‌ها ایجاد می‌کند، بازی را به هم خواهند زد. بنابراین رویکرد دو وجهی را باید ایران برای پیشبرد این سیاست در نظر بگیرد. شاید اینکه مقداری عربستان متمایل به گفتگو شده برای این باشد که احساس می‌کند آمریکایی ها به دنبال جنگ با ایران نیستند. اگر بحث جنگ با ایران مطرح بود عربستان پشت آمریکا قایم می‌شد. عربستان دلش نمی خواهد نوک پیکان درگیری باشد.