*داود احمدزاده
موقعیت مصر در دنیای عرب وجهان اسلام بدلیل اثر گذاری برتحولات منطقه وپیوندهای ژئو استراتژیک با غرب بعداز جمال عبد الناصر ممتاز بوده است . برخی از مصریان ازاین کشور به عنوان ام الدنیا واز قاهره نیز قلب جهان عرب یاد می کنند. بطوری که رژیم مبارک نقش کلیدی در حفظ منافع آمریکا و ادامه روند مذاکرات صلح میان اعراب و اسراییل بر عهده داشت. اقتصاد مصر وابسته به کمکهای سالیانه آمریکا بود . این کشور از زمان بقدرت رسیدن انور سادات و چرخش ناگهانی وی از شرق به غرب سالانه حدود دومیلیارد دلار کمک بلاعوض از آمریکا دریافت می کرده و عمده این کمک ها برای تامین موقعیت برتر نظامیان وحفظ این کشور در مدار منافع غرب بوده است. از این رو مصر بعد از اسراییل دومین کشور دریافت کننده کمک های مالی ونظامی آمریکا محسوب می گردید . در هرصورت به رغم برخی اختلافات در موضو عات حقوق بشری روابط آمریکا و مصر در دوره مبارک همواره نزدیک دنبال می شد. شروع انقلاب نا تمام ژونیه 2011 و نیز سقوط متحد نزدیک آمریکا در پی قیام گسترده مردم مصر تصمیم سازان آمریکایی را با بحران روبرو ساخت . بطوری که دولت قبلی آمریکا اوباما در یک شرایط سخت مجبور به حمایت از مطالبات مردم مصر شد .
مصر پس از بقدرت رسیدن مرسی رئیس جمهور اسلامگرا به دلیل ساختار دو قطبی و تنازع قدرت میان فرماندهان ارتش وا بسته به مبارک و نیز اخوانی ها با بحران متعددی روبروگشت . بنابراین مصر به عنوان کشور بحران زده از ایفای نقش تاریخی در خاورمیانه و پیشبرد اهداف غرب باز ماند. همچنین دوالیسم موجود در سیاست خارجی مرسی یعنی تمایل مجدد جریان اسلامگرا برای حفظ قراردادهای تاریخی و استراتژیک با غرب و اسراییل از یک سو و نزدیک شدن به دنیای اسلام و حماس بر مشکلات افزود. مصر برای احیای اقتصاد رنجور خود نیاز به وامهای کلان کشورهای ثروتمند عرب و غرب داشت ولی اعطای هر وامی در گرو اجرای سیاست تبیین شده و دوری از مقاومت اسلامی در منطقه بود. رهبران مکتب ارشادی بدلیل ناکارآمدی در امر حکمرانی و تنش های فزاینده داخلی ( افزایش شکاف های اجتماعی و در پی دو قطبی شدن جامعه ذیل اسلامگرا و غیر اسلامگرا) و نیز عدم توانمندی در ایجاد روابط پایدار با کشورهای اسلامی فضا برای اوج گیری تنش ها و سقوط حتمی خویش را فراهم ساختند
امریکا و سیاست خارجی مصر
با سقوط دولت اسلامگرا به رهبری مرسی در سایه کودتای نظامی به رهبری ا لسیسی شرایط جدیدی برای بازیافت قدرت سیاسی مصر و نقش آفرینی آن در تحولات منطقه فراهم گشت. مصر جدید به رهبری نظامیان حاکم با سیاست سرکوب ومشت آهنین با برقراری نظم امنیت داخلی تلاش کرده بار دیگر پیوندهای استراتژ یک خود را با غرب به ویژه آمریکارا احیا نماید. البته در دوره اوباما این روابط بدلیل انتقاد تند مقامات کاخ سفید ازنقض آشکار حقوق بشر و نیز کاهش چشمگیر کمک های مالی و نظامی به مصر با تردیدهای جدی روبرو شد .
نظامیان مصر با موج گسترش اقدامات خشونت بار و درگیریهای خونبار در صحرای سینا و مناطق دیگر روبرو شده بودند، برای کاهش آسیب ها دست دوستی و اتحاد با عربستان سعودی دراز کردند و ریاض به عنوان دشمن قسم خورده جنبش اخوان المسلمین نقش اصلی را درکودتای سفید 2013 برعهده داشت. تلاش می کند با همراهی دیگر کشورهای همسو مصر را به عنوان یکی ازکشورهای قدرتمند عربی درحوزه نظامی با سیاست های منطقه ای خویش همراه سازد . گرچه ابتدای امر مصر گامهایی را برای نزدیکی بیشتر به عربستان برداشت ودرقبال دریافت پول ونفت ارزان قیمت به برخی مطالبات اعراب پاسخ مثبت داد با این وجود بروز اختلافات درمورد سوریه ونگرش های متفاوت دوکشور به آینده سیاسی آن وشخص بشار ا سد مانع بزرگی براتحاد استراتژیک محسوب می گردد وحتی مصر به رغم تلاش های فزاینده عربستان برای وادار نمودن این کشور برای اعزام نیرو به یمن درجنگ با حوثی ها جانب احتیاط رادرپیش گرفته است . اما آنچه در شرایط موجود برای مصر مهم است بقدرت رسیدن شخص ترامپ در کاخ سفید واتخاذ سیاست میلتا ریستی درخاورمیانه وتشکیل ائتلاف های بزرگ از کشورهای عربی واسلامی درمبارزه با گروههای تروریستی درخاورمیانه است . در این میان السیسی فکر می کند شخص ترامپ همانند اسلاف جمهوریخواه خود درگیر مسایل حقوق بشری واتخاذ مواضع تند علیه این کشور نخواهد شد
لذا ترامپ به رغم نقض آزادیهای مدنی وخشونت ساختاری نظامیان علیه مخالفین اسلامگرا شاهد رایزنی های گسترده برای بسط همکاری ها درسطوح مختلف با مصر است.بی تردید آمریکا درصدد استفاده از موقعیت را هبردی مصر برای برقراری امنیت پایدار و تامین منافع خویش هست . بطوریکه درسفر اخیر ترامپ به عربستان سعودی داشت مصر درنمایش قدرت کشورهای درقبال ایران مشارکت نمود و ملک سلمان پادشاه سعودی نیز نزدیکی مجدد و حل و فصل اختلاف مصر را فرصتی برای تقویت مواضع خویش در قبال ایران می داند
از نظر السیسی مصر برای ایفای نقش اثر گذار درمنطقه خاورمیانه همواره نیاز مند روابط مستحکم و سازنده با کشورهای عربی و سازمانهای منطقه ای بوده و هرگونه انزواطلبی آفتی بزرگ برای سیاست خارجی این کشور محسوب می گردد و لذا پس از برقراری آرامش نسبی در این کشور شاهد افزایش تحرکات دیپلماتیک مقامات مصری برای ایفای نقش موثر در اتحادیه عرب و نیز در بحران فلسطین هستیم. به نظر می رسد با ادامه آشوب های سیاسی درمنطقه خاورمیانه و پایان کار داعش در عراق و حتی سوریه احتمال فرار بیشتر گروههای تکفیر به شمال آفریقا و تشکیل پایگاه دیگر در لیبی و برخی از مناطق مصر دور از انتظار نیست. در حملات اخیر به کلیسا های قبطیان مصر و اتوبوس حامل آنان شد نیروهای هوایی مصر پایگاه های وابسته به داعش در لیبی را بمباران کرد
این درحالی است که موقعیت لیبی به دلیل ذخایر نفتی عظیم وحضور کارگران مصری در این کشورها ونقش آن در تامین هزینه های اقتصادی خانواده های فقیر مصری با عث شده . این کشور تلاش وافری را برای ایجاد آرامش وثبات از خود نشان دهد. در صورت بازگشت آرامش به مصر می تواند به گسترش امنیت منطقه ای بیانجامد. همانطوریکه اشاره شد در اوج تحولات قیام گسترده مردم مصر رویکرد های عربستان وایران وترکیه به چگونگی شکل گیری تحولات وآینده متفاوت بود . عربستان به عنوان بازیگر مهم در دنیای اسلام از سرنگونی اسلامگرایان به رهبری اخوان المسلمین حمایت می کرد و نقش بارزی را در باز پس گیری قدرت سیاسی توسط نهاد نظامی برعهده داشت. در سوی دیگر ایران روابط متعادلی را با گروههای مختلف انقلابی مصر پس از سر نگونی مبارک برقرار نمود و تلاش کرد به به سی سال جدایی دوملت مسلمان پایان دهد ولی مرسی گرفتار در بحران خود ساخته داخلی و به دلیل حضور جریان های تکفیری امکان بهبود روابط با ایران پیدانکرد. ایران پس از بقدرت رسیدن السیسی هم تلاش کرده با ارسال پیام وآمادگی خویش را برای گفتگو وگشایش در روابط تهران – قاهره هموارتر سازد.
چشم انداز:
تلاش های اخیر عربستان و نیز آمریکا برای کشاندن پای مصر در برخی از پرونده های امنیتی واستفاده ابزاری از تواتمندی نظامی آن در مقابله با آنچه نفوذ طبیعی ایران درمنطقه خو انده می شود، می تواند همچنان بر منافع دو ملت آسیب رسان باشد. ایران به دنبال ثبات در سیاست خارجی مصر وبازگشت این کشور به اعتدال و میانه روی هست. باید دید در آینده حاکمان نظامی فراتر از هیاهوی تبلیغاتی آمریکا و عربستان در قالب ایران هراسی در منطقه دنبال می شود قدرت تشخیص منافع ملی خویش و نیز بازگشت به منطق اعتدال ومیانه روی را دارند یانه ؟
*کارشناس مسائل مصر
منبع: مرکز مطالعات صلح
0 Comments