دکتر سعدالله زارعی*

رهبر انقلاب اسلامی چهارشنبه‌ی گذشته در دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در سخنانشان به‌طورمفصل به مسئله‌ی جدایی‌طلبی کردستان عراق پرداختند و برگزاری همه‌پرسی در کردستان عراق را خیانت به منطقه و موجب تهدید آینده‌ی آن، خواندند و با اشاره به تلاش دشمنان برای مشغول‌سازی ایران و ترکیه و دور کردن دو کشور از مسائل مهم منطقه، افزودند: قدرت‌های خارجی و به‌ویژه رژیم صهیونیستی به‌دنبال ایجاد یک «اسرائیل جدید» در منطقه و به‌وجود آوردن وسیله‌ای برای اختلاف و نزاع هستند.

* عواقب طولانی‌مدت جدایی‌طلبی کردستان عراق

بعضی از ناظران سیاسی با اشاره به ریشه‌ی ایرانی کردهای منطقه و یا با اشاره به اینکه طی حدود یکصد سال اخیر، ایران همواره مهم‌ترین پناه و پشتیبان کردها بوده است، توصیه کرده‌­اند که جمهوری اسلامی برای حفظ «موقعیت ویژه»ی خود در بین کردها، یا اساساً با روند تجزیه‌ی شمال از مرکز و جنوب عراق همراه شود و به جدایی‌­طلبان کمک کند و یا دایره‌ی مخالفت خود را در حدی که با این پروژه یا پروسه درگیر نشود، محدود نگه دارد. بر این اساس بعضی به انتقاد از تحرک ایران برای حفظ تمامیت ارضی و وحدت کشور عراق پرداخته و آن را نکوهش کرده­‌اند.

اما اگر ما نگاهی به عواقب فراداخلی و منطقه‌­ای تجزیه‌­ای که پس از جنگ جهانی دوم و در چارچوب طراحی غربی­‌ها -موسوم به طرح سایکس و پیکو- در منطقه روی داد، بیندازیم درمی­‌یابیم که از یک‌سو تجزیه‌ی یک کشور، منطقه­­‌ را برای مدتی طولانی در یک وضعیت پرآسیب قرار می­‌دهد و از سوی دیگر ریشه­‌های مشترک نژادی و تاریخی هرگز قادر به مهار آسیب‌­های متوالی نیستند. کافی است به حوادث منطقه‌ی عربی نگاه کنیم تا دریابیم «برادران هم­‌خون و هم­‌کیش» چگونه بر سر قطعه‌­ای از سرزمین و یا حتی سهم آب از یک رودخانه با یکدیگر درگیرند. از این منظر، امروز کمتر محققی است که وقتی به طرح تجزیه­‌ای که در سال ۱۲۹۵ ه.ش (۱۹۱۶ م) توسط وزرای خارجه‌ی انگلیس و فرانسه در منطقه‌ی ما ایجاد شده می­‌رسد، بر آنان لعن و نفرین نثار نکند و یا کمتر محققی است که وقتی با واژگان «خاورمیانه‌ی جدید» یا «خاورمیانه‌ی بزرگ» که بر مبنای تجزیه و ترکیب جدید واحدهای سیاسی در منطقه‌ی غرب آسیا و شمال آفریقا طراحی شده‌اند، مواجه می‌شود، احساس نگرانی و نفرت نداشته باشد و دقیقاً به‌خاطر همین احساس نگرانی شدید مشترک دولت­‌ها و ملت­‌های این مناطق بود که رئیس‌جمهور وقت آمریکا در سال ۱۳۸۷ ه.ش (۲۰۰۷ م) اعلام کرد که برای ایالات متحده ثبات کشورها بیش از موضوعات دیگر اهمیت دارد؛ حالا بگذریم که دولت­‌های آمریکا در این دهه راه دیگری رفته­‌اند و سیاست تجزیه‌ی کشورها و تحریک اقوام به جدایی را با جدیت دنبال کرده­‌اند.

* سابقه خیانت طراحان جدایی‌طلبی کردستان عراق به منطقه

همه‌­پرسی روز سوم مهرماه شمال عراق از دو منظر باید مورد مطالعه قرار گیرد. یک منظر، داخلی است و در اینجا باید اقدام گروه حاکم در اقلیم کردستان از نظر تأثیرات آن بر کشور عراق مورد ارزیابی قرار گیرد و یک منظر هم، طراحی پشت صحنه‌­ای است که به‌مرور در حال آشکار شدن است. شاید آنچه یک شخصیت مؤثر سعودی -انور عشقی- در یک اجلاسیه‌ی بین‌المللی ابراز کرد، نمایی کوچک از توطئه‌ای بزرگ باشد.  از منظر داخلی، طراحان علی‌رغم تجربه‌­ای که از موضوع تجزیه در تلاش خانوادگی برای تجزیه‌ی قطعه­‌ا‌ی از منطقه در ایران -زمان فتنه‌ی ۹ ماهه‌ی قاضی محمد- و تجزیه‌ی قطعه‌­ای از منطقه در عراق -حد فاصل ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۳- دارند و می­‌دانند این جدایی‌­طلبی بدون آنکه به نتیجه برسد، در درجه‌ی اول هزینه­‌ی سنگین جانی و مالی و موقعیتی برای کردها دارد و در مرتبه‌ی بعدی، شعله‌­ورکننده‌ی فتنه‌­های متعدد است، به‌جای تلاش واقعی برای بهبود شرایط زندگی مردم کُرد و حل‌وفصل اختلافات و همراهی با خیرخواهان، که مکرراً با آن‌ها وارد صحبت شده­‌اند، مقدمات جنگ و درگیری سنگین علیه کردها از یک‌سو و زمینه­­‌سازی برای مداخله‌ی فتنه­‌گران غربی را از سوی دیگر فراهم کرده است.

تاریخ بدون شک از این اقدام به «خیانت» یاد خواهد کرد؛ کمااینکه حرکت این طایفه­ به سمت مهاباد ایران و فرماندهی شورشیان که جداسازی مناطق شمال غرب ایران را دنبال می­‌کردند و نزدیک به ۹ ماه این قطعه از مام میهن جدا گردید، امروز به‌عنوان یک خیانت در یادهای ایرانیان باقی مانده است.

* جنگ استقلال، پازل جدید آشوب در منطقه

سران جدایی طلب اقلیم مدعی هستند که چون «کُرد» یک قوم است باید دولت جداگانه داشته باشد و حال آنکه در هیچ منطق و منشور محکمه­‌پسندی، «قومیت» ایجاد صلاحیت برای شکل­‌دهی به یک دولت متمایز نمی­‌کند؛ کمااینکه به‌جز مورد رژیم صهیونیستی که بر مبنای ممتاز و متمایزسازی یهودیان شکل گرفته است، هیچ دولت دیگری به‌دلیل قومیت پدید نیامده است. بله، گاهی قومی، کشوری دارد، گاهی قومی، کشورهایی دارد و گاهی چند قوم، یک کشور دارند اما وقتی در سطح بین­‌الملل، کشوری شکل گرفته، به‌دلیل قومیت شکل نگرفته است و ازاین­‌رو امروزه -با نادیده گرفتن کشورهای بسیار کوچک- هر کشوری واجد تعدادی از اقوام است و باز این نکته را باید یادآور شد که هر قوم -ethnic- خود به دسته­‌ها و نحله‌هایی تقسیم می­‌شوند که کردهای عراق نیز ازاین‌قبیل‌اند. جدای از گرایشات اعتقادی، هم‌اکنون کردهای عراق به بیش از شش گروه که لااقل پنج گروه آن، اقدام همه­‌پرسی را با نتایج منفی برای کردها اعلام کرده و طراح اصلی همه‌پرسی را دیکتاتوری خوانده‌اند، تقسیم می­‌گردند. کاملاً واضح است که وقتی در موضوعی به این درجه از اهمیت، نظر گروه­‌های دیگر کُرد، نظر دولت مرکزی عراق و نظر حداقل آن دسته از دولت­‌های منطقه‌­ای که چنین رویدادی بر حیات سیاسی کشورشان تأثیر جدی می­‌گذارد، پرسیده نشده و برای رفع دغدغه­‌های آنان اقدامی صورت نگرفته است، این سؤال پیش می‌آید که تجزیه طلبان با «پشت­‌گرمی» و «هماهنگی» چه کشور و دولتی وارد این بازی به‌شدت خطرناک شده‌اند؟

نمی­‌توان تصور کرد جدایی طلبان نمی‌­دانستند در برابر اقدام آنان مخالفت جدی صورت می­‌گیرد و کار به جنگ می­‌کشد، کمااینکه سران آن‌ها سه روز پیش در سفری به شهر کرکوک خطاب به پیشمرگه­‌های کُرد خطاب به آنان اعلام کردند که خودتان را برای «جنگ استقلال» آماده کنید! با این وصف می­‌توان گفت تجزیه‌طلبان یک قطعه‌ی مهم از پازل جنگی جدید در منطقه‌­اند که با هدف به‌هم‌ریختن موقعیت ملت‌­ها و دولت­‌های منطقه طراحی شده است؛ این قطعاً خیانتی بزرگ به حساب می‌­آید و دایره‌ی نفرت از این خانواده را فزونی می­‌بخشد. حالا بگذریم از اینکه این گروه و پیشمرگه‌­های آنان در حدی نیستند که در مواجهه با قوای عراق که جنگی سخت را هم تجربه کرده و از آن پیروز بیرون آمده‌­اند، توان ایستادن داشته باشند و اگر به اتکای قول و قرارهای آمریکایی­‌ها وارد درگیری شوند، جمع‌وجور کردن آنان به زمانی به‌مراتب کمتر از آزادسازی موصل از دست گروه تکفیری-تروریستی داعش نیاز دارد؛ هرچند بقایای داعش هم اینک در ائتلاف با سران جدایی طلب اقلیم باشند و بخواهند بعد از شکست در جنگی که نمایه­‌ای مذهبی داشت، به سربازی جنگی که نمایی قومی دارد، درآیند. «قومیت» به همان اندازه دستمایه­‌ای دروغین است که پیش از این «مذهب» دستمایه­‌ای دروغین بود.

* فتنه‌ای با روکش احقاق حقوق کردها

اما از منظر بیرونی: نمی­‌توان تردید کرد که آمریکا، اسرائیل و عوامل وابسته‌ی به این دو، از روند منطقه و پیروزی جبهه‌ی مقاومت بر تروریسمِ تحت­‌الحمایه در منطقه راضی نیستند. کافی است نگاهی به اظهارنظرهای مقامات صهیونیستی و آمریکایی بیندازیم تا بر میزان وحشت آنان از موفقیت «نسخه‌ی بومی سپاه» پی ببریم. آنان در این یک سال در تلاش بودند تا یک جبهه‌ی سنگین بین‌المللی و منطقه‌ای علیه «سپاه و شجره‌های طیبه‌ای که در کشورهای منطقه نوید امنیت و آزادی می­‌دهند»، پدید آید و در این راه، آشکار شدن سیاهی دیگِ فتنه بر صورتشان را پذیرفتند؛ چراکه مبارزه‌­طلبی علیه سپاه در شرایطی که اگر اقدامات آن نبود، همه‌ی منطقه‌ی غرب آسیا و شمال آفریقا هم‌اینک در سیطره‌ی تروریست­‌ها و از این طریق در سیطره‌ی غربی­‌ها بود، کار دشواری بود.

بر این اساس می­‌توان گفت همان‌طور که فتنه‌­ای که امروز به نام «فتنه‌ی تروریست­‌های تکفیری» شناخته می­‌شود، در روزی که پدید آمد، وجهه‌ای صرفاً ضدسوریه‌­ای داشت و کمی بعد معلوم شد که علیه آرامش و امنیت همه‌ی منطقه طراحی شده است، «فتنه‌ی قومی» هم اگرچه روکش «احقاق حقوق تاریخی کردها» دارد، یک اقدام فراگیر با هدف تأثیرگذاری بلندمدت بر سرنوشت کشورها و ملت­‌های منطقه است و ازاین‌­رو حتی کشورها و ملت­‌هایی که در اقصی‌نقاط منطقه‌ی غرب آسیا و شمال آفریقا قرار دارند، نمی­‌توانند خود را ایمن از تبعات آن بدانند.

در واقع ملت­‌ها باید با مرور فتنه­‌ای که در حد فاصل سال‌های ۱۸۹۷ تا ۱۹۴۸ با محوریت انگلیس و کارگزاری عناصر به‌ظاهر عرب و مسلمان نظیر شریف حسین و ملک عبدالعزیز پدید آمد و به وضعیتی منجر شد که هنوز و هر روزه قربانی می­‌گیرد، نگاه کنند و فریب ظواهر را نخورند که مسئله، مسئله‌ی حقوق قوم یا اقوام نیست که اگر این بود در یک فراگرد داخلی و بدون قربانی قابل تحقق بود. کمااینکه وقتی فلسطین به نام قوم یهود اشغال شد، مسئله‌ی واقعی، حقوق یهودی­‌های فلسطینی نبود، بلکه اجرای نسخه‌ی مشترک دولت انگلیس و آژانس یهود بود که وضعی خونین و پردامنه را برای کشورهای منطقه‌ی اسلامی رقم زد.

استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناس مسائل بین‌المللی*