حمید خوش آیند  – کارشناس مسائل منطقه

بر مبنای طرح دو دولتی، فلسطین در 18 درصد سرزمین فلسطین تاریخی و در مرزهای 1967 میلادی / 1345 شمسی تشکیل می‌گردد که شامل نوار غزه، کرانه باختری و قدس اشغالی می‌شود و به وسیله یک کریدور از طریق رژیم صهیونیستی به یکدیگر متصل خواهند شد.

ایده مذکور که هرگز رنگ واقعیت به خود نگرفته است، این روزها در برخی محافل سیاسی منطقه، آمریکا و اروپا مجدداً به عنوان «راهکاری» برای خاتمه جنگ غزه مطرح شده است. اخیراً دولت انگلیس نیز در طرح پنج ماده‌ای خود برای پایان جنگ غزه، بر تشکیل دولت فلسطینی برای مدیریت نوار غزه و کرانه باختری تأکید کرده است.

تشکیل دو دولت در صحنه عمل، واقع‌بینانه نبوده و ثابت شده است که عملاً امکان تحقق آن وجود ندارد. این طرح با «موانع و چالش‌های» جدی مواجه است که در ادامه به مهمترین آن‌ها پرداخته می‌شود:

یک؛ نفس وجود مقاومت و مبارزات ضدصهیونیستی در فلسطین اشغالی به معنای «رد» هرگونه طرح دو دولتی در سرزمین‌های اشغالی است. چرا که آزادسازی اراضی اشغال شده و نابودی رژیم صهیونیستی، فلسفه وجودی مقاومت اسلامی در فلسطین اشغالی را تشکیل می‌دهد.

اگر قرار به پذیرش طرح دو دولتی و رسمیت بخشیدن به دولت صهیونیستی در فلسطین اشغالی بود، مقاومت به شکلی که ده‌ها سال است در فلسطین شاهد آن هستیم، شکل نمی گرفت. لذا تن دادن به طرح دو دولتی در «نقطه مقابل» گفتمان مقاومت فلسطین قرار دارد که تاکنون بیش از 100 هزار نفر برای آن شهید شده‌اند.

دو؛ اگر از منظر توافقات و اسناد موجود به مسأله نگاه شود، راه‌حل دو دولتی، امروز فقط در تئوری وجود دارد و در عمل سال‌هاست که «مرده» است. شرایطی که امروز بر سرزمین‌های اشغالی حاکم است با شرایطی که برای تشکیل دو دولت تعیین شده بود، کاملاً متفاوت شده است.

تنها کافی است به این مسأله اشاره شود که عقب‌نشینی در امتداد مرزهای 1967، احداث شهرک‌های صهیونیست‌نشین در کرانه باختری اشغالی و بیت‌المقدس شرقی و اسکان حدود 750 هزار صهیونیست در مناطق یاد شده و در میان 3 میلیون فلسطینی، شرایط اولیه و لازم برای تشکیل دو دولت مستقل را به‌طور آشکار از بین برده است.

سه؛ از نظر قواعد و کنوانسیون‌های حقوق بین‌الملل نیز طرح دو دولتی قابلیت اجرا ندارد. چرا که براساس مجموع شاخص‌های تعریف شده در حقوق بین‌الملل، فلسطین یک منطقه اشغالی است و رژیم صهیونیستی نیز یک «قدرت اشغالگر» به‌شمار می‌رود.

به‌عبارتی از نظر حقوق بین‌الملل، اسرائیل وجود خارجی ندارد. در این چهارچوب، تشکیل دولت و کشور توسط نیروی اشغالگر در سرزمینی که اشغالی محسوب می‌شود و اساساً متعلق به دیگران است، برخلاف اصول و مقررات حقوق بین‌الملل است.

چهار؛ افکار عمومی در فلسطین و رژیم صهیونیستی نیز مخالف طرح دولتی هستند. به‌عنوان مثال، براساس نظرسنجی «مؤسسه گالوپ» که در ماه سپتامبر 2023 / شهریور 1402 انجام شد، تنها 24 درصد از فلسطینی‌های ساکن کرانه باختری، غزه و بیت‌المقدس شرقی از راه‌حل تشکیل دو کشور حمایت می‌کنند که نسبت به سال 2012 / 1390 بیش از 60 درصد کاهش یافته است.

نظرسنجی اخیر «مرکز تحقیقات پیو» هم نشان می‌دهد تنها 35 درصد از صهیونیست‌ها معتقدند «راهی برای همزیستی مسالمت‌آمیز اسرائیل و یک کشور مستقل فلسطینی می‌توان یافت» که در مقایسه با سال 2013 / 1391 حدود 15 درصد کاهش یافته است.

پنج؛ اگر «توازن و تعادل قوا» را یکی از شرایط تحقق طرح دو دولت در اراضی اشغالی بدانیم، مقاومت فلسطین امروز از نظر کمی و کیفی به قدری قدرتمند شده است که شانس اجرای طرح دو دولتی را صفر کرده است. به عبارتی از منظر رویکرد‌ قدرت و واقع‌گرایی و همچنین منطق «سود و هزینه»، هزینه‌ای که تن دادن به طرح دو دولتی برای فلسطینی‌ها دارد، به مراتب بیشتر از مقاومت و تلاش برای آزادی اراضی اشغال شده است.

شش؛ از ناحیه حاکمیت در رژیم صهیونیستی نیز، طرح دو دولتی با مخالفت شدید مواجه است. کابینه راست افراطی رژیم صهیونیستی به‌ویژه نتانیاهو و عناصر همسو با او به‌شدت با تأسیس یک کشور مستقل فلسطینی مخالف هستند.

نتانیاهو تاکنون بارها مخالفت خود را با حاکمیت فلسطین اعلام کرده و گفته است که در مورد کنترل کامل امنیتی رژیم در غرب اردن سازش نخواهد کرد و زیر بار تشکیل دولت فلسطین نخواهد رفت. این درحالی است که در آمریکا نیز به استثنای بایدن و دموکرات‌ها، هیچ کس موافق تشکیل دو دولت نیست. نکته قابل توجه اینجاست که اگر در انتخابات پیش‌رو بایدن شکست بخورد و چهره‌ای مثل ترامپ روی کار آید، راه‌حل دو کشوری در آمریکا هم به «فراموشی» سپرده خواهد شد.

در پایان باید تأکید کرد که «عملیات طوفان الاقصی» و تحولات دنباله‌دار آن، طرح دو دولتی را تا حد بسیار زیادی از بین برده است. اگر طرح دو دولتی در فلسطین اشغالی امکان تحقق می داشت، اصلاً عملیات طوفان الاقصی آغاز نمی‌شد.

بنابراین طرح چند باره این موضوع از سوی آمریکا آن هم در شرایطی که رژیم صهیونیستی از وضعیت بسیار متشنجی برخوردار است و موجودیت آن به‌طور بی‌سابقه‌ای با تهدیدهای راهبردی مواجه شده است، چیزی جز «فریب» افکار عمومی و تلاش برای نجات رژیم صهیونیستی از بحران‌های خطرناک و کنونی نیست.