برخی از دلایل اهمیت و ضرورت توسعه روابط ایران و ترکیه و ارتقاء آن به سطح «مشارکت راهبردی» عبارت‌اند از:

نکته اول: روابط ایران و ترکیه به‌عنوان دو بازیگر مهم منطقه‌ای که در مقایسه با سایر کشورهای هم‌جوار و همسایه از اشتراکات و ارتباطات «عمیق و دیرینه» تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و… برخوردار بوده و در یک حوزه تمدنی قرار دارند، از وضعیت مطلوب خود فاصله دارد.

روند روابط دو کشور در سال‌های گذشته «نزولی» بوده و به‌ویژه در ماه‌های اخیر به دلایل مختلف ازجمله تحرکات روانی، رسانه‌ای، امنیتی و سیاسی رژیم صهیونیستی از شرایط گذشته خود دور شده است، به‌طوری‌که اگر نگوییم نسبت به سطح روابط اقتصادی، تجاری و بازرگانی در سال ۲۰۱۷ دچار عقب‌گرد شده، قطعاً در یک سطح مشخص «متوقف» شده است.

در یک نگاه حداقلی، «ظرفیت تجارت خارجی» ایران و ترکیه چیزی بالغ‌بر 30 میلیارد دلار است؛ یعنی دو کشور با امکانات و زیرساخت‌های موجود تجاری، اقتصادی، ترانزیتی و… که در اختیار دارند، حتی در شرایط تحریم، با یک برنامه‌ریزی مشخص می‌توانند بالغ‌بر 30 میلیارد دلار تبادلات تجاری و بازرگانی داشته باشند. این در حالی است که در سال‌های 2020 و 2021 میلادی کل تجارت خارجی دو کشور بین 5 الی 6 میلیارد دلار بود و امسال نیز پیش‌بینی می‌شود با رشد 39 درصدی به 8 میلیارد دلار برسد. نکته قابل‌توجه اینکه ایران و ترکیه پیش‌ازاین، حجم تجارت 21 میلیارد دلاری را تجربه کرده بودند.

نکته دوم: در دو سطح منطقه و بین‌الملل، «عوامل مخرب» ی وجود دارند که از دیرباز مخالف هرگونه روابط دوستانه و راهبردی بین ایران و ترکیه بوده‌اند، لذا همواره برای «تضعیف» و بر هم زدن روابط خارجی دو کشور تلاش می‌کنند. البته مسائل ژئوپلیتیک و سیاست خارجی و برخی «محاسبات غلط» داخلی به‌ویژه در ترکیه نیز به تشدید این موضوع دامن زده است.

در همین حال، آمریکا، انگلیس و فرانسه در سطح بین‌الملل، رژیم صهیونیستی و برخی کشورها در سطح منطقه و بعضی جریان‌های داخلی هرگز موافق روابط دوستانه ایران و ترکیه که در کنار عراق سه ضلع «هارتلند منطقه» را تشکیل می‌دهند، نبوده‌اند.

نکته سوم: احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه و نخست‌وزیر اسبق ترکیه که از او با عنوان چهره مطرح علمی و تئوریسین حزب عدالت و توسعه یاد می‌شود و نقش مؤثری نیز در ترسیم خطوط کلی سیاست خارجی این کشور در دو دهه گذشته داشته است، در کتاب معروف خود با نام «عمق راهبردی» با تشبیه مناسبات ایران و ترکیه به مناسبات فرانسه و آلمان در اروپا و در نظر گرفتن نقش تمام عوامل تاریخی و جغرافیایی در روابط این دو بازیگر مهم منطقه‌ای از سده‌های گذشته تاکنون، تأکید می‌کند، دو کشور در هر شرایطی که قرار داشته باشند اعم از تعامل و تقابل و حتی جنگ و ائتلاف، از وضعیت مشابهی برخوردار بوده و سرنوشتشان از یکدیگر قابل‌تفکیک نیست.

نکته چهارم: فرصت‌ها و دستاوردهای ناشی از گسترش همکاری‌های دوجانبه ایران و‌ ترکیه به‌اندازه‌ای مهم و ارزشمند است که دو طرف از طریق رابطه با هر کشور دیگری نمی‌توانند به چنین دستاوردها و فرصت‌های ارزشمندی دست پیدا کنند؛ بنابراین باید مراقبت کرد که روابط دو کشور به سمت «بازی با حاصل جمع صفر» سوق پیدا نکند و قاعده حاکم، «بازی با حاصل جمع مثبت» باشد. بازی در پازل رژیم صهیونیستی و تمایل به سیاست‌گذاری بر اساس تمایلات این رژیم، سیاستی است که در نهایت به ضرر آنکارا تمام می‌شود.

تجارب تاریخی و منطقه‌ای زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد، فشردن دست دوستی با رژیم صهیونیستی، در بلندمدت یک «تهدید امنیتی» و حتی ژئوپلیتیکی است؛ به‌ویژه در شرایطی که در تعمیق روابط با رژیم صهیونیستی از توجه به افکار عمومی داخل و منطقه و حتی گروه‌ها و جریان‌هایی که مخالف هرگونه تعامل با رژیم صهیونیستی هستند، غفلت شود.

ترکیه هرچند به دنبال تعمیق روابط خود با رژیم صهیونیستی است، اما باید پذیرفت که این اقدام به دلیل دشمنی صهیونیست‌ها با ایران، در روابط همسایگی ترکیه نه‌تنها با ایران بلکه با سایر کشورهای ضد صهیونیستی و حتی جبهه مقاومت اسلامی، خواسته یا ناخواسته «تأثیر منفی» خواهد گذاشت. هزینه‌ای که ترکیه برای رابطه با رژیم صهیونیستی می‌دهد به‌مراتب بیشتر از منافعی است که از آن به دست می‌آورد.

نکته پایانی: روابط تهران – آنکارا یک روابط «دو بعدی» است که یک بعد آن «تعامل و همکاری» و بعد دیگرش «رقابت و تقابل» است. اگرچه دو کشور در یک رقابت سیاسی و ژئوپلیتیکی برای گسترش حوزه نفوذ منطقه‌ای خود قرار دارند و در برخی موضوعات دارای منافع غیرهمسو و بعضاً متعارض هستند، اما این موضوع منافاتی با همکاری‌های دوجانبه نداشته و نباید مانعی بر سر راه گسترش مناسبات آن‌ها باشد. همان‌طور که وزیر خارجه اسبق ترکیه هم تأکید دارد، ترکیه و ایران همانند برلین و پاریس اگر گاه‌گاهی نیز گرفتار عدم تفاهم و تقابل شوند، به‌هیچ‌وجه نمی‌توانند و نباید از همدیگر چشم بپوشند.

جمهوری اسلامی ایران از گذشته‌های دور و بر اساس اصل «سیاست همسایگی» و «اشتراکات ژئوپلیتیکی»، نگاه ویژه‌ای به ترکیه دارد. همان‌طور که تهران در کودتای سال 2016، ضمن محکومیت کودتا، تمام‌قد در کنار ترکیه و دولت اردوغان و نظام سیاسی این کشور ایستاد، امروز نیز با همان نگاه، درصدد گسترش همکاری‌های دوجانبه تا سطح مشارکت راهبردی با ترکیه است که تحقق این امر مستلزم هوشیاری و اراده مثبت دولت ترکیه می‌باشد.