برای نخستین بار در سال 2007 میلادی ایده انعقاد توافق‌نامه جامع تجارت و سرمایه‌گذاری میان اروپا و هند شکل گرفت. موضوعی که در نهایت به دلیل برخی اختلافات عمدتا اقتصادی نظیر پیمان‌های سرمایه‌گذاری و همچنین موضوع کاهش تعرفه‌های وارداتی هند، بعد از نزدیک به 16 دور مذاکره در سال 2013 بدون حصول نتیجه مسکوت ماند.

اما بعد از گذشت نزدیک به 9 سال، هند و اتحادیه اروپا اخیرا اعلام نموده‌اند که مذاکرات بسیار مثبت و امیدبخشی در راه انعقاد یک توافق‌نامه آزاد تجاری میان دو طرف در جریان است. مذاکراتی که امید می‌رود تا پایان سال 2023 میلادی به حصول توافق منجر شود و بتواند طیف متنوعی از مسائل اقتصادی نظیر تجارت، نشان‌های جغرافیایی و سرمایه‌گذاری‌های دوطرفه را در بر بگیرد.

مجموعه‌ای از عوامل سیاسی و ژئوپلیتیکی را می‌توان به عنوان دلایل نزدیکی دهلی و بروکسل در نظر گرفت. خروج انگلستان از اتحادیه اروپا، جنگ اوکراین، بحران اقتصادی، انرژی و غذایی در جهان به واسطه آسیب‌پذیر بودن زنجیره تامین جهانی و همچنین ظهور چین و تلاش برای کسب قدرت بیشتر در سطح بین‌الملل را می‌توان از مهم‌ترین این عوامل در نظر گرفت.

برای اروپا، حمله روسیه به اوکراین و ظهور چین و وابستگی اتحادیه به این کشور را می‌توان اهم این موارد تلقی کرد. حمله روسیه به اوکراین، فارغ از موضوعات نظامی و امنیتی که اروپا و حتی هند به شدت از آن متاثر خواهند بود، تاثیرات خود را بر بخش انرژی و غذا نیز نشان داده است. چنین موضوعی سبب شده است که اروپا نیز بیدار شود.

بیداری بروکسل حالا سبب شده است که وابستگی این بلوک به چین و کسری تجاری شدید با این کشور که در سال 2021 میلادی به 249 میلیارد دلار رسیده است به یک موضوع حیاتی و امنیت زدا در جهت زنجیره تامین این ناحیه تبدیل شود. بدین سبب است که اتحادیه آنچنان که اورسلا فون درلاین، رئیس کمسیون اروپا اظهار می‌دارد، در راهبرد نوین خود باید تمرکزش را بر ایجاد رابطه با کشورهای خودی بگذارد.

از طرفی، هند نیز علیرغم شک و تردید به واسطه برخی منافعش نظیر وابستگی‌های تسلیحاتی و انرژی به روسیه، تمایل خود را به شراکت هرچه بیشتر در چارچوب و قوانین نظم بین‌الملل کنونی نشان داده است. قرارداد‌های دوجانبه با استرالیا و امارات متحده عربی، خرید تسلیحات از فرانسه و قرارداد امنیتی با انگلستان و همچنین مذاکرات اخیر با اتحادیه اروپا نشان داده است که تا حد زیادی، غرب و متحدان آن سمت و سوی سیاست خارجی و راهبردهای آینده دولت هند را تشکیل می‌دهند.

موانع و مشکلات

روشن است که موضوع مهار چین و جلوگیری از نفوذ این کشور در منطقه ایندوپاسیفیک به استراتژی مشترک دو طرف مبدل شده است. به طوریکه بروکسل از یک طرف می‌کوشد نفوذ خود را در این منطقه توسعه دهد و در مقابل هند نیز تلاش می‌کند در دکترین مهار چین در این منطقه نقش آفرینی کند.

اما در رابطه با موضوع قرارداد تجاری اخیر، تصور جایگزینی هند با چین در تجارت با اتحادیه اروپا حداقل در کوتاه مدت مقداری دور از واقعیت به نظر می‌رسد. دلیل آن هم، وزن بالای تجارت و سرمایه‌گذاری میان چین و اروپاست که در سال 2019 میلادی نزدیک به 200 میلیارد یورو و تقریبا 3 برابر حجم تجارت میان دهلی و بروکسل در همین سال بوده است. علاوه بر این، جابجایی کالا میان اروپا و چین 9 برابر بزرگتر از رقم جابجایی کالا با هند است.

چنین ارقامی حاکی از دشواری جایگزینی هند و چین برای اتحادیه است. به همین دلیل است که امانوئل لونا، سفیر فرانسه در هند با اشاره به آسیب‌ها و تهدیدهایی که تجارت با چین می‌تواند برای اروپا به ارمغان بیاورد اعلام نموده است که بازگرداندن برخی از تولیدات از چین به اروپا و یا تلاش برای جایگزین کردن دیگر کشورها با چین برای اروپا هزینه‌هایی در پی خواهد داشت.

از طرفی به نظر می‌رسد به دلیل حجم بالای خرید تسلیحاتی هند از روسیه و همچنین نیاز دهلی به خرید انرژی از مسکو، اروپا در متقاعد کردن دولت نارندرا مودی، نخست وزیر هند کار سختی در پیش رو داشته باشد. هرچند در صورت ناتوانی اروپا در متقاعد کردن هند، جبر و واقعیت‌های ژئوپلیتیکی نشان داده‌اند که حتی در سوق دادن دشمن‌های دیرینه به سوی یکدیگر توانمندند.