بازاندیشی در نگاه کلاسیک به استراتژی کلان
کمیته تحقیقاتی روسیه در تلگرام اعلام کرد: نتایج ابتدایی تحقیقات میتواند ماهیت برنامهریزی شده این اقدامات تروریستی، آمادهسازیهای دقیق و حمایت مالی از آنها را تایید کند. نتیجه همکاری با تروریستهای دستگیر شده، بررسی دستگاههای فنی ضبط شده و تحلیل اطلاعات تراکنشات مالی، شواهدی مبنی بر ارتباط با اتباع اوکراینی به دست آمده است.
قیمت شاخص گاز تیتیاف (TTF) هلند نشان میدهد که قیمتها از 16 یورو مگاوات در هر ساعت در اوایل ژانویه به 88 یورو در اواخر اکتبر افزایش یافته است که از افزایش 450 درصدی در کمتر از یک سال حکایت دارد. اگرچه اتحادیه اروپا بهتدریج در حال قطع وابستگی دیرین خود به سوختهای فسیلی است و برای بخش بار، منابع تجدیدپذیر به مهمترین منبع تولید برق در سال 2020 تبدیل شد، اما این تغییر، چندان سریع و کارآمد نبوده و نیست.
مؤلفههای مؤثر بر افزایش قیمتها و نقش روسیه
یکی از دلایل شکلگیری شرایط کنونی، افزایش تقاضا برای انرژی پس از پایان همهگیری کرونا است. اگر چه در سال 2020 تقاضا برای گاز طبیعی 9/1 درصد کاهش یافت اما برآوردهای آژانس بینالمللی انرژی نشان میدهد که بین سالهای 2020 تا 2024، تقاضای سالانه گاز 9 درصد افزایش خواهد یافت. همچنین تولید گاز اروپا ازجمله در هلند کاهش یافته است، به همین دلیل اروپاییها به واردات بیشتر گاز بهویژه از روسیه و نروژ وابستگی بیشتری خواهند داشت. از سوی دیگر، عرضه گاز در بازارهای جهانی نیز کاهش یافته است. همچنین بهغیراز کنار گذاشتن مصرف زغالسنگ، استفاده از انرژی باد به دلیل شرایط آب و هوایی نیز کاهشیافته است. با توجه به کاهش دمای غیرمنتظره، تقاضا برای گرم کردن خانهها نیز افزایشیافته است. همچنین شاهد هستیم که پس از واکسیناسیون عمومی بهار امسال فعالیت مشاغل بهسرعت افزایش یافت و ادارهها و رستورانها فعالیتهای خود را از سر گرفتند. مجموعه این عوامل موجب افزایش بهای انرژی در اتحادیه اروپا شده است.
از سوی دیگر، کاهش چشمگیر عرضه جدید گاز طبیعی روسیه که مهمترین صادرکننده گاز به اتحادیه است، این نگرانی را به وجود آورده است که مسکو به دنبال استفاده از بحران کنونی و اعمال فشار بر اتحادیه اروپا برای عملیاتی ساختن نورد استریم 2 است. بهعنوانمثال، ولادیمیر پوتین ضمن انتقاد از اتحادیه اروپا برای مخالفت با امضای قراردادهای بلندمدت، اعلام کرده است که در صورت حمایت اتحادیه اروپا از نورد استریم 2، روسیه میتواند ۱۰ درصد صادرات گاز به اروپا را افزایش دهد. مسکو همچنین تلاش میکند تا بهنوعی از وضعیت کنونی برای اعمال فشار بر اوکراین هم استفاده کند. یکی از نخستین نشانههایی که روسیه ممکن است گاز انتقالی از طریق مسیر اوکراین را دچار مشکل کند، روز اول اکتبر مشخص شد، آنهم زمانی که شرکت گازپروم اعلام کرد گازی که بهطور تاریخی از طریق اوکراین منتقل میشود به کریدور جنوبی تغییر مسیر خواهد داد و خط لوله جدید تورک استریم را در دریای سیاه به زیرساختهای بلغارستان و صربستان خواهد رساند.
گازپروم مدتهاست که از افزایش عرضه گاز به بازار نقدی خودداری کرده است که در آن تجارت بر اساس نیازهای کوتاهمدت و نه قراردادهای بلندمدت انجام میشود. این اقدام گازپروم به معنای تلاش روسیه برای تحتفشار قرار دادن اروپا در ماجرای نورد استریم 2 است. میتوان گفت موضع اخیر روسیه موجب ایجاد نگرانیهایی در کشورهای اروپایی شده است. به باور رهبران اروپایی، روسیه از اهرم گاز بهعنوان سلاح بر ضد اتحادیه اروپا استفاده میکند و از اهرم انرژی برای فشار به بروکسل و برلین برای کسب تائیدهای فنی و قانونی برای خط لوله نورد استریم 2 بهره میبرد.
ایران و امنیت انرژی اروپا
اروپاییها در چند سال اخیر تصور میکردند که میتوانند بهسرعت از ذخایر گازی وسیع ایران و آسیای مرکزی استفاده کنند، اما ترکیبی از مؤلفههایی همچون هزینههای بالای توسعه زیرساختها، استمرار تحریمهای آمریکا بر ضد ایران و افزایش تقاضای چین در حوزه انرژی، مانع تحقق این هدف اتحادیه اروپا شد. پروژه جاهطلبانه خط لوله نابوکو نیز در نهایت کنار گذاشته شد. درواقع، کریدور انرژی جنوبی بیشتر موجب تقویت موضع روسیه و نه تضعیف آن شده است. در سال 2016 تصور اتحادیه اروپا این بود که توافق هستهای با ایران در کنار اکتشافهای جدید گاز طبیعی در شرق مدیترانه میتواند سلطه روسیه بر بازار انرژی اروپا را پایان دهد. همچنان که اشاره شد این تلقی وجود داشت که لغو تحریمهای سازمان ملل متحد در کنار کاهش تدابیر تنبیهی آمریکا میتواند زمینهساز سرمایهگذاری عظیم در بخش گاز طبیعی ایران شود. در همان زمان، انتظار میرفت که کنسرسیومی از دولتهای شرق مدیترانه بتواند میدانهای گاز کشفشده را توسعه دهد و زیرساختهای لازم برای انتقال این منابع را به مصرفکنندگان اروپایی فراهم کند. در حقیقت، این ایده که کشورهای مدیترانه شرقی، شمال آفریقا و غرب آسیا میتوانند با تولیدکنندگان روسی رقابت کنند، پیشران مهمی برای شرکتهای روس بود تا آنها نیز در برخی از این پروژهها حضور پیدا کنند. بااینحال، تصمیم دولت ترامپ در خروج از برجام و اعمال مجدد تحریمها به این معنا بود که رؤیای حضور گاز ایران در اروپا تحقق نخواهد یافت. همچنین کشورهای مدیترانه نیز نتوانستند درباره ادعاهای خود در شرق مدیترانه به مصالحه برسند. به نظر میرسد در صورت لغو تحریمها و کاهش تنشهای میان ایران و غرب، تهران میتواند در بلندمدت نقش مهمی در تامین گاز اروپا داشته باشد.
سخن پایانی
میتوان گفت ناکامی سیاستهای انرژی اروپا ارتباط زیادی با سوختهای فسیلی و منابع تجدید پذیر ندارد. تحقق امنیت انرژی مستلزم ایجاد موازنه بین نیروهای بازار، فناوری، سیاستها و ژئوپلیتیک است. واقعیت این است که هم ایدئولوژی بازار جناح راست و هم سرکوب بازار جناح چپ در اروپا موجب شکلگیری بحران کنونی انرژی شده است. افزایش بهای انرژی موجب نگرانی جدی در بروکسل شده، زیرا ممکن است موجب شکلگیری انتقاد شدید از اتحادیه اروپا و سیاستهای سبز اتحادیه و همچنین بروز اعتراضهای گسترده شود.
0 Comments