اگنس کالمرد، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد تیر ماه 1399 اذعان کرد ترور سپهبد قاسم سلیمانی در خاک عراق توسط نیروهای آمریکایی خلاف قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد بود؛ اما در عمل چه اتفاقی افتاد؟ آیا آمر این ترور یعنی ترامپ تاکنون مواخذه یا محاکمه شده است؟ آیا کنار رفتن او از قدرت، امکان پیگرد حقوقی علیه او را فراهم خواهد آورد؟

پاسخ به دو سوال نخست، هیچ و منفی است؛ اما برای پرسش سوم می‌توان وضعیت‌های مختلفی را متصور شد. تا اینجا قوه قضائیه گام ابتدایی را درست برداشته و همان‌طور که حدود پنج ماه پیش اعلام شده، ترامپ و بیش از 30 مقام دیگر آمریکایی را به دلیل «مباشرت، مبادرت و آمریت» در جرم ارتکابی، تحت پیگرد قضایی قرار داده است. به گفته علی القاصی‌مهر، دادستان تهران، «دستور جلب و اعلام وضعیت قرمز از طریق پلیس بین‌الملل» اقدامی است که انجام شده است.

با این حال، به دلیل پیچیدگی‌های نظام حقوقی بین‌المللی که شوربختانه با وجود سپری شدن دهه‌های متمادی از عمر نهادهای نوین آن می‌گذرد همچنان عمدتا طرفدار زور است تا حق، تاکنون شاهد اقدام اینترپل یا ورود مراجع بین‌المللی همچون شورای امنیت یا مجمع عمومی سازمان ملل متحد به ماجرا برای احقاق حقوق ایران نبوده‌ایم.

موج تعجیل سران کشورها در تبریک به جو بایدن به عنوان شخصی که پیروز انتخابات آمریکا معرفی شده، فرصتی برای ناامن‌سازی سفرهای خارجی ترامپ پس از ترک کاخ سفید محسوب می‌شود؛ چنانچه با پیش‌دستی زودهنگام دستگاه متولی پیگیری‌های قضایی به همه کشورهایی که احتمال سفر ترامپ به آن‌ها می‌رود، تقاضای استرداد ترامپ را تسلیم کند و از این طریق دغدغه‌ای جدی برای هرگونه جا‌به‌جایی و خروج او از خاک آمریکا ایجاد نمود. اضافه می نماید که درخواست بازداشت او بر مبنای کیفرخواستی که در آن به ترور متهم شده، کاملا متفاوت از ماجرای صدور قرار بازداشت عبدالله یرودیا ندمباسی (Abdulaye Yerodia Ndombasi)، وزیر خارجه کنگو در دادگاه داخلی بلژیک خواهد بود. در آن قضیه، دیوان بین‌المللی دادگستری به حفظ مصونیت دیپلماتیک اشخاص، حتی پس از اتمام دوران مسئولیت‌شان تأکید، اما اقرار کرده است که برخورداری از مصونیت دیپلماتیک به آن معنا نیست که اقدامات مجرمانه بی‌کیفر بماند.

بنا به اعلام دیوان، مصونیت قضایی ممکن است، از تعقیب برای یک دوره زمانی مشخص یا برای جرائم معینی مانع شود؛ اما نمی‎تواند شخص را به‌طور کلی از مسئولیت کیفری تبرئه نماید. بر این اساس مصونیت‌های دیپلماتیکی که طبق حقوق بین‌الملل اعطا می‌شود، در اوضاع و احوال خاص مانع از تعقیب نمی‌شوند. از نظر دیوان مصونیت شکلی است، ولی مسئولیت ماهوی است. بدین معنی که مصونیت فقط مانع از پیگیرد قضائی در دوره‌ای معین می‌شود و آن شخص پس از اتمام خدمت در مقام خود دیگر هیچ گونه مصونیتی در مقابل کشورهای دیگر ندارد. بنابراین به چهار شکل امکان پیگرد این اشخاص وجود دارد: (الف) تعقیب در کشور فرستنده، (ب) انصراف (از مصونیت)، (ج) تعقیب پس از ترک خدمت، به استثنای اعمال رسمی و (د) نزد دادگاه‌های بین‌المللی.

بازگشت ناامنی گسترده به منطقه و تلاش تروریستی برای بر هم زدن ثبات و آرامش در ایران، بخشی از آثار ترور سپهبد سلیمانی است که منافع ملی ایران را به خطر انداخته و هزینه‌های سنگینی را بر کشور تحمیل کرده است. آمریکا منافعی را از جمهوری اسلامی ایران سلب کرده و تلاش داشته تا با «فشار حداکثری» مهلک‌ترین ضربات را به ایران وارد کند؛ اما با تغییر رئیس جمهور این کشور، بهترین فرصت پدید آمده تا این خسارت‌ها جبران و سیاست های غلط دولت آمریکا اصلاح گردد.