دکتر جعفر حق پناه، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل ترکیه در گفتگو با شوراآنلاین با این تحلیل، به بررسی دلایل تغییر راهبرد ترکیه در قبال مسکو و تل آویو پرداخت و گفت در حال حاضر مهم‌ترین مسئله برای ترکیه، مدیریت بحران‌های منطقه‌ای است. حق پناه معتقد است اگر ترکیه در این تغییر راهبرد جدی باشد تا حد زیادی از هزینه‌هایش در سطح منطقه‌ای کاسته می‌شود و برخی فرصت‌های اقتصادی برای آن کشور به وجود خواهد آمد. او این تعامل را به نفع بحران سوریه توصیف کرد و گفت اگر مواضع ترکیه تاحدودی تعدیل شود و به سمت تعامل و همکاری با ایران و روسیه پیش برود، گام بسیار مهمی خواهد بود و به نفع تهران هم هست، زیرا وضعیت سوریه عملا دچار بن بست شده و هیچ دولت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به صورت یکجانبه قادر به حل این بحران نیست.

آنچه در ادامه می خوانید مشروح این گفتگوست.

پرسش: با توجه به وضعیت فعلی ترکیه، به نظر شما تغییرات اخیر در سیاست خارجی این کشور به ویژه بهبود روابط با رژیم صهیونیستی و روسیه بیشتر جنبه داخلی دارد یا خارجی؟

پاسخ: باید توجه داشت که یکی از ویژگی‌های ترکیه این است که تحولات داخلی اش به شدت بر سیاست خارجی و تحولات خارجی نیز بر سیاست داخلی این کشور اثرگذار است. از این جهت شاید ایران بسیار متفاوت از ترکیه باشد، زیرا در جمهوری اسلامی ایران این دو حوزه خیلی ارتباط وسیعی با یکدیگر ندارند. بر همین اساس امروز ترکیه وضعیتی دارد که مشکلات داخلی آن مانند مسئله کردها و مشکلات اقتصادی اش ناشی از بن بست در سیاست منطقه‌ای است. همچنین ضعف در حوزه کردها باعث شده که از قدرت مانور ترکیه در سیاست خارجی‌اش نیز کاسته شود. به این جهت این مشکلات در هم تنیده است و دولت ترکیه تلاش دارد نسخه‌ای بپیچد تا توامان و همزمان زمینه ای برای برون رفت از مشکلاتی که در هر دو حوزه پیدا کرده است، داشته باشد. در واقع در حال حاضر، مهم‌ترین مسئله برای ترکیه، مدیریت بحران‌های منطقه‌ای است.

پرسش: آیا نخست وزیر جدید ترکیه که جایگزین احمد داود اوغلو شده است نیز در جهت‌گیری‌های جدید سیاست خارجی ترکیه دخیل است یا تنها رجب طیب اردوغان تصمیم گیر در خصوص سیاست‌ داخلی و خارجی این کشور است؟

پاسخ: با وجود آنکه به نظر می‌آید دستگاه سیاست خارجی در ترکیه تا حدی شخصی شده، اما ملاحظات سیستمی و ساختاری آن به قوت خود باقی است و ما نمی‌توانیم همه مسائل را به شخص اردوغان ربط دهیم. در ترکیه یک بدنه کارشناسی قوی، بروکراسی نیرومند و اندیشکده‌های متعددی وجود دارد که از آنها بهره‌برداری می‌شود. به نظر من در حال حاضر ترکیه به این بلوغ و درک رسیده است که باید طرحی نو دراندازد. در این میان رفتن داود اوغلو و انتصاب بن علی ییلدریم یکی از نشانه‌های این تغییر و تحول بود. از این جهت باید تحولات اخیر را یک گام رو به جلو برای سیاست‌های ترکیه برشمرد.

پرسش: به نظر شما این تغییر راهبرد ترکیه چه تاثیری در بازیگری آن کشور در سطح منطقه خواهد داشت؟

پاسخ: باید توجه داشت که تنش زدایی آنکارا با روسیه، ایران و رژیم صهیونیستی منجر به آن خواهد شد که تا حد زیادی از هزینه‌های ترکیه در سطح منطقه‌ای کاسته شود و برخی فرصت‌های اقتصادی برای آن کشور به وجود آید. از سوی دیگر فرصت‌های دیپلماتیک نیز در این تغییر استراتژی نهفته است و به نظر می‌رسد که نه تنها در حوزه اقتصاد بلکه در مورد تحولات عراق و مسائل پناهندگان و آوارگان نیز موقعیت‌های تازه‌ای را می‌توان برای ترکیه متصور بود. در واقع ترکیه با این تغییر راهبرد می‌خواهد با یک تیر چند نشان را بزند و اهداف گوناگونی را در نظر گرفته است.

پرسش: برخی معتقدند ترکیه به دلیل نگرانی از وضعیت سوریه و تقسیم شدن این کشور به سه منطقه شیعه، سنی و کردنشین، به سمت نزدیکی با روسیه و رژیم صهیونیستی گام برداشته است. نظر شما چیست؟

پاسخ: در هر حال ترکیه در صورت تنش زدایی با برخی دولت‌ها از قدرت بالاتری برای تنش زدایی در بحران سوریه برخوردار خواهد شد، به شرطی که از این رویکرد یکجانبه‌گرایانه‌اش دست بکشد. یعنی اگر آنکارا بخواهد به سمت کاهش تنش پیش برود و تعامل همزمان با ایران و روسیه داشته باشد، نتایج خوبی عایدش خواهد شد، اما همانطور که گفتم این مسئله مشروط به آن است که واقعا بخواهد به سمت کاهش تنش پیش برود و دست از مداخله‌های یکجانبه‌اش بردارد.

پرسش: آیا این تنش زدایی به نفع ایران است؟

پاسخ: حداقل در حل بحران سوریه، اگر مواضع ترکیه تا حدودی تعدیل شود و به سمت تعامل و همکاری با ایران و روسیه پیش برود، گام بسیار مهمی خواهد بود و به نفع تهران است، زیرا وضعیت سوریه عملا دچار بن بست شده است و هیچ دولت منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به صورت یکجانبه قادر به حل این بحران نیست. از این جهت باید از این امر استقبال و ‌آن را به نفع ایران قلمداد کرد، اما فعلا مهم‌ترین مسئله این است که ترکیه چقدر در این مسیر جدی است؛‌ به نظر نمی‌رسد که فعلا در میان مدت اتفاق ویژه‌ای بیفتد، سطح روابط ترکیه با روسیه خیلی بهبود پیدا کند و بر حل مسائل تاثیرگذار باشد. اما چنانکه ترکیه تعدیلی در سیاست خارجی خود به ویژه در سوریه و عراق داشته باشد، بدون شک تهران از این مسئله استقبال خواهد کرد.

پرسش: اگر ترکیه موفق به مدیریت بحران‌های منطقه‌ای شود این مسئله در سطح داخلی چه تاثیری خواهد داشت؟

پاسخ: این مدیریت بحران در وهله نخست باعث کاهش هزینه‌های ترکیه می‌شود و در گام بعدی نیز منجر به افزایش مشروعیت دولت این کشور خواهد شد.

پرسش: و سوال آخر اینکه عکس‌العمل آمریکا را به این تغییر سیاست آنکارا چطور می‌بینید؟

پاسخ: به نظر می‌رسد که آمریکا نیز از این تغییر راهبرد ترکیه استقبال خواهد کرد. همچنین ترکیه به ناچار باید ملاحظات آمریکا را در نظر داشته باشد و از این جهت آمریکا‌یی‌ها مایل هستند که ترکیه از ادامه رفتار رادیکال در سوریه صرف‌نظر کند. ضمن اینکه آنها از بهبود روابط آنکارا-تل‌آویو نیز استقبال می‌کنند.