مقدمه[1]

تونس یکی از مهمترین کشورهای آفریقاست که تحولات اخیر درحوزه بیداری اسلامی از آن کشور آغاز شد. سیاست خارجی تونس بر اساس حفظ استقلال، تمامیت ارضی، حسن همجواری، توسعه روابط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی با دیگر کشورها بنا نهاده شده است. به علت گرایش سران تونس به غرب، این کشور در جرگه کشورهای وابسته به غرب قرار می گیرد. اولویت سیاست خارجی تونس در وهله نخست کشورهای آفریقایی بویژه غرب آفریقا می باشد.

نهادهای متعددی در فرایند سیاست خارجی این کشور نقش دارند این در حالی است که دولتمردان، نخبگان (به‌ویژه دانشگاهیان) و رجال دین (به‌ویژه صوفیان) از مهم‌ترین گروه‌های تأثیرگذار بر جامعه تونس هستند. البته این تأثیرگذاری از شمال به جنوب و با توجه به خلق‌وخوی حاکم بر مردمان این مناطق متفاوت است. هیمنه ی تأثیرگذاری گروه‌ها و نهادهای دولتی بر اکثر مناطق شهری و روستایی به‌ویژه در بخش‌های شمالی، شرقی و غربی کشور دیده می‌شود اما میزان تأثیرگذاری آن‌ها در مناطق جنوبی تونس مانند قابس، قفصه، توزر، مدنین و تطاوین کمتر است.

در این پژوهش سعی شده تعدادی از مهم‌ترین اندیشکده های تونس معرفی گردد. این مؤسسات عبارت‌اند از:

موسسه عربی حقوق بشر، مرکز مطالعات استراتژیک و مرکز مطالعات اسلام و دموکراسی

المعهد العربی لحقوق الانسان

موسسه عربی حقوق بشر

موسسه عربی حقوق بشر سازمانی غیردولتی  و مستقل است که در سال 1989 میلادی در شهر تونس تأسیس گردید. این موسسه درزمینهٔ  حقوق بشر و باهدف ایجاد ساختار دموکراتیک به‌منظور ارائه و طراحی مکانیسمی برای پیگیری تحولات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در درون کشورهای عربی تشکیل‌شده است و تاکنون توانسته معیار و شاخص‌های علمی مختلفی را برای  تجزیه‌وتحلیل تغییرات و تحولات سیاسی موجود در تونس – به‌ویژه در مرحله انتقالی که در آن بازیگران فعال درصحنه سیاسی و قانونی ظهور و بروز کرده است-ارائه نماید. درواقع باید گفت از اهداف این موسسه ایجاد شرایط و فضایی برای نقش‌آفرینی بازیگران جدید در حوزه حقوق بشر مانند انجمن‌های حقوق بشر، سازمان‌های غیردولتی تازه تأسیس، وبلاگ نویسان، هنرمندان، شاعران و… در کشورهای عربی است. علاوه بر آن  می‌توان به فعالیت‌هایی مانند مطالعات تطبیقی و مقایسه‌ای درباره کشورها، شناسایی نیازهای منطقه، ارائه اصول علمی برای تبادل شناخت و مستندسازی منابع اطلاعاتی درزمینهٔ دموکراسی و عدالت، حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اشاره نمود. این موسسه موفق به دریافت جایزه بین‌المللی یونسکو برای آموزش حقوق بشر در سال 1992 شده است.

راهبردهای  موسسه عبارت‌اند از:

• تقویت فعالیت‌های موسسه به‌عنوان مرکز آموزشی حقوق بشر
• توسعه روش‌ها و راهکارهای عملیاتی کردن موضوعاتی همچون دموکراسی و حقوق بشر در کشورهای عربی

اهداف

از اهداف موسسه حقوق بشر عرب  می‌توان به گسترش فرهنگی حقوق بشر در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی طبق اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون‌های بین‌المللی اشاره‌شده نمود

فعالیت‌ها:

این موسسه درزمینهٔ های ذیل فعالیت می‌کند:

– فعالیت‌های آموزشی و پرورشی درزمینهٔ حقوق بشر

–  توسعه پژوهش علمی درزمینهٔ حقوق بشر

–  ارتقاء نقش رسانه‌ها در گسترش فرهنگ حقوق بشر

– تقویت ظرفیت سازمان‌های جامعه مدنی در کشورهای عربی

–  ارائه مشاوره و همکاری درزمینهٔ حقوق بشر به نهادهای دولتی

– تسهیل تبادل اطلاعات درزمینهٔ حقوق بشر

– اشاعه فرهنگ حقوق زنان و کودکان

فعالیت مرکز عربی حقوق بشر در سطح بین‌الملل:

• ارتباط رسمی مشورتی با یونسکو از 2005 میلادی
• ارتباط با اداره تبلیغات سازمان ملل متحد از 2002
• همکاری با شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد از سال 1997
• سازمان ناظر در کمیسیون آفریقایی حقوق بشر از سال 1997
• مقام مشورتی خاص در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد از سال 1997
• عضو ناظر در کمیسیون آفریقایی حقوق بشر از سال 1997
• عضو ناظر در کمیته عربی دائمی حقوق بشر از سال 1992

فعالیت‌های مرکز گروه‌های زیر را شامل می‌شود:

• سازمان‌های غیردولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد
• فعالان درزمینهٔ آموزش‌وپرورش (وزارت آموزش‌وپرورش، اساتید، دانشجویان و مؤلفین کتب درسی)
• دستگاه‌های اجرایی، قضایی و قانون‌گذاری
• گروه‌های خاص مانند، زنان، کودکان، پناهندگان و کسانی که به دلیل مشکل جسمی دارای نیازهای خاص هستند مثل معلولین
• روزنامه‌نگاران

ساختار

هیئت‌مدیره از رئیس مرکز و نمایندگانی از سه سازمان مؤسس آن و نمایندگانی از کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، یونسکو، یونیسف و صندوق توسعه سازمان ملل متحد تشکیل‌شده است. هیئت‌مدیره باید به‌طور منظم توسعه استراتژی‌ها و سیاست‌های مرکز را در جلسات خود موردبررسی قرار دهد.

هیئت‌علمی مرکز

نهاد مشورتی شامل یک گروه از متخصصان و کارشناسان عرب درزمینهٔ حقوق بشر است  و وظیفه آن ارائه مشاوره علمی برای اجرای پروژه‌های مؤسسه است.

شعب موسسه عربی حقوق بشر:

شعبه موسسه حقوق بشر عرب در بیروت – لبنان

شعبه موسسه حقوق بشر عرب در قاهره – مصر

شعبه موسسه حقوق بشر در کازابلانکا- مغرب

شعبه حقوق بشر در جنوب تونس – تونس

شعبه حقوق بشر در بنزرت – تونس

گرایش‌های جدید مرکز عربی حقوق بشر:

بر اساس تجزیه‌وتحلیل مقدماتی از واقعیت‌های منطقه‌ای و متغیرهای جدید محلی سه جهت‌گیری عمده در برنامه‌ریزی استراتژیک  موسسه در سال‌های 2012-2015 شامل موارد ذیل است:

1 – حمایت از ظرفیت و توانایی‌های جوامع مدنی عرب و بازیگران جدید در جنبه‌های  ذیل:

• جنبه رهبری و مدیریت: رهبری و مدیریت باتجربه سازمان‌ها، مدیریت مالی، توسعه عضویت، ایجاد زمینه‌های اجتماعی و درک واقعیت نیازهای اصلی جامعه، برنامه‌ریزی استراتژیک.
• جنبه موضوعی: حمایت از ظرفیت  و توانایی‌ها  درزمینهٔ مسائل مربوط به حقوق بشر و گذار دموکراتیک و توسعه آن در مسائل حقوق زنان و برابری جنسیتی، آزادی عقیده و بیان، توسعه اجتماعی، مشارکت سیاسی، نظارت بر انتخابات، آموزش مدنی، محیط‌زیست، مبارزه با فساد و ترویج حکومت‌داری خوب، عدالت انتقالی، پاسخگویی به مسائل مربوط به آشتی ملی …
• برنامه‌ریزی‌های تطبیقی: به‌کارگیری رهیافت حقوق بشر از طریق برنامه‌ریزی و تجزیه‌وتحلیل  واقعیت‌های موجود، مطالعه نیازها و انتخاب راه‌حل‌هایی بر اساس اصل مشارکت و ایجاد ائتلاف، آموزش عمومی، توجه به رویکردهای جنسیتی در جامعه، آموزش‌های تخصصی و آموزش مربیان، برگزاری همایش‌های متنوع  برای گروه‌های مختلف.

2- اصلاح قوانین و حمایت از ظرفیت‌های نهادی برای مشارکت و بالا بردن میزان نفوذ:

تهیه پیش‌نویس و یا اصلاح قانون اساسی در جهت استانداردهای حقوق بشر و ایجاد حکومت دموکراتیک

• اصلاحات قضایی
• اصلاحات امنیتی
• اصلاحات رسانه‌ای
• اصلاحات مدیریتی
• اصلاح آموزش‌وپرورش
• مسائل مربوط به عدالت انتقالی
• مسائل مربوط به توسعه سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

ابزارها برای رسیدن به این اهداف:

• ایجاد مرکزی شامل منابع، اسناد، مدارک و اطلاعات (تجربه ویژه درزمینهٔ انتقال دموکراتیک)
• تبادل تجربیات و تخصص‌ها در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی
• سازمان‌دهی کارگاه‌ها و سمینارها فکری و اندیشه‌ای
• تدوین تحقیقات و مقالات تحلیلی در حوزه سیاسی
• تشکیل کارگروه کارشناسان در مورد مسائل تخصصی.

 3-توسعه فرهنگ حقوق بشر در جهت رفع  موانع حقوقی و کاهش آسیب‌ها:

• نیازمندان و قشرهای آسیب‌پذیر جامعه با تأکید ویژه به زنان، کودکان و پناهندگان، معلولین، زندانیان و ساکنان مناطق روستایی و محروم و اقلیت‌ها …
• بررسی ابعاد حاشیه‌نشینی در بخش‌های مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، جغرافیایی، اجتماعی
• راهکارهای حمایت از قشرهای آسیب‌پذیر در موضوع حقوق بشر
• شناخت علمی ریشه‌های مشکلات حاشیه‌نشینی (تولید دانش در مورد حاشیه‌نشینی و مکانیسم مقابله و رویارویی با آن، مدل‌سازی و مستندسازی درباره آن، توسعه ابزارهای آموزشی برای فعال کردن گروه‌های حاشیه‌نشین برای مطالبه حقوق آن‌ها)
• حمایت از ظرفیت بازیگران و طرف‌های ذی‌ربط برای مقابله با حاشیه‌نشینی
• توسعه فرهنگ حقوق بشر در ارتقاء مسئولیت اجتماعی نسبت به رفع مشکلات حاشیه‌نشین‌ها

موافقت‌نامه‌های موسسه:

• همکاری با وزارت امور اجتماعی تونس
• مشارکت و همکاری با شهرداری صفاقس
• مشارکت با اتحادیه عمومی کار تونس
• همکاری و مشارکت با شورای ملی حقوق بشر (پادشاهی مراکش)
• مشارکت با شبکه الجزیره
• همکاری با شورای مشورتی برای توافقنامه حقوق بشر (پادشاهی مراکش)
• همکاری با انجمن اندیشه عربی
• همکاری با وزارت حقوق بشر و پادشاهی مراکش
• همکاری با وزارت آموزش‌وپرورش تونس
• همکاری با سازمان حقوق بشر عرب
• همکاری و مشارکت با کمیسیون ملی توافقنامه حقوق بشر (قطر)
• همکاری و مشارکت با مرکز ملی توافقنامه حقوق بشر (اردن)
• همکاری و مشارکت با وزارت حقوق بشر در جمهوری یمن
• همکاری و مشارکت با موسسه حقوق بشر دانشگاه لیون
• همکاری با دانشگاه لبنان

لازم به ذکر است که موسسه عربی حقوق بشر در قطر زیر نظر عزمی بشاره و با کمک بعضی از تونسی‌ها ازجمله دکتر مهدی مبروک وزیر اسبق فرهنگ تونس (پس از انقلاب) و دکتر علی بن مبارک (استاد دانشگاه) فعالیت می‌نماید. اخیراً گرایش‌های شیعه ستیزی و شیعه هراسی در فعالیت‌های موسسه خصوصاً با توجه به حمایت مالی قطر گسترش مشهودی داشته است. در این زمینه اخیراً نتایج تحقیقی با عنوان «تدین در تونس» از این مرکز منتشر شد که در رسانه‌های تونس انعکاس زیادی داشت  که بر اساس آن، اکثریت تونسی‌ها با شفافیت تمام گرایش به مذهب تشیع را رد می‌کنند و در مقابل با گرایش خود به مذهب اهل سنت و جماعت تأکید می‌ورزند.

ارتباط با موسسه: 

سایت موسسه به دو زبان انگلیسی و عربی و به آدرس زیر فعال است:

www.aihr-iadh.org

Address:54,avenue Al Khalij Al Arabi-El Menzah 8-Ariana-Tunis

Tel:+216 71 703 905

Fax:+216 71 709 321

مرکز دراسه الاسلام و الدیمقراطیه

مرکز مطالعات اسلام و دموکراسی

مرکز مطالعات اسلام و دموکراسی مرکزی مستقل درزمینهٔ علمی و موسسه‌ای غیردولتی و غیرانتفاعی  است که در سال 2011 در تونس تأسیس‌شده است. این موسسه دارای افراد متنوعی از دانشگاهیان، متخصصان و فعالان جامعه مدنی شامل مسلمان و غیرمسلمان حضور دارند.

هدف مرکز تحقیق  و پژوهش بر روی اندیشه سیاسی اسلام و مفهوم دموکراسی و ترکیب آن‌ها به‌منظور تحقیق دموکراسی اسلامی  است. این مرکز که از مؤسسات مهم و فعال در کشور تونس درزمینهٔ تعمیق دموکراسی به‌ویژه پس از انقلاب است، تاکنون سمینارها و نشست‌های متعددی را برای گسترش تفکر دموکراسی برگزار نموده است. ماحصل این نشست‌ها ارائه راهکارهایی برای برون‌رفت از شرایط کنونی تونس بوده است که عبارت‌اند از:

• گفتگوی ملی بین احزاب  به‌منظور حل‌وفصل اختلافات
• تهیه پیش‌نویس قانون اساسی جدید
• پشتیبانی و اجماع بزرگ ملی با در نظر گرفتن دیدگاه و نظرات آن‌ها

دکتر رضوان المصمودی بنیان‌گذار این مرکز، هدف از ایجاد آن را به اصرار برخی از حقوقدانان سکولار به ترویج این ایده  است که جنگ بین اسلام و دموکراسی وجود دارد. لازم به ذکر است بعضی رسانه‌ها وی را متهم به واسطه‌گری بین حرکت اسلام‌گرای النهضه و آمریکا می‌دانند

از برنامه‌های اخیر این موسسه، برگزاری کنفرانس بین‌المللی تحت عنوان گذر دموکراتیک در جهان عرب – الگوی تونس است.

اهداف مرکز:

از اهداف مرکز  که در سال 2014 به آن اشاره شده می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

الف- تقویت مشارکت جوانان در فعالیت‌های سیاسی، حزبی و جامعه مدنی تونس

ب – گفتگوی اسلام-سکولاریسم (محور اساسی فعالیت‌های مرکز از زمان تأسیس آن در آمریکا 1990 تاکنون بوده است)

ج – ساده‌سازی و اجرایی کردن قانون اساسی جدید تونس: که در این زمینه در شهرهای مختلف همایش‌ها و سمینارهای برگزار کرده است.

ارتباط با مرکز:

سایت اینترنتی مرکز به دو زبان انگلیسی و عربی و به آدرس زیر فعال است:

www.csid-tunisia.org

آدرس:

Address:Street Khair Eddin BaCha -Pasha Center -Building B – fifth آ

floor – Monplaisir – Tunisia

Phone: 71950433

Fax: 71950448

المعهد التونسی للدراسات الاستراتیجیه

مرکز مطالعات استراتژیک تونس

مرکز مطالعات استراتژیک تونس موسسه‌ای عمومی  است که در سال 1993 در تونس تشکیل‌شده است و وظیفه آن تحقیق، مطالعه، تجزیه‌وتحلیل کوتاه‌مدت، بلندمدت و آینده‌نگری در مورد تمام مسائل مربوط در سطوح ملی و بین‌المللی جامعه تونس است.

چشم‌انداز استراتژیک

فعالیت‌های موسسه مطالعات استراتژیک تونس به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:

بخش اول: به‌عنوان یک موسسه دولتی به بررسی مسائل کشور در ابعاد مختلف می‌پردازد و سعی دارد با استفاده از نظرات کارشناسان و متخصصان برجسته که از مرکز علمی و دانشگاهی تونس هستند پیشنهاد‌هایی در جهت رفع مشکلات مختلف این کشور در سطح ملی و بین‌المللی ارائه نماید.

بخش دوم: بررسی شرایط  و موقعیت جدید تونس  پس از انقلاب آزادی و کرامت

در حال حاضر این مرکز بر لزوم تحقق دموکراسی در این کشور و افزایش تدابیر امنیتی جهت جلوگیری از انتشار پدیده جریان‌های افراطی تکفیری و تروریستی در جامعه تونس تأکید کرد.

ساختار تشکیلاتی

• انجمن: مدیرکل، مدیر بخش تحقیقات و مطالعات، مدیر انفورماتیک
• گروه تحقیقاتی: پژوهشگران، محققان و دستیاران پژوهشی.
• بخش جغرافیایی و اقتصادی: این تیم به دو بخش تقسیم‌شده است.
• شورای علمی: نمایندگان از دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و مقامات علمی تونس
• شورای مشورتی: نمایندگان نخست‌وزیر و تعدادی از وزارتخانه‌ها و مجلس مؤسسان

مدیر مرکز: دکتر طارق الکحلاوی

مسئول تحقیقات: دکترظهیر الکاخی

تحقیقات

رئوس اصلی تحقیقات  و پژوهش‌های این مرکز به بخش‌های جغرافیای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تقسیم‌شده است که عبارت‌اند از:

• موضوعات جغرافیای سیاسی: سلفی گری  در تونس، مبارزه با فقر، حاشیه‌نشینی، آموزش و اشتغال
• اقتصادی و اجتماعی: کمبود بودجه، سیاست عدالت، نظام بانکی، مبارزه با فقر، اقتصاد تولیدی و اشتغال‌زایی، دیون خارجی، ارزش‌گذاری ثروت‌های طبیعی، تجارت موازی، سرمایه‌گذاری خارجی

تألیفات:

• کتاب‌های تألیف شده توسط این مرکز در سال 2014 عبارت‌اند از:
• کتاب السلفیه الجهادیه فی تونس: الواقع والمآلات
• کتاب عدم تمرکز در تونس و پیکربندی جدید
• کتاب نظام هیدرولیکی در سال 2030 تونس

ارتباط با موسسه:

http://www.ites.tn/

Address:Dar El Hana 1, 150 Av. Habib Bourguiba – Carthage Amilcar 2016, Tunis. Tél.: +216 71 727 127 Fax: +216 71 727 371

E-mail: ites@ites.nat.tn

[1] مطالب ارائه‌شده در این پژوهش الزاماً مورد تائید دبیرخانه شورای راهبردی روابط خارجی نیست