شورای راهبردی آنلاین- رصد: عمران خان، نخست وزیر سابق پاکستان در حالی که حامیانش را در راهپیمایی اعتراضی برای برگزاری انتخابات زودهنگام رهبری میکرد، توسط یک مهاجم زخمی شد.
ثمینه احمد، کارشناس گروه بینالمللی بحران در پایگاه اینترنتی گروه بحران در خصوص علل و پیامدهای احتمالی آشوب سیاسی در پاکستان نوشت: عمران خان، وزیر کشور و یک مقام ارشد سرویس اطلاعاتی پاکستان را به توطئه برای کشتن خود متهم میکند و خواستار ادامه تظاهرات تا زمانی است که مقامات علیه این سه تن اقدام کنند. این امر میتواند خشونتهای بیشتری را به دنبال داشته باشد. قصد عمران خان تحمیل فشار بر دولت غیرنظامی و رهبری نظامی است تا درخواست او برای برگزاری انتخابات زودهنگام را بپذیرند.
عمران خان از زمان برکناری در ماه آوریل، مدعی شده است که مخالفانش از طریق دخالت خارجی، یعنی آمریکا، به قدرت رسیدهاند. خان با نپذیرفتن رای عدم اعتماد و استعفا به همراه قانونگذاران حزبش، موفق شد افکار عمومی را به مخالفت با دولت شریف تحریک کند. ادعای او درباره مدیریت غلط اقتصاد توسط دولت شریف، با توجه به بالا رفتن هزینههای زندگی در پاکستان مورد حمایت بسیاری قرار گرفته است. حملات او به مقامات ارشد نظامی ممکن است پیامدهایی فراتر از تلاش او برای به دست آوردن مجدد قدرت را به دنبال داشته باشد.
روابط خان با فرماندهی عالی نظامی به رهبری فرمانده ارتش قمر جاوید باجوا مدتی است که رو به وخامت گذاشته و اکنون به پایینترین سطح خود رسیده است. تنشها زمانی به وجود آمد که ارتش متوجه شد خان تلاش میکند از طریق شکل دادن به جانشین فرماندهی ارتش بعد از بازنشستگی باجوا، در ارتش نفوذ کند. روابط آنها پس از آن تیره شد که باجوا از همراهی با دولت تحریک انصاف علیه مخالفان حزب مسلم لیگ نواز پاکستان و حزب مردم پاکستان خودداری کرد.
در اواخر مارس خان مدعی همکاری مخالفانش با واشنگتن برای برکناری او شد، اما فرماندهی ارتش از او حمایت نکرد و اصرار داشت که این نهاد به منازعه سیاسی کشیده نخواهد شد. ارتش هشدار داد که به هیچکس اجازه بیثبات کردن سیاسی یا اقتصادی کشور را نخواهد داد. اتهامات خان و ارتش علیه یکدیگر ادامه پیدا کرده است، اما این که این رابطه چه شکلی به خود خواهد گرفت به این مسئله بستگی دارد که دولت شریف با تحریکات خان چطور کنار خواهد آمد.
اگر هدف عمران خان برگزاری زودهنگام انتخابات باشد هدف دولت شریف برگزاری انتخابات طبق برنامه و زمانی است که دوره پنج ساله مجلس ملی در اوت 2023 به پایان میرسد. این نگرانی وجود دارد که خان که سوار بر موج حمایت مردمی است، ذینفع اصلی انتخابات باشد.
دولت ائتلافی شریف همچنین درگیر مسائل اقتصادی تحت فشار پاکستان است. وزرای دولت، تورم را عامل بزرگی در محبوبیت خان و پیروزیهای میان دورهای در انتخابات معرفی میکنند. برخی مقامات ارشد مسلم لیگ به دلیل نگرانی از ضربه خوردن حزب با افزایش نارضایتیهای عمومی، از انتخابات زودهنگام حمایت میکنند، اما شریف اصرار دارد که دولت ائتلافی بهای سیاسی اقدامات اقتصادی ناخوشایندی را که بسیاری از آنها خواسته صندوق بینالمللی پول به منظور تثبیت اقتصاد است، پرداخت خواهد کرد.
عزم دولت ائتلافی برای ادامه مسیر احتمالاً با انگیزه دو عامل دیگر همراه است. اول، احتمالاً دولت امیدوار است که در 10 ماه آینده شاهد کاهش جنبش ضد دولتی خان باشد. تداوم اعتراضات مردمی تلاشی پرهزینه است و حتی سرسختترین حامیان نیز نمیتوانند مشاغل و معیشت را برای مدتی نامحدود متوقف کنند. دولت ائتلافی همچنین میتواند امیدوار باشد که بتواند تورم را حداقل قبل از اوت 2023 کاهش دهد.
با تهدید خان به ادامه راهپیمایی در اسلام آباد، چالشهای پیش روی دولت برای ادامه مسیر تا پایان دوره پنج ساله مجلس ملی افزایش یافته است. دولت نمیخواهد شاهد تکرار حوادث ماه مه باشد. دولت قصد دارد منطقه تظاهرات ممنوع را گسترش و تقریباً کل پایتخت را پوشش دهد. با این حال، با وجودی که ایالتهای تحت رهبری حزب تحریک انصاف با اسلام آباد، هم مرز هستند، شاید دور نگه داشتن معترضان از پایتخت برای دولت فدرال آسان نباشد. اگر فشار افزایش یابد، پلیس به کمک ارتش نیاز دارد و ارتش به دولت اطمینان داده است که در صورت درخواست، از آن حمایت خواهد کرد. با این حال، یک رهبری نظامی در فرآیند انتقال باید مزایا و معایب مقابله با شهروندان را برای نجات یک دولت غیرنظامی در نظر بگیرد.
آیا آشفتگی سیاسی از کنترل خارج خواهد شد؟
حتی در این فضای شدیدا دو قطبی، شریف و وزرای ارشدش در تماس با خان خواستار گفتگو برای حل اختلافات شدهاند. اما خان تاکید کرده که تنها موضوعی که امکان گفت و گو دربارهاش وجود دارد، تاریخ زودهنگام انتخابات است. در 30 اکتبر، شریف مدعی شد که رئیس حزب تحریک انصاف یک ماه قبل از طریق واسطه به او پیشنهاد مذاکره داده بود. اگر حتی در آن زمان پتانسیلی برای سازش وجود داشت، اکنون پس از اینکه خان از نخستوزیر و یکی از همکاران ارشد کابینه بهعنوان «طراح توطئه» برای کشتن خود نام میبرد، چنین احتمالی بسیار کمتر به نظر میرسد.
رهبری نظامی مسیر خود را در درجه اول بر اساس منافعش تعیین خواهد کرد. اگر احتمال از کنترل خارج شدن خشونت سیاسی مطرح باشد، ممکن است ارتش دولت شریف را برای پذیرش درخواست خان برای برگزاری انتخابات زودهنگام تحت فشار قرار دهد. با این حال، توسل به این گزینه خطرات خود را دارد. تسلیم دولت در برابر خواستههای پوپولیستی خان لزوماً ثبات سیاسی را به دنبال نخواهد آورد. از طرف دیگر، اگر از نظر ارتش دولت ائتلافی بهترین گزینه برای ثبات باشد، ممکن است از شریف و همکارانش حمایت کند. به علاوه آشوب سیاسی باعث تقویت اهرم نظامی در برابر نهادهای غیرنظامی خواهد بود.
سرنوشت گذار دموکراتیک پاکستان به رهبری سیاسی آن بستگی دارد. اگر سرانی خونسرد و آرام در کشور حاکم شوند، دو طرف میتوانند به نوعی راه حل از طریق مذاکره، از جمله درباره انتخابات بعدی، دست یابند. در عوض اگر خشونت بر کشور حاکم شود، آشفتگی بیشتری رقم خواهد خورد که سیاست را بیثباتتر و اقتصاد شکننده را به قیمت جان و معیشت شهروندان پاکستانی تضعیف خواهد کرد.
0 Comments