اسکات هارولد در یادداشتی که اندیشکده رند آن را منتشر کرد، نوشت: همانطور که در راهبرد امنیتی ملی 2017 آمریکا آمده است؛ تنظیم و تقویت قدرت آمریکا برای تجدید رقابت قدرت بزرگ با چین، اولویت اصلی دولت ترامپ محسوب می شود.

گزارش راهبرد آسیا- اقیانوسیه پنتاگون در سال 2019 تاکید می کند که متحدان و شرکای آمریکا مهمترین «برتری نامتقارن» این کشور به شمار می رود که به همراه افزایش ظرفیت های نظامی آمریکا و «ارتقای ارتباطات منطقه ای»، عامل اصلی برای پیروزی در رقابت با چین محسوب می شود.

یافته های تحقیقات اخیر موسسه رند حاکی از آن است که بسیاری از فعالان منطقه ای آسیا- اقیانوسیه (استرالیا، هند، اندونزی، ژاپن، فیلیپین، کره جنوبی و ویتنام) در سال های اخیر برای توسعه همکاری های دفاعی با یکدیگر گام های بزرگی برداشته و عملا امنیت درون – منطقه ای را طوری «تقویت» کرده اند که به امنیت ملی آمریکا کمک کرده و ارزش ها و منافع آمریکا را تحکیم بخشد.

از این رو، تضعیف سریع روابط بین متحدان آمریکا، یعنی کره جنوبی و ژاپن، نه تنها باعث تضعیف راهبرد آسیا – اقیانوسیه ی آمریکا می شود، بلکه متحدان و شرکای آمریکا را نیز در معرض خطر بیشتر قرار می دهد. در چنین شرایطی، تنش فزاینده ژاپن-کره جنوبی تا چه حد برای راهبرد آمریکا مخرب خواهد بود و واشنگتن برای حل این موضوع چه کاری انجام می دهد؟

مناقشات بین سئول و توکیو اساس پیچیده ای دارد که بسیاری از آنها به قبل از دولت ترامپ برمی گردد. با این حال، عدم تعیین مسئول، از جمله عدم تعیین و تایید سفیر [آمریکا] در کره جنوبی بین ژانویه 2017 و ژوئن 2018 و همچنین، عدم تعیین و تایید معاون وزیر امور خارجه [آمریکا] در امور آسیا و اقیانوسیه از ژانویه 2017 تا ژوئن 2019، مسلما تمرکز و نفوذ آمریکا را تا حدی تضعیف کرده است.

همانطور که مایک گرین، مدیر ارشد سابق کمسیون امنیت ملی آمریکا در امور آسیا معتقد است، «شاید فقدان توجه به شبه جزیره کره به عنوان اهرم رقابت قدرت های بزرگ» عامل مهمتری باشد. دیدار سران آمریکا -کره جنوبی در سئول در سال 2017 جلوه بیشتری به این مسائل داد، بطوریکه، به جای تمرکز بر لزوم همکاری سه جانبه در برابر تهدید فزاینده کره شمالی و چین که به خاطر سامانه دفاع موشکی تاد، علیه کره جنوبی جنگ اقتصادی به راه انداخته و ژاپن را تهدید می کرد، آمریکا به دولت «مون جه این»، رئیس جمهور کره جنوبی، امکان داد تا توجه رئیس جمهور آمریکا را به شکایت های خود در مورد اختلافات تاریخی و ارضی با ژاپن سوق دهد.

از آن زمان، تنش دولت مون با ژاپن ادامه داشته است، طوری که نیروی دریایی دفاعی ژاپن  نتوانست در رژه دریایی به میزبانی کره جنوبی شرکت کند؛ بنیاد درمان و توانبخشی برای کره ای ها که توسط ژاپن تاسیس شده بود، یعنی «آسایش زنان»[1] منحل شد؛ کره جنوبی در مورد اتهامات مربوط به قفل کردن رادار کنترل آتش یک کشتی جنگی کره جنوبی روی یک هواپیمای شناسایی دریایی ژاپن، خصومت ایجاد کرده و همچنین، به کارگران غیرنظامی سابق اجازه داد که علیه شرکت های ژاپنی شکایت کنند، هرچند که دولت های قبلی [کره جنوبی] با توکیو توافق کرده بودند که این ادعاها قبلا  بر اساس پیمان عادی سازی بین این دو کشور حل و فصل شده است.

در طول بهار 2019، علائمی به چشم می خورد که دولت مون احتمالا از توافق امنیت عمومی اطلاعات نظامی (GSOMIA)[2] که سئول با توکیو امضا کرده بود، خارج خواهد شد. در پی رسوایی فساد نامزد مورد نظر مون برای وزارت دادگستری، سئول از این توافق خارج شد. کمی بعد، کره جنوبی اعلام کرد که در اطراف دوکو (مجموعه جزایری که مورد ادعای ژاپن نیز بوده و آن را تاکشیما می خواند) بزرگترین رزمایش نظامی خود را انجام خواهد داد.

طی این دوره بروز حوادث منفی، تلاش های آمریکا برای ترغیب خویشتنداری و ایجاد وحدت بین متحدان خود عمدتا در پشت درهای بسته، توسط مقامات ذی صلاح اما فاقد اختیارات لازم، انجام گرفت. اواخر اوت 2019، این امر به وضعیتی منجر شد که راهبرد کلی آمریکا را تضعیف می کرد. پس از خروج کره جنوبی از توافق  GSOMIA، گفتگوی مقامات آمریکا صریح تر و در سطح بالاتری انجام گرفت. به عنوان مثال، رندال شریور، معاون وزیر دفاع [آمریکا] در امور امنیت هند- اقیانوسیه، در 28 اوت تصریح کرد که آمریکا «از قبل هشداری دریافت نکرده بود» که دولت مون قصد دارد از توافق GSOMIA خارج شود. مارک اسپر، وزیر دفاع [آمریکا] و ژنرال جوزف دانفورد، رئیس ستاد مشترک، و همچنین مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، از این تصمیم دولت مون اظهار تاسف کردند. از سوی دیگر، مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت امور خارجه [آمریکا]، توئیت کرد که این اقدام دولت مون «دفاع از کره [جنوبی] را پیچیده تر ساخته و نیروهای آمریکایی را به مخاطره بیشتر می افکند». اما تا به حال، رئیس جمهور ترامپ، مهمترین شخص دولت آمریکا، از ورود آشکار به این موضوع شانه خالی کرده و اظهار کرده است که «میانجیگری بین ژاپن و کره جنوبی یک کار تمام وقت است» و افزوده است که «اگر آنها نیازی به من داشتند، من آماده ام».

در واقع، مناقشه بین سئول و توکیو ابتدا در پی تصمیم توکیو به حذف کره جنوبی از «لیست سفید» بروز کرد که برای تسهیل روابط تجاری به کار می رفت. در آن زمان، دولت مون خواستار مداخله آمریکا شد اما این درخواست عموما چنین تفسیر شد که سئول درصدد دریافت کمک آمریکا علیه توکیو است. واشنگتن در آن زمان از «میانجیگری» خودداری کرده و [آنها را] به خویشتن داری و گفتگو دعوت کرد. کره جنوبی رنجیده خاطر شده و به اقدام تلافی جویانه، ازجمله لغو توافق GSOMIA و انجام رزمایش نظامی چشمگیر در اراضی مورد مناقشه، علیه ژاپن پرداخت. وقتی آمریکا به این نتیجه رسید که اقدامات کره جنوبی منافع امنیت ملی آمریکا را به خطر می اندازد و از تصمیم کاخ آبی برای لغو پیمان GSOMIA اظهار تاسف کرد، چو سه یانگ، معاون وزیر امور خارجه کره جنوبی، هری هریس جی ار، سفیر آمریکا را احضار کرده و از واشنگتن خواست تا «از اظهارات عمومی در مورد پیمان GSOMIA خودداری کند».

با نگاهی به آینده، به نظر می رسد که آمریکا در تلاش خود برای ترغیب کره جنوبی و ژاپن برای بازگشت به مسیر همکاری دوجانبه و سه جانبه فعال و سازنده، با سه مشکل اصلی مواجه شده است.

نخست آنکه، تمرکز آمریکا بر همکاری با هدف مقابله با نفوذ فزاینده منطقه ای چین، برای سیاستمداران کره جنوبی جذابیت چندانی ندارد. علیرغم دشمنی چین با ائتلاف آمریکا-کره جنوبی – چیزی که در تحریم های اقتصادی یکجانبه پکن علیه سئول در پی استقرار دفاع موشکی تاد در سال 2017 مشهود است – بسیاری از رهبران کره جنوبی پکن را شریکی پردردسر قلمداد می کنند. اما با این وجود، کره جنوبی برای حفظ رشد اقتصادی خود، مهار کره شمالی، و در نهایت برای تسهیل وحدت [دو کره] (یا حداقل برای اجتناب از وتو آن) باید روابط سازنده خود را با این کشور حفظ کند.

بسیاری در کره جنوبی ایده «هند- اقیانوسیه آزاد و باز» را از یک طرف به خاطر ظرفیت آن در انزوای چین و از طرف دیگر به خاطر ریشه های آن در تفکر راهبردی ژاپن در مورد تحولات منطقه، ایده ای جذاب در اصول اما دشوار در عمل قلمداد می کنند. یک تحلیلگر معتقد است که ایده هند- اقیانوسیه چندان ارتباط مستقیمی با کره جنوبی ندارد.

دوم آنکه، تبلیغات کره شمالی از دیرباز کره جنوبی را دست نشانده آمریکا و دولت برجای مانده از نخبگان کره ای جلوه می دهد که مقاومت نکرده، و در برخی موارد، استعمار ژاپن بر کره از سال 1910 تا 1945 را هموار ساختند. مون، به عنوان رئیس جمهور ترقی خواه کره جنوبی، و مشاوران ارشد وی، تفکر انتقادی مشابهی با محافظه کاران کره جنوبی داشته و به بازتاب یک جهان بینی می پردازند که قدرت های خارجی (ازجمله آمریکا و ژاپن) را مقصر اصلی استعمار و تقسیم کره و تداوم جدایی قلمداد می کند. در حقیقت، برخی از ترقی خواهان کره جنوبی گمان می کنند که آمریکا طرفدار سلطه نیروهای محافظه کار و یا غیردموکراتیک بر کره و تقسیم و وابستگی آن است. این ترقی خواهان از پیشبرد اهداف سیاسی آمریکا بیزار بوده و معتقدند که این اهداف، صلح دو-کره را به بیراهه می کشد. از نظر این حامیان اصلی مون، صلح و آشتی با ژاپن برای مقابله با چین و کره شمالی به قیمت چشم پوشی از عدالت خواهی بردگان جنسی و کاری سابق، غیر قابل تصور است.

و در نهایت اینکه، آمریکا در ترغیب ژاپن به واگذاری امتیازات بیشتر به کره جنوبی، با چالش بزرگی مواجه خواهد شد. بسیاری از ژاپنی ها معتقدند که اکنون نوبت کره است تا گام هایی برای بهبود روابط بردارد. برخلاف اظهار ندامت های شفاهی متعدد رهبران ژاپن بخاطر برخی اقدامات امپراطوری ژاپن در گذشته، برخی در کره جنوبی از این عذرخواهی های ژاپن راضی نشده و برخی دیگر هم معتقدند که این عذرخواهی کافی نیست زیرا شامل عذرخواهی از کارگران اجباری نشده است. از دیدگاه ژاپن، تاسیس صندوق زنان آسیا[3] و صندوق درمان و توانبخشی (که قبلا ذکر شد) برای اظهار ندامت، و بیانیه مشترک اوبوچی-کیم در سال 1998، توافق آسایش زنان در سال 2015، موافقتنامه GSOMIA در سال 2016، همه تلاش هایی در راستای ایجاد «روابط آینده-گرا» بوده است. طیف های سیاسی ژاپن بر این باور هستند که عدم تمایل ترقی خواهان کره ای به پذیرش اظهار ندامت ژاپن بخاطر گذشته، بواسطه امتناع دولت مون از ختم پرونده دادگاهی در مورد کار اجباری، تشدید شده و پیمان روابط عمومی سال 1965 [4]را زیر سوال برده است.

اکنون در هفتادوچهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در آمریکا، رئیس جمهور ترامپ فرصتی در اختیار دارد تا با رئیس جمهور مون و نخست وزیر شینزو آبه دیدار کند. آمریکا می تواند این فرصت را مغتنم شمرده و سئول و توکیو را به موافقت برای دیدار سه جانبه در واشنگتن در نوامبر 2019 ترغیب کند تا در مورد اقدام جمعی برای بازسازی روابط سازنده ژاپن-کره [جنوبی]  و بازسازی اعتماد متقابل بحث و برنامه ریزی کنند. چنین گامی برای اطمینان از عدم شکست راهبرد آسیا- اقیانوسیه ی دولت [آمریکا] به خاطر مناقشات بین متحدان آمریکا و فقدان مدیریت اتحاد فعال، حیاتی است.

[1] comfort women

[2] General Security of Military Information Agreement

[3] Asian Women’s Fund

[4] 1965 Treaty on Basic Relations