در شرایطی که این روزها در رسانه‌ها خبر عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا بارها دیده و شنیده شده است، اما باید توجه داشت که ایران قرار نیست عضو این اتحادیه شود؛ بلکه یک توافقنامه برای کاهش تعرفه‌های گمرکی بین ایران و اتحادیه اوراسیا امضا شده و تا سه سال قرار است اجرایی شود و در صورتی که موفقیت‌آمیز بود تبدیل به تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اوراسیا خواهد شد.
لذا ایران عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا نشده است، زیرا ایران اصلا در فضای جغرافیایی اوراسیا قرار ندارد. فقط یک موافقتنامه ترجیحی برای تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا امضا شده است که دولت سال گذشته لایحه آن را داد و خرداد امسال توسط مجلس تصویب شد. هفته قبل یادداشت رسمی جمهوری اسلامی ایران، توسط سفارت ایران در مسکو تحویل داده شد و تا 5 آبان یعنی کمتر از 60 روز دیگر نیز اجرایی خواهد شد. اتحادیه تقریبا 500 قلم کالا را برای کاهش تعرفه‌های تجاری تعهد کرده و 360 قلم نیز توسط ایران تعهد شده است. یعنی مجموعه کالاهایی که شامل کاهش تعرفه تجاری می‌شود بالغ بر 800 قلم است. نکته دیگر این که در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، ارمنستان و بلاروس عضو هستند و این اتحادیه از ژانویه 2015 آغاز به کار کرد. لذا اتحادیه اوراسیا یک سازمان نوبنیاد است.
در خصوص تاثیرات همکاری ایران با اتحادیه اوراسیا باید مدنظر داشت که این موافقتنامه می‌تواند یک جهش صادراتی برای ایران ایجاد کند؛ یعنی ایران اقلامی همچون گل و گیاه، فرش، گلیم، مواد غذایی و مرکبات را صادر کند و از سوی دیگر اقلامی همچون گندم، گوشت، غلات و ماشین‌آلات صنعتی از کشورهای عضو این اتحادیه وارد کند.
در این بین، در داخل کیفیت محصولات ما و رقابت‌پذیری آنها باید افزایش پیدا کند تا بتوان از این توافق به خوبی بهره برداری نمود. نکته دیگر اینکه در فضای تحریمی این نوع از همکاری‌ها می‌تواند یک فضای تنفسی را برای ما ایجاد کند اگرچه بدون شک نمی‌تواند همه مشکلات را حل کند ولی به هر حال همانطور که گفته شد یک فضای تنفس برای کشورمان ایجاد خواهد کرد.
از سوی دیگر چون مبادله بانکی بین کشورها با یورو و دلار صورت نمی‌پذیرد و با ارزهای رایج کشورها بویژه ریال و روبل انجام می‌شود، سیستم‌های مالی مستقلی از سوئیفت و اینستکس طراحی شده که یک سیستم داخلی بین ایران و اتحادیه اوراسیا است. همچنین باید در نظر داشت که از نظر زمینی و ریلی نیز بین ایران با این کشورها ارتباطات نزدیکی وجود دارد که در این شرایط، چنین ارتباطی بسیار اهمیت دارد.
نکته دیگر آنکه، سنگاپور، ویتنام و ترکیه نیز برای امضای قرارداد تجارت آزاد با این اتحادیه در حال رایزنی هستند اما ایران اولین کشوری است که این توافقنامه را امضا و تصویب کرده است.
در نهایت نیز باید مدنظر داشت که موفقیت چنین قراردادی بستگی به این دارد که دستگاه‌های مختلف ایران، بانک مرکزی، گمرک، پایانه‌های مرزی و مناطق آزاد تجاری چگونه اقدام کنند. اگر تمام این دستگاه‌ها دست به دست هم دهند و به صورت هماهنگ عمل کنند امکان موفقیت این پروژه زیاد است. به علاوه تولید داخل نیز باید با کیفیت باشد تا توان رقابت را داشته باشد.
از آنجا که تا سه سال آینده قرار است مرحله به مرحله تعرفه‌های گمرکی به صفر برسد این مسئله باعث می‌شود هم شهروندان ایران و هم شهروندان کشورهای اوراسیا به صورت رقابتی محصولات را انتخاب کنند.
اگر اجرای توافق با اتحادیه اوراسیا محقق شود می‌تواند به عنوان یک تجربه برای مناطق دیگری مانند آ.سه.آن و همچنین تجارت با کشورهای دیگری به عنوان الگو مورد استفاده قرار گیرد.
