ژنرال محمد حسین باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران روز دوشنبه از سفر قریب الوقوع یک هیئت نظامی- سیاسی بلندپایه ترکیه‌ای به تهران پایتخت ایران به منظور کمک به تحکیم ارکان ثبات در منطقه خاورمیانه خبر داد. این مسئول نظامی بلندپایه ایرانی در پایان سرکشی به مقر فرماندهی نیروهای مرزبانی ایران گفت ریاست هیئت ترکیه‌ای را در سفر به ایران‏، ژنرال «خلوصی آکار» رئیس ستاد ارتش ترکیه برعهده خواهد داشت. سفر این هیئت، پاسخی به سفر تاریخی هفته گذشته ژنرال باقری به آنکارا به شمار می‌رود.
به طور تقریبا همزمان‏، سخنگوی رسمی ارتش ترکیه اعلام کرد ژنرال «والری گراسیموف» رئیس ستاد کل ارتش روسیه به زودی در رأس هیئتی وارد آنکارا خواهد شد تا درباره همکاری سه جانبه با ایران در کنار سایر مسائل گفتگو کند.
منابعی در تهران نیز اعلام کردند احتمال دارد ژنرال باقری در آینده به مسکو سفر کند تا مقدمه همکاری نظامی و امنیتی بین سه کشور را در سطحی رسمی‌تر فراهم سازد.
تاکنون جزئیات توافق اولیه که در خلال نخستین سفر ژنرال باقری به آنکارا به دست آمد فاش نشده است و به نظر می‌رسد این اقدام به درخواست طرف ترکیه‌ای صورت گرفته است که احتمالا مایل است ابتدا این مسئله را با شرکایش در پیمان آتلانتیک شمالی‏، ناتو در میان بگذارد.
به رغم این موضوع و بر اساس سخنان روز دوشنبه ژنرال باقری، توافق های به دست آمده در آنکارا شامل سه زمینه می‌شود. زمینه نخست به امنیت مثلث حساس در مرزهای ترکیه و عراق و ایران مربوط است که اکثر ساکنان آن را کردها تشکیل می‌دهند.
در زمان های مختلف و در سطوح مختلف، این سه کشور با چالش کردها و مسئله هویت قومی و خودگردانی مواجه بوده اند و در برخی موارد نیز درخواست برای جدایی مطرح شده است. ترکیه نزدیک به سه دهه است که پس از هر دوره کوتاه آتش بس، وارد جنگ فرسایشی تمام عیار با حزب کارگران کردستان (پ ک ک) شده است‏ و در این جنگ حدود چهل هزار نفر کشته شده اند.
عراق در شرایط کنونی با چالش همه پرسی کردها برای استقلال مواجه است که دولت مستقل کردها در اربیل در صدد برگزاری آن در ماه آینده است. ایران نیز به نوبه خود شاهد افزایش شدت حملات مسلحانه گروه های کرد مستقر در کردستان عراق علیه نیروهای امنیتی ایرانی در طول مرز دو کشور بوده است.
نگرانی ها درباره افزایش شدت اقدامات خصمانه کردها در ایران به علت تصمیم اخیر حزب دموکرات کردستان ایران به روی آوردن به جنگ برای تغییر نظام حاکم بر تهران، افزایش یافته است. تاکنون گروه های کوچک کرد مانند گروه «کومله » که سازمانی مارکسیستی است به اضافه حزب «زندگی آزاد کردستان» (پژاک) که شاخه ایرانی حزب کارگران کردستان است‏، از سیاست مبارزه مسلحانه علیه جمهوری اسلامی ایران پیروی کرده اند.
ترکیه تلاش می‌کند سه برنامه را برای برخورد با مشکل مزمن کردها اجرا کند. نخست؛ احداث دیواری به طول ۶۵ کیلومتر در طول مثلث مرزی کردنشین بین ترکیه، ایران و عراق. تهران با قدرت از این طرح حمایت می‌کند زیرا خروج ایرانی هایی را که مایل به فرار از کشور هستند به ترکیه دشوار می‌کند.
برنامه دوم؛ احداث سراشیبی ملایم داخل خاک سوریه و عراق با هدف محروم کردن حزب کارگران کردستان از امتیاز عقب نشینی تاکتیکی به خاک این دو کشور. این برنامه که مورد حمایت ضمنی مقامات منطقه خودمختار کردستان عراق و نظام بشار اسد در دمشق است، با مخالفت کردهای سوری مواجه است که مورد حمایت ایالات متحده آمریکا هستند.
اما برنامه سوم ترکیه، حول محور تشکیل ائتلاف منطقه‌ای دور می‌زند که ممکن است شامل ایران، روسیه و عراق بشود. چنین ائتلافی هرچند محدود است ولی مجال بسیار کوچکی برای قدرت های غربی به فرماندهی آمریکا و متحدان آنها از کشورهای عربی باقی خواهد گذاشت تا مانور بدهند و نفوذی را در خاورمیانه احیا کنند که قبلا در زمان فروپاشی امپراتوری عثمانی در یک قرن پیش از آن برخوردار بودند.
در مقابل‏، ترکیه به این ترتیب نفوذ قدرتمندانه ای در مشرق عربی پیدا خواهد کرد و سکویی منطقه ای برای نمایش قدرت بیشتر در سراسر منطقه خاورمیانه به دست خواهد آورد.
هنوز معلوم نیست آیا آنکارا به طور جدی در صدد تشکیل ائتلاف رسمی با تهران است یا مسئله به تلاش برای اجرای فعال‌تر توافقنامه هایی که عملا امضا شده مربوط می‌شود.
ایران در دوره حکومت شاه روابط نظامی نزدیکی با ترکیه داشت که شامل مذاکرات مشترک در سطح روسای ستاد دو کشور می‌شد. این روابط در دوره آیت الله خمینی قطع شد که ترکیه را «نوکر گوش به فرمان آمریکا» می دانست. اکنون به نظر می‌رسد رهبر عالی ایران (آیت الله) علی خامنه‌ای به دنبال احیای هرچند بخش کوچکی از این روابط قطع شده‏، در شکلی جدید است.
در نشستی که در سال ٢٠١۴ در آنکارا برگزار شد‏‏، ایران و ترکیه درباره همکاری امنیتی در مرزها به توافقی رسیدند که بین فرمانداران مناطق چالدران و ماکو در ایران با فرمانداران مناطق آغری و ایغدیر در ترکیه امضا شد. در این توافقنامه بر برگزاری سه نشست امنیتی مشترک در هر سال به اضافه تدوین ساز و کاری برای تبادل اطلاعات درباره تحرکات گروه های تروریستی و شبکه های قاچاق بین دو کشور تصریح شده است.
موضوعی که در این توافقنامه به آن اشاره نشده و عامل نگرانی ترکیه بوده، حق تعقیب مسلحانه تروریست های مسلح است یعنی همان حقی که ترکیه در زمان حکومت صدام حسین از عراق دریافت کرد.
با توجه به ترکیب هیئت بلندپایه ای که ژنرال باقری را در سفر اخیر به آنکارا همراهی کرد، ممکن است این مسئله بخشی از مذاکرات گسترده تر باشد. باقری را در سفر به ترکیه ابراهیم رحیم پور معاون وزیر امور خارجه در امور آسیا و اقیانوسیه، محمد پاکپور فرمانده نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب ایران،‏ سرتیپ غلام رضا محرابی معاون اطلاعات و امنیت ستاد کل نیروهای مسلح ایران، محمد حسن باقری معاون آموزش و پژوهش ستاد کل نیروهای مسلح ایران، و بسیاری دیگر از مقامات بلندپایه ایرانی همراهی می‌کردند.
اما دومین موضوعی که در سفر ژنرال باقری به آنکارا بررسی شد به آینده سوریه مربوط بود که تهران معتقد است باید فقط ایران و ترکیه و روسیه درباره آن تصمیم گیری کنند و ایالات متحده آمریکا و هم پیمانان آن از کشورهای عربی باید از این مسئله کنار گذاشته شوند.
به گفته منابع آگاه در تهران‏، این مسئله همچنان عامل برخی تنش ها با ترکیه است زیرا رئیس جمهور ترکیه همچنان بر ضرورت خارج شدن بشار اسد رئیس جمهور سوریه از معادله سیاسی سوریه در یکی از مراحل اصرار دارد تا امکان شکل گیری سوریه جدید فراهم شود. روز دوشنبه گذشته نشانه ای از احتمال نرمش ایران در خصوص رئیس جمهور بشار اسد مشاهده شد زمانی که ژنرال قاسم سلیمانی که مسئول مدیریت سیاسی پرونده های سوریه و عراق است در یک سخنرانی در تهران گفت مداخله های ایران در سوریه به منافع خود ایران مربوط می‌شود نه هیچ شخص معینی.
همچنین در سفر تاریخی ژنرال باقری به ترکیه مبانی طرحی بررسی شد که تهران امیدوار است طرحی قابل اطمینان برای برقراری ثبات در سوریه و دور نگه داشتن آمریکا و متحدانش از آن باشد. اساس این طرح را «همکاری اقتصادی منطقه ای» تشکیل می‌دهد تا به ائتلاف ایران و ترکیه و روسیه تکیه گاهی در سوریه بدهد.
هفته گذشته موسسه سرمایه گذاری «غدیر» که در کنترل سپاه پاسداران انقلاب ایران است قراردادی هفت میلیارد دلاری با شرکت نفتی روسی «زاروبژنفت» متعلق به دولت روسیه و شرکت ترکیه‌ای «یونیت اینترنتشنال» متعلق به افراد نزدیک به رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به منظور توسعه میدان های جدید نفت و گاز طبیعی در ایران با هدف صدور تولیدات به بازارهای جهانی امضا کرد.
همچنین ایران و ترکیه مذاکراتی برای دو برابر شدن ترانزیت کالاهای ترکیه از طریق ایران برای انتقال به بازارهای کشورهای شورای همکاری خلیج (فارس) به ویژه قطر و امارات متحده عربی آغاز کردند.
علاوه بر این ترکیه که دارای بزرگترین شرکت های ساخت و ساز در منطقه است امیدوار است بخش مهمی از قراردادهای آینده برای بازسازی سوریه و عراق را با مشارکت موسسه «خاتم الأنبیاء» وابسته به سپاه پاسداران انقلاب ایران به دست آورد. شرکت های ساختمان سازی ترکیه به علت قیام های بهار عربی متحمل خسارت های سنگینی به ویژه در لیبی و تونس و مصر شدند و قراردادها برای بازسازی سوریه و عراق فرصتی برای احیای این شرکت ها است.
همچنین مذاکراتی مقدماتی بین روسیه و ترکیه با هدف توسعه خطوط لوله صادرات حامل های انرژی از حوزه دریای خزر از طریق بنادر ترکیه انجام شد.
آیا می‌توان گفت مثلث ایران، ترکیه و روسیه عملا در حال شکل گرفتن است؟ بر اساس سخنانی که در تهران و آنکارا و مسکو در این باره شنیده می‌شود، باید پاسخ این سئوال «آری» باشد. با این حال، این سه کشور همچنان موضع گیری های متناقض و منافع ضد و نقیضی دارند. به عبارتی روشن‌تر، در فاصله بین جام تا دهان، احتمالا قطرات بسیاری می‌ریزد.

منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت فرهنگ