کرم سعید، پژوهشگر مرکز مطالعات الاهرام نوشت: رفتار واشنگتن مبنی بر تشکیل نیروهای مرزی سوریه و در مرزهای جنوبی ترکیه، رئیس جمهور این کشور را بر آن داشت که تهدید به اجرای یک عملیات پیشگیرانه برای خنثی ساختن برنامه واشنگتن کند.

محاسبات ترکیه

با وجود تسلط یگان های کرد بر قامشلی، حسکه و شمال رقه که همگی در مرزهای ترکیه قرار دارند، اما منطقه عفرین برای ترکیه از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ چرا که این منطقه کانون طرح فدرالیسم کردی به شمار می آید. در این باره ترکیه با انجام عملیات عفرین به دنبال تحقق چند هدف است که در ادامه به آن اشاره می شود:

۱- جلوگیری از تسلط یافتن کردهای سوریه بر نوار مرزی با ترکیه و یا ایجاد منطقه خودگردان در آنجا. در این باره ترکیه به خوبی می داند که طرح فدرالیسم کردی بدون پیوستن منطقه عفرین به آن تکمیل نخواهد شد و یا در صورت وقوع چنین امری می توان طرح فدرالیسم کردی را از طریق محاصره اقتصادی آن مهار نمود و به راحتی آن را از نظر سیاسی تحت کنترل خود در آورد. از این رو تعیین سرنوشت عفرین در اولویت امنیت ملی ترکیه قرار دارد.

۲- فراهم کردن زمینه در برابر نیروهای ترکیه برای تسلط بر منطقه منبج و پس گرفتن آن از یگان های کردی. در این باره منطقه عفرین یک نقطه اتصال برای ارتباط دادن مناطقی است که در عملیات سپر فرات پاکسازی شده و شامل مثلث اعزاز- الباب و جرابلس و ارتباط آن به منطقه ادلب است. از این رو تسلط بر منطقه عفرین به معنای باز نمودن درب ها در برابر نیروهای ترکیه برای تسلط یافتن بر منبج و پاکسازی آن از یگان های کردی می باشد. این امر به معنای وارد ساختن یک ضربه قوی به واشنگتن می باشد که به کردهای سوریه به عنوان مدخلی برای گسترش حضور آمریکا در سوریه می نگرد.

۳- تلاش ترکیه برای افزایش حضور خود در زمین و تغییر معادلات قدرت. این مسأله باعث تقویت نفوذ ترکیه در داخل سوریه خواهد شد و این کشور را به عنوان یک بازیگر اصلی در روند حل و فصل های سیاسی آینده قرار می دهد. علاوه بر این ترکیه به دنبال جبران ضررهای خود پس از جلوگیری از مشارکت آن به دستور آمریکا در آزادی رقه و موصل است.

۴- تمایل ترکیه به ساماندهی مناطق مرزی با سوریه. در این باره پس از آن که هدف ترکیه دربرابر تنش های سوریه برکناری بشار اسد از قدرت بود، تمرکز آن در حال حاضر از سرنگونی به تأمین امنیت مرزهای خود تغییر یافته است.

عملیاتعفرین و برگه های ترکیه

ترکیه برای موفقیت عملیات عفرین بر تعدادی از عوامل حساب باز کرده است که از جمله آن آمادگی گروه های سوری نزدیک به معارضان همچون گروه سلطان مراد و جیش النصر و نیروهای ارتش آزاد برای مشارکت در این عملیات می باشد. در مقابل تصمیم آمریکا برای ایجاد یک نیروی مرزی با رهبری کردها به شکل زیادی در امکان نادیده گرفتن عملیات عفرین از سوی روسیه و ایران که به شدت با این اقدام آمریکا مخالفت کردند، نقش داشت. مخالفت روسیه با این اقدام آمریکا از آن روست که این اقدام می تواند از یک سو منجر به کاهش نفوذ روسیه و از سوی دیگر پایان انحصار روسیه در حل و فصل سیاسی بحران سوریه شود. از این رو مسکو اعلام تشکیل نیروهای جدید در مناطق مرزی عراق و ترکیه و شرق فرات را به معنای تضعیف تمامیت ارضی سوریه قلمداد کرد و بار دیگر تأکید کرد که راه حل بحران سوریه در گفت و گوهای سوری سوری به عنوان ابزار درست اجرای قطعنامه ۲۲۵۴شورای امنیت است که بر تدوین دستورالعملهایی برای انتقال سیاسی در این کشور حکم می کند.

اما ایران از زبان بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه خود اعلام کرد که این اقدام آمریکا تنش سوریه را افزایش خواهد داد و این کشور را وارد یک هرج و مرج بزرگ می کند. علاوه بر این عوامل خارجی، عملیات عفرین با موافقت معارضان ترکیه روبرو شد که با استقرار نیروهای کردی درمرزهای جنوبی ترکیه مخالفت کردند.

پیچیدگی های دشوار

با وجود موضع قدرت های مؤثر در سوریه به ویژه ایران و مسکو در مخالفت با اقدام آمریکا و کاهش شدت مخالفت آنها از مداخله نظامی ترکیه در شمال سوریه اما مداخله ترکیه در عفرین مسأله ای ساده نخواهد بود و چالش هایی در برابر این عملیات نظامی ترکیه وجود دارد. اولین مسأله پیچیدگی رابطه میان آنکارا و واشنگتن به ویژه در سایه رویکرد این کشوربرای آموزش نیروهای مرزی و استقرار آنها در نقاطی از مرزهای ترکیه، عراق و امتداد رود فرات است که از مناطقی به شمار می آیند که کردها بزرگترین حضور را در آنها دارند. هم چنین برنامه امریکا شامل افزایش حمایت نظامی از نیروهای موسوم به “قسد” و فراهم کردن منابع مالی برای بازسازی شهرهای ویران شده و نیز امکان به رسمیت شناختن سیاسی منطقه ای است که مساحت آن بالغ بر ۲۸ هزار کیلومتر مربع است.

همچنین هدف واشنگتن تقویت شوراهای محلی مدنی ای است که در مناطق آزاد شده از تشکیلات داعش می باشد. در این باره اگرچه وزارت دفاع آمریکا تأکید کرده بود که عفرین شامل عملیات ائتلاف بین المللی در سوریه نمی شود اما اقدامات امنیتی واشنگتن چه بسا منجر به ترسیم حدود مناطق نفوذ تحت تسلط نیروهای قسد و جدایی آنها از مناطق نفوذ نظام سوریه شود و این به معنای افزایش فرصت خودگردانی کردها و ایجاد الگوی “سوریه فدرال” است و این امری است که ترکیه با آن مخالف است.

از سوی دیگر مخالفت مسکو با اقدام آمریکا و چشم بستن بر روی تحرکات ترکیه در نبرد عفرین به مثابه چراغ سبز روسیه به ترکیه نیست. آنچه بر این مسأله تأکید می کند اصرار مسکو بر پایبندی به دعوت از مناطق خود گردان کردی فدرال در شمال سوریه برای حضور در کنفرانس گفت و گوی ملی سوریه در شهر سوچی روسیه با هدف تشکیل تدریجی سوریه متحد می باشد.

در این باره  با وجود اتفاق نظر ایران با ترکیه درباره حفظ منافع دو کشور در سوریه و اهمیت ابقای سوریه به شکل متحد و یکپارچه به دور از اعطای خودگردانی به کردها اما این امر مانع نگرانی تهران از گسترش حضور میدانی و نفوذ سیاسی ترکیه در داخل سوریه نمی شود.

از سوی دیگر یگان های سوریه دموکراتیک “قسد” که بر حدود ۲۵ درصد از مساحت سرزمین های ترکیه تسلط دارد، دارای توانایی های نظامی ای بر روی زمین هستند که نمیتوان آن را نادیده گرفت و این امری است که به آنها کمک کرد پیشرفت زیادی در رویارویی با داعش محقق سازند تا آن جا که در کرانه شرقی رود فرات در دیرالزور به حضور داعش پایان دادند.  در این جا باید اشاره کرد که آمریکا نقش مهمی در افزایش توان نظامی یگان های “قسد” ایفا کرد که شامل مجهز ساختن این نیروها به موشک های ضد هوایی بود و بدون شک این توانایی های نظامی، عملیات عفرین ترکیه را پیچیده تر می‌سازد.

در این باره می توان گفت ترکیه ممکن است در صورت تلاش برای ورود به سرزمینهای سوریه وارد رویارویی با نظام سوریه شود، به شکلی که دمشق هم چنان به نیروهای ترکیه به عنوان نیروهای تجاوزگر می نگرد و برای مقابله با این اقدام ترکیه برگه هایی را در اختیار دارد، به ویژه آن که نیروهای نظامی سوریه در استان ادلب به عنوان بزرگترین مرکز مخالفان که در مرزهای ترکیه قرار دارد، پیشروی زیادی کرده اند.

بر این اساس در مجموع می توان گفت عملیات عفرین که هدف آن جلوگیری از تشکیل یک تشکل کردی مستقل در مرزهای ترکیه است؛عملیاتی آسان نخواهد بود و پیچیدگی هایی وجود دارد که حساب های ترکیه را در این باره بر هم میزند. از جمله این پیچیدگی ها آن است که ترکیه تنش های زیادی را با قدرت های منطقه ای و بین المللی تأثیر گذار در سوریه و در رأس آنها واشنگتن و اتحادیه اروپا ایجاد کرده است. هم چنین احتمال دارد ترکیه با جنگ رسانه ای مخالف با ورود آن به عفرین روبرو شود و این مسأله وجهه ترکیه را نزد افکار عمومی مخدوش می سازد و در عین حال به فشارهای سیاسی بر آن می افزاید.

در مقابل نمی توان پیامدهای این عملیات را بر آینده ترکیه انکار کرد و این به معنای احتمال ناتوانی ترکیه در فراهم ساختن خدمات اداری و منابع اقتصادی برای ساکنان عفرین در صورت تسلط بر این منطقه و شکست کسب مشروعیت اداره مردمی است. به نظر می رسد ترکیه درباره احتمال عدم توانایی تحقق خواسته های ساکنان عفرین نگران است و این مسأله در اظهارات ویسی قاینق معاون نخست وزیر ترکیه که گفته بود “پس از این عملیات، مشاوران توسعه کشاورزی و خدماتی و اداری وارد عفرین خواهند شد و فرصت های شغلی زیادی رابرای ساکنان این منطقه فراهم می کنند” مشهود است. از این رو چه بسا عملیات عفرین دربر دارنده خطرات زیادی نه فقط در سطح رابطه با واشنگتن بلکه برای امنیت ملی ترکیه و تصویر این کشور به عنوان یک بازیگر مؤثر منطقه ای خواهد بود.