نگاهی گذرا به مولفه های تاثیرگذار در کاهش بهای طلای سیاه در شش ماه گذشته نشان می دهد که کاهش رشد اقتصادی چین، کاهش تقاضا در بازارهای جهانی از جمله رشد اقتصادی کند در اروپا، چین و هند، افزایش تولید نفت شیل آمریکا (Shale oil) که برای اولین بار از سال 1986 به این سو به بالای 9 میلیون بشکه در روز بالغ گردیده و کاهش واردات نفت این کشور به واسطه افزایش نفت شیل از اصلی ترین عوامل تاثیر گذار در این امر بوده‌اند.

راهبرد چند وجهی

سوابق و عملکرد به دور از شفافیت مقامات سعودی در زمینه نفت موجب شده تا راهبرد نفتی این کشور برای بسیاری از تحلیلگران مبهم و نامشخص باشد. عدم ارائه آمار دقیق در خصوص تولید نفت، ذخایر، اکتشافات، حفاری‌های نفتی، مشتریان و همچنین نحوه قیمتگذاری نفت خود گواه عدم شفافیت این کشور در تولید و عرضه نفت می باشد.

با این حال برخی تحلیلگران بر این باورند که راهبرد نفتی این کشور اهداف چند وجهی ذیل را مد نظر دارد:

1) اعمال فشار سیاسی و اقتصادی بر رقبای راهبردی خود یعنی ایران و روسیه؛

2) خارج ساختن تولیدکنندگان منابع غیرمتعارف یعنی نفت شیل آمریکا از گردونه رقابت با هدف جلوگیری از سرمایه گذاری در این نوع نفت؛

3) حفظ موقعیت راهبردی خود از طریق حفظ سهم خود در بازارهای بین المللی.

دو تحلیل کاملا متفاوت از اهداف عربستان در چارچوب راهبرد نفتی این کشور وجود دارد. یک گروه از تحلیلگران با استناد به نظریه رقابت اقتصادی، بر این باورند که عربستان ظهور نفت شیل و افزایش بی سابقه آن در آمریکا را خطری جدی برای موقعیت خود در بازارهای بین المللی نفت ازجمله در بازار آمریکا تلقی می نماید.

مضافا اینکه افزایش تولید این نوع نفت، اهمیت سیاسی و اقتصادی عربستان را برای آمریکائی‌ها کمرنگ خواهد کرد. این راهبرد نفتی آمریکا، به شدت عربستان را با توجه مجموع تحولات جاری در منطقه خاورمیانه و مذاکره 1+5 و ایران درباره فعالیت‌های هسته ای کشورمان، نگران ساخته است.

از این رو عربستان راهبرد نفتی خود را بر افزایش عرضه نفت با هدف کاهش قیمت این کالای استراتژیک قرار داده است تا سرمایه گذاران نفت شیل با توجه به گران بودن این نوع نفت از حیث استخراج، از سرمایه گذاری بیشتر در منابع غیرمتعارف منصرف و آنها را از بازار نفت خارج نماید.

حفاری غیرمتعارف (نفت شیل) پرهزینه است و گفته می‌شود این هزینه به ازای هر بشکه 40 دلار است. با چنین هزینه ای، سرمایه گذاری برای تولید این نوع نفت تنها با قیمت بالای نفت مقرون به صرفه و سودآور می باشد و چنانچه قیمت نفت به کمتر از 70 دلار سقوط نماید، آن دسته از سرمایه گذارانی را که با استقراض، اقدام به حفاری و استخراج این نوع نفت می نمایند، از گردونه رقابت در بازار نفت خارج می نماید.

گروه دوم از تحلیلگران، هدف عربستان را از مخالفت این کشور با کاهش یک میلیونی تولید نفت اوپک به منظور جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت نفت، جنگ نفتی علیه روسیه و ایران تحلیل و تفسیر می نمایند.

آنها می‌گویند عربستان راهبرد نفتی خود را بر افزایش عرضه و با هدف کاهش قیمت نفت قرار داده تا از این طریق فشار سیاسی و اقتصادی بر روسیه و ایران، به عنوان رقبای خود در منطقه خاورمیانه، وارد نماید.

به عبارت دیگر عربستان سعودی با ظرفیت تولید بیش از 10 میلیون بشکه نفت بزرگ‌ترین صادرکننده نفت در بین اعضای اوپک با کاهش قیمت نفت خود، تعمدا فشار ناشی از این امر را به سایر کشورهای عضو اوپک و خارج از آن منتقل کرده تا تولیدکنندگان را در شرایط دشواری قرار دهد.

اظهارات مقامات بلندپایه عربستان ازجمله ترکی الفیصل، رئیس سابق اطلاعات عربستان چند روز پس از نشست اخیر وزیران نفت اوپک نشانه هایی از جنگ نفتی عربستان علیه روسیه و ایران برداشت می گردد.

وی در خصوص وضعیت حاکم بر بازارهای نفت گفت: عربستان با اجتناب از اشتباهات گذشته، سهم خود از بازارهای بین المللی نفت را به رقبای خود، خواه روسیه، ایران و یا ونزوئلا تقدیم نخواهد کرد.

برخی کارشناسان و تحلیلگران سیاسی و مسائل مرتبط با انرژی معتقدند، صرف‌نظر از عوامل مختلف تاثیرگذار در ایجاد نوسانات اخیر در بازار نفت، عربستان سعودی به واسطه تلاش برای بهره گیری از این ابزار جهت حصول اغراض سیاسی خود، باید مورد سرزنش قرار گیرد.

تحلیلگرانی که جنگ نفتی عربستان را علیه روسیه و ایران تفسیر می نمایند، بر این نظرند که با توجه به ذخیره و پشتوانه ارزی مناسب عربستان، این کشور سقوط بیشتر قیمت نفت 70 دلاری را برای مدت 10 سال تحمل خواهد کرد.

این کشور حتی نفت 60 دلاری را برای مدتی و نه همیشه تحمل خواهد کرد. این در حالیست که دیگر تولیدکنندگان نفت ازجمله روسیه نیاز به یک سطح مناسبی از قیمت نفت دارند تا بتوانند برنامه های اقتصادی خود را به پیش ببرند.

روسیه به نفت 107دلاری برای پیشبرد برنامه های اقتصادی نیازمند است. در چنین شرایطی سقوط قیمت نفت به زیر 70 دلار خسارت‌های جدی به اقتصاد این کشور وارد خواهد ساخت.

از این رو این کشور هم از ناحیه تحریم های غرب و هم به واسطه کاهش قیمت نفت، ضرر اقتصادی زیادی متحمل خواهد شد. وزیر اقتصاد روسیه به تازگی اعلام داشته که کشورش سالانه حدود 90 تا 100 میلیارد دلار به واسطه کاهش قیمت نفت و 40 میلیون دلار به واسطه تحریم ها ضرر خواهد کرد.

این در حالی است که آمریکائی‌ها از جنگ نفتی که عربستانی‌ها راه‌اندازی کرده اند، خشنودند و از آن استقبال می‌کنند؛ چرا که به زعم آنها از این طریق فشار مضاعف بر روسیه و بر ایران افزون بر پیامدهای منفی تحریم ها، بر این دو کشور و دیگر کشورهای تولید کننده نفت همچون ونزوئلا وارد می شود.

بر پایه این تحلیل، جنگ نفتی اخیر همدستی عربستان با آمریکا برای فضاسازی لازم جهت تحدید قدرت مانور روسیه در اوکراین و توان ایران در سوریه می باشد.

فرجام راهبرد نفتی عربستان

با توجه به پیامدهای اقتصادی و اجتماعی کاهش درآمدهای نفتی برای کشورهای تولیدکننده از جمله کشورهای عربی و نیاز مبرم تولیدکنندگان نفت شیل به قیمت بالا به واسطه گران بودن هزینه استخراج این نوع نفت، کاهش قیمت نفت کوتاه‌مدت خواهد بود.

بدون تردید کاهش قیمت نفت در نهایت به عربستان نیز فشار اقتصادی وارد نموده و با کاهش درآمدهای این کشور از محل صادرات نفت، اجرا و پیشبرد طرح و برنامه های توسعه ای با مشکل جدی مواجه خواهد شد. عربستان برای جبران کسری بودجه ناشی از کاهش 40درصدی قیمت نفت از جولای 2014 تا اوایل دسامبر 2014 نیازمند نفت حداقل 90 دلاری می باشد.

از سوی دیگر آمریکا برای توسعه میادین نفت شیل نیازمند قیمت بالای نفت می باشد، چرا که استخراج این نوع نفت گران بوده و هزینه 40 دلاری استخراج آن، مستلزم قیمت بالای نفت می باشد. در صورت استمرار وضعیت فعلی، تولید نفت شیل مقرون به صرفه نخواهد بود. آمریکائی‌ها مایل نیستند دست از سرمایه گذاری در میادین غیرمتعارف نفت بردارند. لذا کاهش قیمت نفت در درازمدت به ضرر آنها هم خواهد بود.

با کاهش قیمت نفت، بهای مواد سوختی در آمریکا و بازارهای آسیایی نیز کاهش یافته و این امر موجب افزایش مصرف می شود.

افزایش مصرف مواد سوختی، بار دیگر افزایش تقاضا برای نفت را رقم خواهد زد و این امر نیز به نوبه خود موجب افزایش در قیمت نفت خواهد شد.

از این رو بسیاری از کارشناسان سقوط قیمت نفت را کوتاه مدت تحلیل نموده و چنین پیش بینی می کنند که تولید نفت در سال 2015 کاهش خواهد یافت و این امر نیز به افزایش قیمت نفت در کنار سایر مولفه های مورد اشاره، کمک خواهد کرد.

از این رو قیمت میانگین نفت برای سال 2015 حدود 80 دلار خواهد بود و در چند سال آتی بار دیگر سه رقمی خواهد شد.

در همین رابطه:

بحران پنهان انرژی در عربستان سعودی

مقایسه سیاست‌های انرژی: موردکاوی آذربایجان و عربستان سعودی