شارل سن پرو، مدیر تحقیقات در پایگاه اینترنتی این اندیشکده فرانسوی نوشت: نیل طولانی‌ترین رود جهان با 6671 کیلومتر طول است و بستر آن 11 کشور بروندی، کنگو، مصر، اریتره، اتیوپی، کنیا، اوگاندا، رواندا، سودان، سودان جنوبی و تانزانیا را در می‌نوردد.

در این میان طرح ساخت سد بزرگ اتیوپی موسوم به “رنسانس” بر روی سد نیل و آن هم در بخش پایین دستی مرز با سودان بیشترین نگرانی‌ها را در مصر ایجاد کرده است.

مصری ها بر این باورند که اتیوپی با استفاده از شرایط به وجود آمده در پی انقلاب مصر که نتیجه آن بی‌نظمی در این کشور بوده، ساخت این سد را در مه 2013 آغاز کرد؛ سدی که در صورت احداث بزرگ‌ترین سد در آفریقا خواهد بود.

واقعیت این است که این سد که بر روی نیل آبی ساخته خواهد شد، آثار محیط زیستی زیادی بر سودان و مصر خواهد داشت. در صورت راه اندازی این سد، بهره‌وری کشاورزی و تامین آب در این کشورها به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

در مورد مصر این خطر وجود دارد که عملا تنها منبع آبی‌اش از بین برود. مصر 95 درصد از آب مورد نیازش را از خارج از مرزهایش تامین می کند و البته بر این باور است که رفتار فعلی اتیوپی در قبال آب نیل در حقیقت نقض حقوق بین الملل و پیمان های آن، بالاخص پیمان های سال های 1929 و 1959 است. بر اساس این پیمان‌ها “حقوق تاریخی” مصر بر نیل به رسمیت شناخته، سهمیه های آب هر کشوری تعیین شده و به ویژه حق وتوی مصر درباره هر گونه طرح عمرانی بر روی نیل که مصر آن را مخالف منافع حیاتی‌اش تشخیص دهد، به رسمیت شناخته شده است.

حساسیت موضوع وقتی بیشتر می شود که بدانید 86 درصد از دبی نیل در مصر به منابع آبی سر چشمه گرفته از اتیوپی بستگی دارد که با واسطه نیل آبی از دو رود سوباط (1) و عطبره (2) تامین می شود.

با این اوصاف سد اتیوپی، مصر را از میلیاردها متر مکعب آب محروم می سازد که زمین های کشاورزی مصر را که هم اینک نیز برای پاسخگویی به نیاز های جمعیت این کشور نا کافی است به شدت متاثر خواهد کرد. بر اساس برخی پیش بینی ها جمعیت مصر در حدود سال 2050 به بیش از 140 میلیون نفر می رسد. این سد همچنین حدود 10 درصد تولید برق سد بزرگ آسوان را کاهش خواهد داد.

امنیت غذایی و انرژی

امنیت غذایی و انرژی، دو پرونده اصلی در حوزه آب نیل است که برای هر دولتی در مصر مطرح است. آب نیل یک موضوع سیاسی یا اقتصادی برای مصر نیست. موضوع آب “یک موضوع مرگ و زندگی برای تمام مصری هاست، بالاخص اینکه اتیوپی قصد دارد یک سد در کنار سد رنسانس نیز بسازد. در این صورت به طور کامل جریان آب به مصر قطع می‌شود”. (3)

با این اوصاف درک نگرانی بزرگ قاهره دشوار نیست، به ویژه اینکه سودان که متحد سنتی مصر محسوب می شود، بیش از پیش به همکاری با اتیوپی تمایل دارد. این نگرانی وقتی افزون تر می شود که ایالات متحده آمریکا در این ماجرا از اتیوپی حمایت می کند و حتی برخی دست اسراییل را پشت این قضیه می بینند.

عبدالباری عطوان در روزنامه القدس العربی مورخ 23 فوریه 2013 نوشته بود که آویگدور لیبرمن، وزیر امور خارجه اسراییل از همان سال 2009 در راس یک هیئت بزرگ از کارشناسان برای طراحی ساخت سد بر روی نیل در اتیوپی حضور پیدا کرد.

در واقع سقوط مبارک و تلاطم‌هایی که مصر بعد از 2011 به این طرف تجربه کرد، باعث شد مصر نتواند نفوذ لازم را در این باب اعمال کند.

راه اندازی طرح ساخت سد اتیوپی که بدون کمترین هماهنگی با مصر اتفاق افتاده است، کاهش نفوذ و اقتدار قاهره را هویدا می سازد.

از این پس مقامات مصری باید تلاش های خودشان را در صحنه بین الملل دو برابر کنند تا بتوانند متحدانی را در این زمینه به دست آورند و احتمالا شکایتی در این باب در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح کنند و مثلا نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری را جویا شوند.

قاهره به عنوان مثال می تواند آدیس آبابا را به نقض توافقات منعقد شده مانند اصول حقوق بین الملل در باب حسن همجواری مربوط به رودخانه‌های مشترک، بالاخص رعایت نکردن ضرورت ” پیش آگهی ” و “وارد نکردن ضرر” متهم سازد.

در صورتی که راه حلی از طریق مذاکره به دست نیاید، این اختلاف ممکن است به یک مناقشه مسلحانه بین دو کشور بینجامد.

در سال 1979، انور السادات، رییس جمهور وقت مصر اعلام کرده بود که ” تنها عاملی که ممکن است باعث ورود مصر به جنگ شود آب است”. در سال 1987، پطروس پطروس غالی، وزیر امور خارجه وقت مصر گفته بود که “جنگ آینده (احتمالی) در منطقه بر سر آب های نیل خواهد بود”. ( 4)

این خطر که به آسانی نمی توان آن را نادیده گرفت، باید قدرت های بزرگ را متوجه مسئولیت شان سازد.

کشورهای جهان عرب به ویژه حوزه خلیج فارس باید تمام وزن و اعتبارشان را در حمایت از مصر به کار گیرند.

کشورهای بزرگ نیز باید بر اتیوپی فشار بیاورند که طرح ساخت سد را متوقف سازد (که اعتبار و کیفیت فنی آن نیز ثابت نشده است) و تا زمانی که کارشناسان بی طرف پیامد‌های دقیق سخت چنین سدی را برای تمامی کشور های مرتبط مشخص نکردند و توافقی عادلانه بین همه طرف ها منعقد نگردید، از ساخت آن جلوگیری شود.

1. رود سوباط (به عربی: نهر السوباط) رودخانه‌ای به طول ۳۵۴ کیلومتر در سودان جنوبی در آفریقاست که یکی از شاخابه‌ها یا رودهای فرعی نیل را تشکیل می‌دهد.
2. Atbara ( نهر عطبره در عربی) یکی از شاخابه های نیل و آخرین آنها قبل از دلتای نیل است. این رود در اتیوپی در پنجاه کیلونتری شمال دریاچه تانا سرچشمه می گیرد و بعد از حدود 805 کیلومتر طی مسیر در حدود شهر آتبارا در سودان به نیل می ریزد.
3. فاروق گوویدا، مقاله ” جنگ سد” ، الاهرام هفتگی مورخ 12 مارس 2014 .
4. Gleick, Peter. « Water and Conflict. Fresh Water Resources and International Security », International Security, 18 (1), 1993