دیوید شنکر، مدیر مطالعات بخش سیاست های عربی در موسسه واشنگتن در مقاله‌ای که در پایگاه اینترنتی این اندیشکده منتشر شد، نوشت: پادشاهی اردن بیش از یک دهه است که نظاره گر بحران و تنش در اطراف مرزهای خود است؛ از یک سوی آمریکا عراق را اشغال کرد، از سوی دیگر اسرائیل جنگی را علیه لبنان شروع کرد، اخیرا هم شاهد جنگ داخلی در سوریه و ظهور و قدرت گرفتن گروه داعش بوده است.

اردن در بخش عمده‌ای از دهه گذشته در حالی که میزبان پناهجویان بوده و یا با حملات تروریستی مواجه شده، اما در این مدت هرگز به طور مستقیم وارد جنگ نشده است. روز چهارشنبه اعلام شد پادشاهی اردن آماده است یکی از خطرناک‌ترین تروریست‌های تاریخ این کشور را با خلبانی که گروه داعش به گروگان گرفته است، مبادله کند. این موضوع نشاندهنده فصل جدیدی از تقابل بی‌پایان اردن با شبه‌نظامیان در مناطق مرزی‌اش است.

در حالی که تمام توجه غرب به مناطق اطراف اردن به ویژه بر روی مذاکرات هسته ای با ایران متمرکز شده است، دولت اردن در اقدامی جدی ولی بدون جلب توجه، گام دیگری به سمت هسته ای شدن برداشت. در حقیقت پادشاهی اردن به عنوان قابل اعتمادترین شریک واشنگتن در جهان عرب، آخرین کشور منطقه خاورمیانه است که دستیابی به انرژی هسته ای را مورد توجه قرار داده است. این بدان معناست که این کشور قصد ندارد از حق خود در زمینه انرژی هسته‌ای و غنی سازی دست بردارد.

به نظر می رسد حق غنی‌سازی اورانیوم مهم‌ترین محور در مذاکرات هسته‌ای ایران و این موضوع مهم ترین عاملی است که تاکنون باعث شده واشنگتن و تهران نتوانند به توافق هسته ای جامع دست بیابند و به ناچار مدت مذاکرات را در اواخر ماه نوامبر بار دیگر تمدید کردند.

آمریکا اعلام کرده است کشورهای خاورمیانه که به دنبال انرژی هسته ای هستند، باید از حق غنی سازی مواد هسته ای چشم پوشی کنند. اصل عدم پذیرش غنی سازی مبنای آن چیزی است که در توافقات هسته ای دوجانبه «استاندارد طلایی آمریکا» نام گرفته است. اما این استاندارد در خارج از منطقه خاورمیانه به شکل متحد و منجسم اعمال نمی شود.

توافقنامه سال 2014 واشنگتن با هانوی موسوم به همکاری در بخش برنامه هسته ای مسالمت آمیز شامل چنین اصلی نیست. امارات متحده عربی هم در توافقنامه سال 2009 به ناچار از حق غنی سازی و فرآوری پسماند هسته ای چشم پوشی کرد.

آمریکا و اردن مدتی است که موضوع همکاری در بخش هسته ای را بررسی می کنند، اما مذاکرات آنها از سال 2001 و بعد از انقلاب مصر و حملات مکرر به خطوط لوله گاز در منطقه صحرای سینا وارد مرحله حساس تری شده است. حملات مکرر به لوله‌های انتقال گاز در صحرای سینا باعث شده است کشور اردن بخش زیادی از مهم ترین منبع انرژی مورد نیاز خود را از دست بدهد.

این حملات در سال 2013 به دو میلیارد دلار ضرر و به عبارتی به حدود 20 درصد کسری بودجه منجر شد. در طول چهار سال گذشته پادشاهی اردن روز به روز بیشتر توجه خود را بر انرژی هسته ای متمرکز کرده است و در این چارچوب احداث دو نیروگاه 1000 مگاواتی را مد نظر دارد تا بتواند نیاز خود را به انرژی تامین کند. مقامات اردن تخمین زده اند که تا سال 2030 انرژی هسته‌ای 30 درصد از انرژی برق مورد نیاز این کشور را تامین خواهد کرد.

طرح هایی که دولت اردن برای احداث زیرساخت های هسته ای ارائه کرده است هم در داخل این کشور هم در خارج از آن با مخالفت هایی مواجه شده است. واشنگتن مخالفت خود را با غنی سازی در فعالیت های هسته ای مورد نظر این کشور مخالفت کرده است. اصرار اردن مبنی بر استفاده از حق غنی سازی اورانیوم باعث شده است این کشور نتواند با آمریکا به توافق موسوم به «توافق 123» دست بیابد که بر همکاری هسته ای بین المللی آمریکا نظارت می کند.

اردن هیچ منبع نفتی در اختیار ندارد، اما منابع غنی اورانیوم اوره در اختیارش است. گزارش شده است اردن حدود 35 هزار تن اورانیوم دارد که برای مصرف این کشور به مدت 100 سال کافی خواهد بود. دولت اردن همچنین امیدوار است بتواند از این منابع در بخش تجاری هم استفاده کند.

اسرائیل هم به جاه طلبی های هسته ای اردن واکنش نشان داده است. اولین علت نگرانی اسرائیل هم امنیت این فعالیت هاست. گفته می شود قرار است یکی از نیروگاه های هسته ای اردن در حاشیه رود اردن ساخته شود. این منطقه بر روی یک خط بزرگ زلزله قرار دارد. بر اساس اطلاعات دیپلماتیک آمریکا که ویکی لیکس بخشی از آنها را منتشر کرد، مقامات اسرائیلی در سال 2009، دو سال قبل از آنکه فاجعه نیروگاه هسته ای فوکوشیما دائیچی به وقوع بپیوندد، در دیدار با مقامات اردن این موضوع را به آنها اعلام کرده اند. در آن زمان مقامات اردن در برابر اظهارات مقامات اسرائیل استدلال کرده بودند که ژاپن موفق شده است نیروگاه های هسته ای خود را در مناطق زلزله خیز بسازد و امنیت آنها را هم تامین کند.

بر اساس این گزارش، بزرگ ترین مخالف فعالیت های هسته ای اردن در داخل این کشور است. درک علت مخالفت های داخلی با فعالیت های هسته ای اردن هم چندان دشوار نیست. در ابتدا باید گفت یکی از طرح های هسته ای اردن قرار است در مرکز منطقه «بنو صخر» ساخته شود که بزرگ‌ترین قبیله اردن است. یک نماینده زن جوان و کاریزماتیک پارلمان اردن بنام هند الفایض که اصالتا از قبیله بنو صخر است و تصادفا با یک فعال محیط زیست ازدواج کرده، موضوع مخالفت با فعالیت های هسته ای را در اردن مطرح کرد و در ماه مه سال 2012 توانست رای اکثریت پارلمان را برای توقف این نوع فعالیت ها در کشورش کسب کند.

یکی از مسائلی که الفایض مطرح کرد این بود که کشوری مانند اردن با منابع محدود آب چگونه می تواند راکتوری را که حدود 200 مایل با سواحل دریا فاصله دارد، خنک نگه دارد. وی همچنین این سئوال را مطرح کرد که آیا اردن به اندازه کافی نیروی انسانی متخصص در بخش انرژی هسته ای در اختیار دارد که بتواند با امنیت خاطر زیرساخت های هسته ای این کشور را اداره کند؟ این نماینده مجلس اردن همچنین با هزینه 10 میلیارد دلاری ساخت نیروگاه هسته ای مخالفت کرد و گفت این مبلغ با بودجه یک سال کشور اردن برابری می کند.

چایر خالد توکان، رئیس کمیسیون انرژی اتمی اردن که دکترای مهندسی هسته ای از موسسه فن آوری ماساچوست دارد، یکی از کسانی است که در برابر مخالفان داخلی فعالیت های هسته ای این کشور ایستاده است. وی یکی از مهم ترین مشوقان دولت اردن برای اجرای طرح ها در بخش انرژی هسته ای است.

وی گفت عدم دسترسی اردن به منابع آبی برای خنک سازی راکتورهای هسته ای مشکل مهمی نیست. وی استدلال می کند مانند سه نیروگاه هسته ای در پالو وِرده در آریزونا، اردن هم می تواند از آب کربات السامرا برای خنک سازی راکتورهای هسته ای خود استفاده کند. دومین راکتور اردن هم که قرار است در نزدیکی بندر عقبه ساخته شود، از آبی که از دریای سرخ پمپ خواهد شد، استفاده خواهد کرد. با این طرح می توان بحران آب را در اردن از طریق شیرین سازی آن رفع کرد.

چایر خالد توکان در برابر استدلال منتقدان مبنی بر نبود نیروی انسانی ماهر و متخصص در بخش هسته ای اردن هم معتقد است این مشکل نمی تواند تا مدت طولانی ادامه داشته باشد. کشور اردن در حال ساخت یک راکتور تحقیقاتی و آموزشی است همچنین برنامه آموزش مهندسی هسته ای هم در این کشور شروع شده و حدود 61 نفر از دانشجویان این کشور در حال حاضر در دانشگاه‌های خارجی برای تحصیل در حوزه های مرتبط با مهندسی هسته ای ثبت نام کرده اند. وی در پاسخ به مشکلات مالی پیش روی طرح های هسته ای در اردن هم گفت روسیه که در حال حاضر اعلام کرده است برای ساخت راکتورها آمادگی دارد، منابع مالی مورد نیاز این نیروگاه ها را تامین خواهد کرد و مالکیت 49.9 این نیروگاه ها را در اختیار خواهد داشت. دولت اردن هم می تواند هزینه های باقیمانده را تامین کند و مالکیت باقیمانده سهم نیروگاه ها را هم در اختیار داشته باشد.

هر چند پاسخ ها و استدلال های خالد چایر توکان مستدل و قابل قبول هستند، اما وی نتوانسته است افراد و جریان هایی را که در داخل اردن درباره فعالیت های هسته این کشور تردید دارند، متقاعد کند. شاید یکی از علل این باشد که در سال 2013 مشکلات امنیتی زیادی در نیروگاه های هسته ای آمریکا در پالو وردا ایجاد شد. شاید هم علت ادعاهایی باشند که توکان در سال 2014 در پارلمان اردن مطرح کرد. وی گفته بود تشعشعات هسته ای از راکتور هسته ای اسرائیل در دیمونا به افزایش ابتلای سرطان در اردن منجر شده است و همین موضوع اردنی ها را بیش از پیش درباره انرژی هسته ای بدبین کرد. این بدبینی همچنین ممکن است نتیجه نگرانی های از تروریسم بویژه در پی تحرکات اخیر داعش در منطقه باشد.

درباره نیاز اردن به انرژی هیچ تردیدی وجود ندارد. نیاز شدید این کشور به انرژی باعث شد چند ماه قبل حکومت این کشور با وجود مخالفت‌های داخلی یک قرارداد 15 ساله را به ارزش 15 میلیارد دلار برای خرید گاز با اسرائیل امضا کند. امان در حال حاضر و به علت بی ثباتی در مناطق گازی اسرائیل مذاکره با اسرائیل را در خصوص خرید گاز متوقف کرده است. هر چند این توافقنامه گازی مهم است، اما نمی تواند همه نیاز کشور اردن را به گاز در سالیان آینده تامین کند.

دولت اردن که با مخالفت‌های داخلی و خارجی مواجه است، هنوز کامل مشخص نیست که آیا گزینه هسته ای شدن را پیگیری خواهد کرد یا خیر؟

کمیسیون انرژی اتمی اردن در حال حاضر انرژی هسته‌ای را یک انتخاب راهبردی توصیف می کند، اما در حالی که حدود یک میلیون پناهجوی سوری در اردن مستقر شده‌اند و اقتصاد اردن با چالش های زیادی مواجه است و خطر تروریسم داخلی در اردن روز به روز تشدید می شود و یک خلبان اردنی در چنگال گروه داعش اسیر است، عبدالله پادشاه اردن می‌تواند تصمیم گیری در این خصوص را به تاخیر بیندازد و از تقابل با واشنگتن تا مدت نامشخصی خودداری کند.

با توجه به چالش های موجود حداقل در حال حاضر پادشاهی اردن موضوع انرژی هسته ای را پیگیری نمی کند.