احسان اعلائی پور

هدف اصلی این مقاله پاسخ به این سوال است که آیا پس از پایان جنگ سرد روابط دو کشور ترکیه و امریکا نیز دستخوش تغییراتی اساسی گردیده است .

اتحاد بین آمریکا وترکیه اززمان اعلام دکترین ترومن درسال ۱۹۴۷تابه امروز دوام داشته وبه حفظ امنیت دوکشور کمک نموده است.

ترکیه به عنوان متحد ممتاز آمریکا حائزاهمیت بوده است،ترکیه درراس قوسی قرار داردکه ازسرزمینهای اشغالی فلسطین شروع می شودو از لبنان و روسیه، ارمنستان، آذربایجان و ایران می گذرد واقع شده است.

ترکیه درمجاورت با کشورهایی قرار دارد که برای سیاست خارجی وامنیت ملی آمریکا حائزاهمیت بوده است.

پس ازجنگ جهانی دوم روابط ترکیه باآمریکا مبنای راهبردی یافت .

سیاست خارجی ودفاعی ترکیه تابعی ازسیاست ونگرش کلی آمریکا به مسائل وتحولات بین المللی درمناطق گوناگون بود.برای ترکیه قدرت آمریکا درراستای ایجادتوازن باشوروی حیاتی می نمودوبرای آمریکانیز استفاده ازپایگاه اینجرلیک ترکیه برای نیرویهای نظامی،تاسیسات فرودگاهی و موشکی واطلاعاتی واقع در جنوب شوروی مفیدفایده بود.

ترکیه مانعی درجهت نفوذ شوروی به اروپای غربی محسوب می شدو روابط نزدیکی بااسرائیل داشت،اینها براهمیت ترکیه برای آمریکا می افزود،تجهیزنظامی ترکیه بوسیله آمریکا واسرائیل،برای این کشورفوق العاده مهم تلقی می شد،اماپس ازپایان جنگ سرد ترکیه وآمریکا هریک به ارزیابی متفاوتی ازروابطشان بایکدیگر دست یافتند وروابط دوکشور کمی به سردی نهادولی باحمله آمریکا به افغانستان پس ازوقایع یازدهم سپتامبروبعدعراق روابط دوکشور وارد مرحله ی جدیدی گردید. درسندسیاست امنیت ملی ترکیه چارچوب مناسبات وهمکاری این کشور باآمریکا،اروپا ورژیم صهیونیستی درقالب بندی های زیرتنظیم شده است.

۱- روابط ترکیه وآمریکا،تاریخی،ریشه ای وبرمبنای همکاریهای سیاسی،اقتصادی وامنیتی است وبایدبه حوزه تجارت وفناوری هم توسعه یابد.

((۲- روابط وهمکاریهای ترکیه باآمریکا درمناطق مختلف خاورمیانه،بالکان،قفقازجنوبی وآسیای مرکزی راهبردی است))[۱]

۳- همکاری وهمبستگی ترکیه باآمریکا به نفع ترکیه است.

۴- روابط ترکیه باآمریکاراهبردی است اماجایگزین سایرروابط ازجمله جایگزین روندعضویت ترکیه دراتحادیه اروپانخواهدشد.

۵- نقش ترکیه درناتوبایدحفظ شودولازم است ترکیه جایگاه خودرادرسیاست ناتوحفظ کند.

۶- اسرائیل متحدراهبردی ترکیه است وهمکاری ترکیه بااین رژیم منبع تهدیدبرای هیچ کشوری نیست.

راهبردنظامی این کشورکه برمبنای چهاررکن تبیین شده است.

۱- بازدارندگی.

۲- امنیت دسته جمعی(شرکت درائتلافهای منطقه ای،بیت المللی نظیرناتو،…)

۳- دفاع پیشگیرانه.

۴- مدیریت بحرانها وتخصیص بودجه نظامی مربوط به آن.

همین عوامل باعث گردیدتاکمکهای مالی ونظامی آمریکابه ترکیه در راستای این مبانی افزایش یابدوترکیه نیزتلاش نمودتابه نوسازی ارتش خودبپردازد.

اما اهمیت ترکیه برای آمریکا رامی توان مواردی پس ازفروپاشی شوروی تابه امروز دسته بندی نمود.

((موقعیت ترکیه به گونه ای است که بی ثباتی آن می تواندبه فراترازمرزهایش باتاثیرات غیرقابل پیش بینی برهمسایگانش بخصوص درخاورمیانه کشیده شود))[۲]

– ترکیه به آبراهه ها وتنگه های مهمی مسلط است که راههای تجارت وجریان انرژی به بازارهای جهانی می باشد.

– بندرمدیترانه ای جیحان ترکیه،مقصدلوله باکو،جیحان می باشد.بنابراین ترکیه درراستای تلاش آمریکا برای کاهش وابستگی آذربایجان وبه طوربالقوه قزاقستان وترکمنستان به خطوط لوله روسیه نقش مهم ایفا می کند.

-روابط محکم سیاسی واقتصادی ترکیه باگرجستان وآذربایجان به ثبات این کشورها که اهمیت استراتژیک آنها بیشترازخودآنهاست کمک کرده است.گرجستان کریدور خط لوله باکو-جیحان محسوب می گرددو با توجه به روابط آسیب پذیراین کشورباروسیه ومنازعاتش باجدایی طلبان آبخاز واوستیای جنوبی که توسط روسیه حمایت می شوند به موقعیت این کشوروثبات آن کمک می کند.

– ترکیه کشوری مسلمان،دموکراتیک وسکولاراست وروابطش باآمریکابه واشنگتن کمک می کندتانشان دهد که می تواندباطیفی ازکشورهای مسلمان روابط دوستانه داشته باشد واینکه آمریکا مخالف اسلام نیست.

– حفظ ارتباط ترکیه بااسرائیل برای آمریکاحیاتی است.

((ترکیه پس ازدوران جنگ سرد تفاوتهای محسوسی بادوران جنگ سرد دارد.سرعت تغییرات سیاسی،اقتصادی دراین کشورسرعتی شتابان داشته است))[۳]

سیاستهای اقتصادی تورگوت اوزال دردهه۱۹۸۰ وپیامدهای ناشی ازپایان جنگ سرد، سیاست خارجی وداخلی ترکیه رابه شدت تحت تاثیرقرارداده است واین عامل متاثرازورودگسترده اسلام گرایان به عرصه سیاست براثراجرای سیاستهای آزادسازی بودوورود اسلام گرایان به عرصه سیاسی این کشورودرنهایت تثبیت موقعیت وپذیرش آنها ازسوی نخبگان سکولارونظامیان گردید.

اجرای این سیاستها باتضعیف سنت پایداروتاریخی دولت گرایی  درترکیه زمینه رابرای رشدیک جامعه مدنی وبخش خصوصی نسبتا قدرتمند در دهه ۱۹۹۰ در سالهای آغازین قرن۲۱فراهم کرد.

طبیعی است که تحول صرفا نمی تواندبه سطح داخلی یاخارجی محدودشود بلکه این دو درتعامل بایکدیگرقراردارند.به عبارت دیگرتغییرات صورت گرفته درعرصه داخلی ترکیه، سیاست خارجی این کشور رانیزتحت تاثیرخودقرارداده است.((رفتارسیاست خارجی ترکیه در سالهای گذشته مویداین امراست،مشارکت درجنگ اول خلیج فارس درسال۱۹۹۱برای آزادسازی کویت ونیزهمکاری باآمریکا ومتحدان غربی این کشور درایجادفضای پروازممنوع ومنطقه امن برای کردهای شمال عراق مثال بارزی دراین مورد می باشد.))[۴]

درکنارمباحث فوق رهبران ترکیه کوشیدند نقش موثری درحل وفصل بحرانهای بالکان،مناقشات قفقازوآسیای مرکزی وخاورمیانه ایفاکنند.

ازسویی تلاش ترکیه به الحاق به اتحادیه اروپا تحول مهمی درجهت گیریهای آینده ترکیه ایجاد خواهد نمود .

اززمان تاسیس جمهوری ترکیه ،نزدیکی به مجموعه غرب وخصوصا اروپا ،اولویت اصلی سیاست خارجی این کشور بوده است ،گرچه روابط ترکیه باآمریکاواروپا دارای  افت وخیز زیادی بوده ولی دریک نگاه کلی ترکیه هیچگاه درسیاست خارجی خود غرب را از اولویت اصلی خود خارج نکرده واین روند هم چنان ادامه دارد.

با این وجودروابط ترکیه باآمریکاواروپا الزاما ازیک منطق واحدپیروی نمی کند.اهمیت استراتژیکی وموقعیت خاص ژئوپلیتکی ترکیه به عنوان پل ارتباطی آسیا،اروپا باعث شده است تا آمریکاوحتی اروپا برای تامین منافع خوددرمنطقه وخصوصا منافع امنیتی،نیازمندهمکاری ترکیه باشند.

((وضعیت جغرافیایی ترکیه به گونه ای است که می تواند بحرانهای خاورمیانه وقفقاز راسریعا به اروپا منتقل می نماید وهمچنین آمریکا به منظور حفظ امنیت درمنطقه نیازمندهمکاری های گسترده امنیتی باترکیه باشد.))[۵]

وضعیت فوق نوعی وابستگی متقابل امنیتی رامیان ترکیه وغرب ایجادکرده است ودلیل آغازمذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپارا باید در همین واقعیت جستجونمود.

پیروزی قاطع حزب عدالت وتوسعه درانتخابات پارلمانی نوامبر۲۰۰۲وتشکیل یک حکومت قدرتمندبه رهبری رجب طیب اردوغان فضای جدیدی رادرعرصه سیاست داخلی وخارجی این کشورایجادنمود.

ارکان سیاست داخلی وخارجی حزب عدالت وتوسعه مبتنی برپیشبرداصلاحات اقتصادی وخصوصی سازی ازیکسووتلاش برای الحاق به اتحادیه اروپا ازسوی دیگرنمودهمین سیاستهاست.

پیروزی حزب عدالت وتوسعه باعث تضعیف موقعیت نظامیان درعرصه سیاست داخلی نیزگردید.

تنظیم وگسترش روابط باهمسایگان بخصوص باایران بخصوص درزمینه های اقتصادی، مبارزه باتروریسم،مسئله کردها،ثبات وامنیت درقفقاز وآسیای مرکزی وهمچنین ثبات وامنیت درعراق جایگاه ویژه ای دراین دوره یافته است.اما کماکان ادامه روابط ترکیه با آمریکاواسرائیل نیزدرسیاست خارجی این کشور مشهودمی باشد.

در مورد روابط ترکیه و آمریکا پس از پایان دوره جنگ سرد چنین می توان نتیجه گیری نمود،که ترکیه برای تبدیل شدن به یک قدرت منطقه ای مهم تلاش نمود تا باحرکت به سوی پیشرفت وتوسعه از طریق ایجاد اقتصادی پویا و قوی و همچنین ایفای نقشی مهم در مسائل خاورمیانه و تعامل و همکاری با تمام کشورهای منطقه ،تواناییهای خود را به اثبات برساند .

در موردروابط ترکیه وآمریکا ،ترکیه تلاش نمود تا روابط خود با این کشور را به روابطی نهادینه شده بر پایه شروط جدید تعریف نماید.

-[۱] آتس اوغلو، اچ سونمز ، راهبرد امنیت ملی ترکیه ومدرن سازی نظامی ترجمه بابک فرهنگی،گزیده تحولات جهان،موسسه ابرار معاصر۱۳۸۰،ص۶۸

[۲]– Patrica carley . turkey’s Role in the Middle East, Aconference Report(Washington,united states Institute of peace , 1995,p.16

-[۳] مریم جهان پناه،سیاست خارجه ترکیه درسایه تحولات منطقه ای ایران دپلماتیک ،تهران،پانزدهم،اردیبهشت ۱۳۸۳ ص۴۸

[۴] -رضا ،زبیب،مبانی رفتاری سیاست خارجی ترکیه ، دانشکده روابط بین الملل ، وزارت امور خارجه  تهران ، ۱۳۷۳ ، ص۴۳

-[۵] محسن مرادیان ،برآورد استراتژیک ترکیه،موسسه ابرار معاصر،تهران،۱۳۸۲،ص۸۲

منبع: اندیشکده روابط بین الملل

بازنشر یادداشت به معنای رد یا تایید نظرات نویسنده از سوی پایگاه اینترنتی شورای راهبردی روابط خارجی نیست.