*سید سعید صادقی

ایالات­ متحده ­آمریکا، براساس شواهد و واقعیت­های موجود و اعتراف شخصیت­های سیاسی و اندیشکده­های تحقیقاتی آن، گرفتار مشکلات پیچیده­ای گردیده و نشانه­های افول اقتدار جهانی آن در ابعاد مختلف نمایان شده است. افول امپراطوری­ها، ناگهانی و آنی نیست و قدرت­های بزرگ در تاریخ همیشه به آهسته‌گی سیر تزلزل و ضعف خود را طی کرده­اند و آمریکا نیز از این قاعده مستثنی نیست.

آمریکا امروز نه یک ابرقدرت هژمون، بلکه حتی از کسب عنوان «ابرقدرتی» برای خود نیز عاجز است. این نظر، صرفاً و تنها یک شعار از جانب مخالفان سیاست‌های استکباری دولت آمریکا نیست، بلکه امروز صاحب‌نظران بسیاری هم در داخل آمریکا و هم در خارج آن نیز بر این موضوع تاکید دارند.آمریکا از چنان قدرتی که از آن صحبت می­کنند قطعاً برخوردار نیست و در بهترین حالت می­توان از امریکا به عنوان یک قدرت بزرگ در کنار قدرت­های دیگر نام برد. افول قدرت آمریکا در سال­های اخیر مورد توجه صاحب­نظران و اندیشمندان غربی قرار گرفته است و معتقدند نظم جهانی مبتنی بر قدرت آمریکا در حال فروپاشی و سقوط بوده و شاهد شکل­گیری نظم جدید در جهان هستیم. بدین ­ترتیب نوشتار حاضر­، به بررسی نوشته­های صاحب­نظران و اندیشکده­های غربی می­پردازد که در سال­های اخیر، کم و کیف این موضوع را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده­اند.

1- شکست افسانه شکست­ناپذیری آمریکا در ادبیات اندیشمندان و اندیشکده‌های غربی

جان ایکنبری، خیزش چین و آینده نظم جهانی لیبرال

«جان ایکنبری»، نظریه­پرداز روابط ­بین­الملل و سیاست خارجی آمریکا و استاد علوم سیاسی و روابط ­بین­الملل دانشگاه پرینستون آمریکا در سال 2014 در مقاله­ای با عنوان «آینده نظم جهانی لیبرال» که توسط مجله فارین افرز منتشر شده، به تغییر قدرت جهانی اشاره می­کند. وی معتقد است تغییر قدرت جهانی و افول قدرت آمریکا و تغییر نظام تک­قطبی در جریان است. عصر آمریکا در حال پایان است و نظم جهانی شرقی جایگزین نظم جهانی غربی شده است. ما شاهد پیدایش قدرت­های نوظهور هستیم؛ در حالی که قدرت آمریکا در حال فرسایش است.تغییر قدرت جهانی، به این دلیل در جریان است که قدرت در حال انتقال از غرب به شرق است. کشور چین در کانون این تغییر قرار دارد و رسانه­های آمریکا تصدیق می­کنند که چین بزودی بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا یعنی آمریکا را پشت سر خواهد گذاشت. بنابرین جهان به نوعی در وضعیت تحول قدرت جهانی از قدرت متمرکز به نظام چند­قطبی است که می توان از آن به عنوان «سیستم انتشار قدرت» یاد کرد. کشور چین شاید بیش‌ترین بهره را از این انتقال قدرت داشته باشد. [1]

گیدون راشمن، سقوط آمریکا

«گیدون راشمن» (Gideon Rachman) تحلیل­گر سیاسی مجلات آمریکا، بر این نظر است که آمریکا باید به فکر سقوط خود باشد. ایالات متحده آمریکا دیگر هرگز موقعیت تسلط جهانی بعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی را تجربه نخواهد کرد. آمریکا از سال 1991 تا سال 2008 که دچار بحران اقتصادی شد، 17 سال از موقعیت هژمونی جهانی برخوردار بود. اما با معضلات اجتماعی و اقتصادی ناشی از بحران سال 2008، این موقعیت خود را از دست داده و دیگر هم این موقعیت را تجربه نخواهد کرد. آن روزها دیگر تمام شد. رشد اقتصادی و نظامی چین، تهدیدی بلندمدت برای هژمونی جهانی آمریکا است. در واقع، امروزه رقابت بین چین نوظهور و آمریکای ضعیف، حول ابعاد گوناگون است. در مقابل ضعف آمریکا، قدرت­های نوظهور از جمله چین، برزیل، ترکیه، هند و ایران هستند. هر کدام از این کشورها، اولویت‌های سیاست خارجی خود را دارند که توانایی آمریکا برای شکل­دهی نظام جهانی را محدود می­کنند. [2]

میشل کاکس، تغییر قدرت و سقوط غرب

«میشل کاکس» (Michael Cox)، استاد روابط بین‌الملل به این موضوع می­پردازد که در اوایل قرن 21، ما شاهد حقیقتی جدید به نام «تغییر قدرت» هستیم. در این فرایند، آمریکا و غرب در حال سقوط بوده و نظم جدید بین‌المللی توسط به اصطلاح بریکس (BRICs)، شامل کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین، در حال شکل­گیری است.[3]

– نوام چامسکی، آمریکا امپراطور در حال سقوط

«نوام چامسکی»، اندیشمند آمریکایی، آمریکا را امپراطور در حال سقوط می‌داند. از نگاه وی، اگرچه اصول تسلط امپریالیستی آمریکا تغییر کرده اما ظرفیت پیاده­سازی آن، به شکل قابل ملاحظه‌ای، کاهش یافته است. آمریکا هم در داخل و هم در خارج در حال سقوط است.[4]

فرید زکریا و جهان پساآمریکا

«فرید زکریا»، نظریه‌پرداز نئورئالیست معتقد است جهان در حال انتقال از عصر آمریکایی به عصر پساآمریکایی است. جهانی که در پیش داریم جهانی است که درآن ایالات متحده آمریکا نه رهبری اقتصادی و ژئوپلیتیک آن را بر عهده خواهد داشت و نه بر فرهنگ آن چیره خواهد بود بلکه قدرت آن سقوط خواهدکرد. به اعتقاد فرید زکریا، ما در حال «خیزش دیگران» هستیم که چشم­انداز جدید جهانی را به وجود می­آورد و در آن چشم‌انداز قدرت و ثروت در حال جابجایی است. قدرت در حال جابجایی و فاصله گرفتن از سلطه آمریکایی است. ما در حال گام نهادن به جهان پساآمریکایی هستیم که مردمان بسیار در نقاط بسیار، جهت و ماهیت آن را تعیین می­کنند. [5]

موسسه بروکینگز و عصر پسا­آمریکا

«مؤسسه بروگینگز» در زمینه افول قدرت آمریکا معتقد است؛ بسیاری از ناظران سیاسی و اقتصادی اظهار می‌دارند که آمریکا در حال سقوط است. از زمان وقوع بحران اقتصادی بین‌المللی در سال 2008، مسئله سقوط آمریکا در چین و سایر کشورها مطرح شد. برخی از افراد از جمله خود آمریکایی‌ها بر این باورند که «سقوط برگشت­ناپذیر» در ایالات متحده آمریکا شروع شده و جهان در حال ورود به عصر پسا­آمریکا است.[6]

دانشکده تجارت هارواد و شکست نظام سیاسی آمریکا

بر اساس یافته­های «دانشکده تجارت هاروارد»، نظام سیاسی آمریکا شکست خورده و اقتصاد آن هم در حال سقوط بوده و دست­و­پا می­زند. رشد و رفاه اقتصادی آمریکا 20 سال پیش به پایان رسید. رویای آمریکایی در معرض خطر است. آمریکایی‌ها به رهبران سیاسی اعتماد ندارند و قطب­بندی سیاسی به طرز چشم­گیری افزایش یافته است. امریکایی‌ها از نظام سیاسی خود ناامید هستند و اعتماد کم‌تری به دو حزب بزرگ دارند. این شرایط اقتصادی و سیاسی، بیان‌گر آن است که رویای آمریکایی در خطر است.[7]

جوزف نای و چشم­انداز سقوط قدرت آمریکا

از نگاه «جوزف نای»،  تئوریسین جنگ نرم و دیپلماسی عمومی، آینده قدرت آمریکا به شدت مورد چالش است. بحران اقتصادی جهانی سال 2008 را می‌توان شروع سقوط آمریکا تفسیر کرد. «شورای اطلاعات ملی» پیش­بینی کرده که در سال 2025، ایالات متحده به عنوان یک قدرت باقی می­ماند اما سلطه آمریکا از بین خواهد رفت. در قرن حاضر، قدرت امریکا را می‌توان با قدرت انگلستان در قرن گذشته مقایسه کرد و سقوط هژمونی امریکا را پیش‌بینی کرد. اما آمریکا به طور مطلق سقوط نمی­کند و سقوط آن نسبی خواهد بود. [8]

آلفرد مک کوی(Alfred McCoy)

«آلفرد مک کوی»  استاد و مورخ آمریکایی معتقد است مرگ ایالات متحده آمریکا به عنوان ابرقدرت جهانی می­تواند به مراتب سریع­تر از آن باشد که هر کس تصور می­کند. این مرگ، تا سال 2025 کامل خواهد شد. انتقال ثروت و قدرت اقتصادی جهانی از غرب به شرق در حال جریان است. در سال 2012، 65 درصد مردم آمریکا معتقد بودند که کشور در شرایط سقوط قرار دارد. مک کوی، استدلال می­کند که بزرگترین عامل سقوط آمریکا، نظامی­گری است.[9]

ویلیام نورمن گریج و مهندسی سقوط آمریکا

سقوط آمریکا اتفاق افتاده و دلیل آن هم این است که آمریکا ویژگی­هایی مانند فقر، جرم، بیسوادی و بیماری‌های موجود در جهان سوم را از خود به نمایش گذاشته است. نورمن گریج، استاد آمریکایی ریشه سقوط آمریکا و تشدید اختلاف و خشونت در آن را در« ثروت بدون کار، لذت بدون وجدان، دانش بدون شخصیت، تجارت بدون اخلاق، علم بدون انسانیت، عبادت بدون ایثار و سیاست بدون اصول» می­داند. [10]

استفان کوهن­، پایان نفوذ آمریکا

ایالات متحده آمریکا، قدرت و نفوذ خود را از دست خواهد داد. نفوذ آمریکا در جهان در حال اتمام است و بازگشت آن غیرقابل پیش­بینی است. استانداردهای زندگی آمریکا در مقایسه با کشورهای توسعه­یافته و در حال توسعه، کاهش یافته است. ایالات متحده آمریکا، کشوری با ثروت، قدرت و نفوذ بود. اما همه این­ها در حال تغییر است و رویای لیبرالیسم رو به پایان است. [11]

2- نظم جهانی آینده در ادبیات اندیشمندان و اندیشکده­های غربی

از نگاه اندیشمندان و اندیشکده­های غربی و آمریکایی، در سال­های اخیر تحولاتی مانند بحران اوکراین، افزایش قدرت روسیه، بحران اقتصادی اخیر و عوارض آن در اسپانیا و یونان، بی­نظمی منطقه غرب آسیا و به ویژه بحران سوریه، گسترش تروریسم جهادی و در پی آن ناامنی در جهان، همه بیان‌گر شکست نظم آمریکایی در نظام بین­الملل است. در این بخش از نوشتار، این سوال مورد کاوش قرار می­گیرد که با وجود در جریان بودن افول نظم لیبرال به رهبری آمریکا، نظم جهانی جایگزین و آینده چگونه خواهد بود؟ به عبارتی با وجود افول سلطه آمریکا و غرب و خیزش قدرت‌های نوظهور، چه نوع نظمی برای جهان آینده قابل پیش­بینی است؟ محافل سیاسی و علمی آمریکا و کشورهای غربی در تلاش برای پاسخ به این سوال هستند.

جان ایکنبری در مقاله­ای با عنوان «بین­الملل­گرایی بعد از آمریکا»،  بیان می­کند که مطلقاً فرایند انتقال به نظم جدید جهانی در حال وقوع است. در این فرایند، شاهد کاهش و تنزل قدرت آمریکا و ظهور قدرت­های جدید از جمله چین هستیم. اغلب قدرت­های نوظهور، قدرت­های شرقی هستند و در 500 سال اخیر، این برای اولین بار است که قدرت­های نوظهور غیرغربی، نظام جهانی را رهبری خواهند کرد. ویژگی اصلی نظم جدید، فروپاشی هژمونی آمریکایی و غربی است. در نظم بعدی جهانی، آمریکا و اروپا نخواهند بود و احتمالا چین تلاش خواهد کرد تا نقش آمریکا را بر عهده بگیرد.[12]

براساس گزارش «آکادمی فراآتلانتیک» در سال 2014، هژمونی مادی و ایدئولوژیک دراز مدت آمریکا رو به پایان است و نظم بین­المللی لیبرال در سال­های پیش ­رو با چالش­های زیادی روبرو خواهد شد. در نظم جدید بین­المللی کشورهای نوظهور از جمله برزیل، چین، هند و قدرت­های دیگر هستند که مجموعه متفاوت از فرهنگ، اقتصاد و سیاست خود را دارند و نگاه ضدامپریالیستی و ضداستعماری به جهان دارند. قدرت­های نوظهور، نظم حاضر را ابزاری برای توسعه هژمونی آمریکا و غرب می­دانند و خواستار توزیع برابر قدرت بین­المللی هستند.[13]

آلفرد مک­کوی استاد دانشگاه ویسکانسین، معتقد است که یک احتمال برای نظم جهانی آینده این است که بین سال­های 2020 تا 2040، شاهد ظهور قدرت‌هایی مانند چین، روسیه، برزیل و هند خواهیم بود که با هم همکاری خواهند داشت و در مقابل، قدرت­هایی مانند انگلیس، آلمان، ژاپن و آمریکا عقب­نشینی و افول خواهند کرد و اتحاد خود را از دست خواهند داد. از دید مک­کوی، احتمال دیگر برای نظم جهانی آینده، نظم جهانی نووستفالیایی است که در آن هژمون­های منطقه­ای ایجاد خواهند شد و هر هژمونی بر منطقه خود مسلط خواهد بود برای مثال برزیل در آمریکای جنوبی، آمریکا در آمریکای شمالی، چین در منطقه آسیای جنوبی، روسیه در منطقه قفقاز، آفریقای جنوبی در منطقه آفریقا. در این شرایط، فضا، فضای مجازی و اعماق دریاها از کنترل «پلیس سابق» یعنی آمریکا خارج خواهد شد و جوامع جهانی جدید تاسیس می­شوند.[14]

گزارش موسسه کارنگی با عنوان «نظم جهانی در سال 2050» نیز بیان می­کند که موازنه قدرت اقتصادی به سرعت در حال تغییر است. در این روند، چین بر آمریکا به عنوان بزرگترین قدرت اقتصادی جهانی غلبه خواهد کرد و در اواسط قرن، چین و هند هر دو در جایگاه رهبران جهانی خواهند بود. موازنه قدرت اقتصادی در جهان به تدریج در حال انتقال از جهان غرب به آسیا و آمریکای لاتین است و در طول 40 سال آینده، انتظار می­رود این روند تسریع شود. پیش­بینی­ها نشان می­دهد که در طول 40 سال آینده، کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین به نیروهای قدرتمند در اقتصاد و سیاست جهانی تبدیل شوند. آمریکا تبدیل به بازیگر منطقه­ای می­شود و قدرت نسبی به چین منتقل می­شود. برآوردهای مربوط به شاخص قدرت ملی نشان می‌دهد که چین در 2025 در سطحی یکسان با آمریکا خواهد بود و در 2050 کاملا از آن جلو خواهد افتاد. بنابراین انتظار می‌رود که از حدود سال 2025 با همگرایی بیشتر قدرت‌های بزرگ، نظم سیاسی جهان چند جانبه شود. از بعد اقتصادی نیز انتظار می‌رود که با افول قدرت اقتصادی آمریکا، چین و سایر قدرت‌های آسیایی به موتور رشد اقتصاد جهانی تبدیل شوند. نهادهای بین‌المللی تحت رهبری قدرت‌های سنتی غربی هم مجبور خواهند بود خود را با نظم جدید سیاسی و اقتصادی تطبیق دهند. [15]

ریچارد هاس، رئیس سابق شورای روابط خارجی آمریکا، معتقد است ماهیت قدرت متحول شده است و گسست از گذشته، گسستی ماهیتی است و جهان آینده نه در سلطه قدرت بزرگ، بلکه تحت نفوذ چندین نوع بازیگر مختلف که بر خوردار از انواع مختلف قدرت هستند، شکل داده خواهد شد. او جهان آینده را جهان بی­قطبی خوانده، جهانی که شاخصه آن وجود کانون­های متعدد قدرت است.[16]

واحد تحقیقات پنتاگون هم اخیراً در گزارشی اعلام کرد آمریکا در سال 2035، دیگر ابرقدرت جهان نخواهد بود.آمریکا احتمالاً خود را در محیطی می­یابد که روسیه یا چین با این کشور برابری می­کنند یا حتی در برخی زمینه­های اقتصادی و نظامی از غرب پیشی گرفته­اند. آمریکا و متحدان این کشور در بیست سال آینده در جهانی زندگی می­کنند که شکل­دهی نظم جهانی در آن به شیوه­ای که از زمان پایان جنگ سرد مرسوم بوده است بسیار دشوار خواهد بود. در نظم جهانی آینده، تعدادی از دولت‌ها با اراده سیاسی، ظرفیت اقتصادی و توانمندی‌های نظامی، جهان را وادار به قبول نظمی نوین به بهای کشورهای دیگر می­کنند.[17]قدرت­های نوظهور از جمله چین، روسیه، هند، ایران یا برزیل به شکلی فزاینده نارضایتی­شان را از نقش خود، دسترسی و قدرت در درون نظام بین­المللی حاضر اعلام کرده­اند.[18]

جمع­ بندی

شکست و افول نظم لیبرال غربی، واقعیتی است که در نظام بین­الملل در حال وقوع است. آمریکا به عنوان رهبر این نظم، خود نیز دچار ضعف شده و مولفه­های قدرت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ایدئولوژیکی آن روبه سقوط هستند. واقعیت دیگر جهان امروز، ظهور قدرت­های جدید است که اغلب رویکرد تجدیدنظرطلبانه به نظم امریکایی دارند، قواعد و هنجارهای آن را قبول ندارند و درصدند که در نظم جهانی آینده نقش مهمی داشته باشند. هر چند سناریوهای محتمل برای نظم جهانی آینده متنوع است اما واقعیت مسلم این است که در نظم جهانی آینده، دولت­های غربی و از جمله آمریکا نقش نخواهند داشت و این قدرت­های آسیایی و شرقی هستند که قواعد و هنجارهای آن را تعیین خواهند کرد.  

[1] . G. John Ikenberry, “The Future of the Liberal World Order”, Foreign Affairs, May/June2014, p. 56

[2] . Gideon Rachman,” Think Again: American Decline”, foreign policy, JANUARY 3, 2011

[3] . Michael Cox, “Power Shifts, Economic Change and the Decline of the West?”, International Relations,2012,p.369

[4] . Noam Chomsky,” Noam Chomsky: The Decline of American Empire”, salon, MAY 10, 2016

http://www.salon.com/2016/05/10/noam_chomksy_america_is_a_state_in_decline_partner/

[5]. Fareed Zakaria, “The Post-American World”, W. W. Norton & Company, 2008

[6] Chu Shulong,” Is America Declining?”, The Brookings Institution, November 11, 2011

https://www.brookings.edu/opinions/is-america-declining/

 [7] Michael E. Porter & others, “PROBLEMS UNSOLVEDAND A NATION DIVIDED”, Harvard Business School, SEPTEMBER 2016, p.5 

[8] Joseph S. Nye, “The Future of American Power: Dominance and Decline in Perspective”, Foreign Affairs, November/December 2010, Vol. 89, No. 6, p.2

[9] Alfred W. McCoy, “The Decline and Fall of the American Empire”, The Nation, DECEMBER 6, 2010

https://www.thenation.com/article/decline-and-fall-american-empire/

[10] William Norman Grigg, America’s Engineered Decline, John Birch Society, 2004

[11] Stephen S. Cohen, The End of Influence: What Happens When Other Countries Have the Money,Basic books, 2010, p.3-6

[12]. G. John Ikenberry, “The Future of the Liberal World Order: Internationalism After America ”, Foreign Affairs, May/June2014, p. 56

[13] Charles A. Kupchan & others, “Liberal Order in a Post-Western World”, Transatlantic Academy, May 2014, p.3-5

[14] Alfred W. McCoy, “The Decline and Fall of the American Empire”, The Nation, DECEMBER 6, 2010

https://www.thenation.com/article/decline-and-fall-american-empire/

[15] Uri Dadush and Bennett Stancil, “The World Order in 2050 “,The Carnegie Endowment for International Peace, April 2010,p.7.21

[16] Haass, Richard N., “The Age of Nonpolarity: What Will Follow U.S. Dominance,” Foreign Affairs,December 3, 2013.http://www.foreignaffairs.com/articles/63397/richard-nhaass/the-age-of-nonpolarity.

[17] برای مطالعه بیشتر ر.ک: «کاهش عناصر قدرت ارتش آمریکا»، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در:

https://goo.gl/1IROm6

 [18] “World order in 2035: US could lose ability for global dominance”, 30 Jul, 2016

https://www.rt.com/news/354013-us-global-dominance-2035/

 *کارشناس مسائل منطقه

 منبع: تبیین

بازنشر یادداشت به معنای رد یا تایید نظرات نویسنده از سوی پایگاه اینترنتی شورای راهبردی روابط خارجی نیست.