* بابک جعفری

ناتو ائتلاف نظامی تشکیل شده در سال 1949 به عنوان ائتلاف نظامی اصلی غرب در دوران جنگ سرد، پس از فروپاشی شوروی به سمت مرزهای روسیه گسترش یافته و روسیه نیز همواره مخالفت خود را با این موضوع مطرح کرده است. 
انگلیس قصد دارد سال آینده هواپیماهای جنگی در رومانی مستقر کند و همچنین در ماه مه 800 سرباز به استونی اعزام خواهد کرد. آمریکا برنامه ای برای اعزام نیرو و تانک به لهستان دارد . تا تابستان آینده حدود 4هزار سرباز ناتو رو در روی 330 هزار سرباز روسی در امتداد مرز غربی این کشور خواهند بود.
بحران اوکراین موجب شده که ناتو به سالها کاهش بودجه پایان دهد و رهبران کشورهای عضو با بزرگترین تقویت بنیه نظامی از زمان پایان جنگ سرد تا کنون موافقت کنند، بطوری که این کشورها متعهد شده اند 2 درصد از تولید ملی خود را به دفاع اختصاص دهند هر چند تاکنون تنها پنج عضو از 28 کشور عضو ناتو این هدف را محقق کرده اند. اعضای ناتو ملزم هستند که 2 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف امور دفاعی کنند اما تنها آمریکا ، انگلیس ، یونان ، استونی و لهستان این هدف را محقق کرده اند. 
**ترامپ و موضوع هزینه های دفاعی در ناتو 
بنا بر آمار ناتو، آمریکا در سال 2015 حدود 72 درصد مجموع هزینه های دفاعی و نظامی ناتو را تامین کرد و این در حالی است که ترامپ این سطح از هزینه را مورد سوال قرار داده و گفته هر چند او می خواهد ائتلاف ناتو را حفظ کند اما سایر اعضا نیز باید هزینه بیشتری برای دفاع بپردازند. 
ترامپ در ماه ژوییه در جریان رقابت انتخاباتی به نیویورک تایمز گفت: اگر هزینه های هنگفت ما برای محافظت از این کشورها بطور معقولی جبران نشود من با کمال میل به این کشورها خواهم گفت:’ تبریک به شما؛ چون باید از خودتان دفاع کنید.’ 
ترامپ همچنین ناتو را ‘منسوخ’ توصیف کرد که این حرف را روسها هم تکرار کردند و از جمله یک دیپلمات روس بتازگی به تلویزیون کانادا گفت که ‘ناتو یک بازمانده دوران جنگ سرد’ است. 
** اظهارات انتخاباتی ترامپ و بزرگنمایی تهدید پیش روی ناتو در رسانه های غربی 
برخی از رسانه های غربی به نقل از چهره های نظامی و دیپلماتیک مدعی شدند که اظهارات و مواضع ترامپ در دوران رقابت های انتخاباتی ، ممکن است منجر به پایان عناصر اساسی ‘دکترین امنیتی ترانس آتلانتیک’ و تشویق روسیه به تکرار سناریوی اوکراین علیه اعضای ناتو در شرق اروپا شود. 
روزنامه اکسپرس انگلیس به نقل از ‘آیدان هایر’ (Aidan Hehir) دانشیار روابط بین‏الملل در دانشگاه ‘وست مینیستر’ نوشت: موضع ترامپ درباره ناتو و تمجید آشکار او از پوتین، موجب تردید درباره آینده ناتو پس از کمک این ائتلاف به حفظ امنیت اروپا در 67 سال گذشته (از سال 1949 تا کنون) می‏شود. 
وی افزود: نقش ناتو در حفظ صلح و امنیت جهانی بطور بنیادین بر اعتبار تعهدات این سازمان و بطور خاص بر تمایل آمریکا به تبعیت از تعهدات خود استوار است. 
هایر گفت: انتخاب ترامپ بطور اساسی به این اعتبار آمریکا لطمه می زند؛ احتمال جنگ را در اروپا افزایش می‏دهد و بطور خاص پیامدهای نامیمونی برای کشورهای بالتیک و بالکان خواهد داشت. 
این رسانه ها هشدار دادند که ماده 5 پیمان ناتو بیان می‏کند که حمله مسلحانه به هر عضو ناتو به معنی حمله به همه اعضا است و اگر روسیه اعتقاد پیدا کند که این تعهد در ناتو معلق شده است احتمال حمله آن به کشورهایی مانند کشورهای منطقه بالتیک افزایش می یابد. 
روزنامه انگلیسی ‘تلگراف’ نیز به نقل از ژنرال ‘سِر ریچارد شیرف’ (Sir Richard Shirreff) فرمانده عالی سابق ناتو در اروپا نوشت: خطر موجود این است که چنانچه اجرای ماده 5 پیمان ناتو زیر سوال برود، این امر موجب بی اثر شدن دکترین دفاع جمعی ناتو خواهد شد و اعتبار ناتو زیر سوال می رود. 
وی خاطرنشان کرد که کشورهای اروپایی اگر هزینه دفاعی خودشان را افزایش ندهند ، در واقع موجب تقویت این گرایش انزواگرایانه در واشنگتن خواهند شد. 
در این میان برخی از مقام های اروپایی خواستار شفاف سازی ترامپ درباره موضع خود در ارتباط با ناتو شدند. 
‘سالیوس اسکورینلیس’ (Saulius Skvernelis) نخست وزیر جدید لیتوانی گفت: واقعا امیدوارم که اظهارات (ترامپ) درباره دفاع و روسیه بخشی از مبارزات انتخاباتی بوده است. 
ژان کلود یونکر رئیس کمیسیون اروپا نیز گفت که : مایل هستیم که بدانیم ترامپ چه قصد و نیتی درباره ناتو دارد. 
‘نادیا ساوچنکو’ خلبان سابق بالگرد ارتش اوکراین که اکنون عضو مجلس این کشور است، در نامه ای به ترامپ از او خواست که ‘اوکراین را در برابر متجاوز تنها نگذارد.’ 
وی خواستار حفظ و تقویت تحریم های آمریکا علیه روسیه شد. این درحالی است که باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا تحریم هایی علیه شماری از افراد و شرکت های روسی اعمال کرده که اکثر آنها با امضای دستور ریاست جمهوری بوده و ترامپ می تواند بدون رایزنی با کنگره این تحریم ها را لغو کند. 
‘تاته نورکین’ (Tate Nurkin ) مدیر بخش دفاع و امنیت در موسسه ‘آی اچ اس مارکیت’ بر این باور است که فقدان تعهد آمریکا به ناتو موجب می شود که روسیه بخواهد شرایط جدید را آزمایش کند. 
وی در بیانیه ای ایمیلی به سی ان بی سی گفت: اگر آمریکا در دوره ریاست جمهوری ترامپ بیش از حد نسبت به روسیه رویکرد دوستانه ای داشته باشد یا تعهد خود را به ناتو یا بطور خاص نسبت به کشورهای حوزه بالتیک سست کند در این صورت باید انتظار داشته باشیم که روسیه برای آزمایش عزم و اراده ناتو تحرکی جدی نشان دهد. 
وی با این ادعا که ‘روسیه مهارت زیادی در بی ثبات کردن همسایگان ضعیف تر خود دارد و این امر را در کریمه و شرق اوکراین شاهد بودیم’ گفت: در این صورت ‘شاهد ارعاب و دیپلماسی زورمندانه بیشتر از سوی روسیه با استفاده از اهرم قدرت نظامی و جنگ سایبری و همچنین ایجاد روایت هایی برای تضعیف کشورها و جوامع هدف و بسیج جوامع روسی خواهیم بود.’ 
** بزرگنمایی در نگرانی های کشورهای حوزه بالتیک 
رسانه های غربی بطور خاص بر نگرانی کشورهای حوزه بالتیک تاکید و ادعا می کنند در صورت تغییر دفاعی و نظامی آمریکا در اروپا ، کشورهای حوزه بالتیک که خاطره اشغال در زمان شوروی را نیز دارند بیش از دیگران نگران خواهند شد. 
این در حالی است که ناتو تصمیم دارد از ماه مه آینده 4 هزار سرباز در استونی و لهستان مستقر کند و همچنین درخواست ترامپ برای اینکه متحدان ناتو سهم خود را از هزینه های دفاعی بپردازند در کشور استونی گوش شنوایی داشته است. استونی یکی از پنج کشور عضو ناتو است که 2 درصد از تولید ناخالص داخلی را به دفاع اختصاص داده است. لیتوانی و لتونی نیز قصد دارند تا سال 2018 این هدف را محقق ساند. 
سرتیپ ‘ریو تراس’ رئیس نیروهای دفاعی استونی گفت: باید اطمینان حاصل کنیم که ترامپ و دولت او بدانند که استونی متحد آمریکا است. 
انتخاب ترامپ با تغییر سیاسی در استونی همزمان شده است بطوری که در این کشور ‘حزب مرکز’ متکی به رای دهندگان روسی زبان که بیشتر آنان خواستار روابط نزدیکتر با روسیه هستند ، قدرت را به دست خواهد گرفت. اما ‘جوری راتاس’ رئیس جدید حزب مرکز گفته که سیاست خارجی استونی تغییر نخواهد کرد. 
‘برایان جونز’ مدیر صندوق درآمدهای موسسه مالی و سرمایه گذاری ‘راتبون’ انگلیس به شبکه خبری ‘سی ان بی سی’ گفت: اگر انگلیس از اتحادیه اروپا خارج شود و آمریکا نیز به حمایت از ناتو پایان دهد در این صورت روسیه مشکل زیادی برای ورود به کشورهای حوزه بالتیک نخواهد داشت. 
این کارشناس امور مالی گفت که هر چند درباره وقوع این امر اطمینان ندارد اما سرمایه گذارها باید برای سرمایه گذاری در دارایی های مرتبط با این منطقه (بالتیک) با دقت زیاد عمل کنند. 
وی با بیان اینکه ‘استونی ، لتونی و لیتوانی و همچنین گرجستان (در منطقه قفقاز) از چنین مناطقی هستند’ ، افزود: اوراق قرضه و پولهای مرتبط با این کشورها بطور آشکار در معرض خطر هستند؛ در مورد اوکراین شاهد بودیم که پول این کشور کاملا نابود شد.
** تغییر لحن ترامپ و تکاپوی اعضای ناتو برای افزایش بودجه 
دونالد ترامپ پس از انتخابات آمریکا لحن خود را درباره بسیاری از مسائل از جمله موضوع ناتو تغییر داد و ملایم‏تر در این زمینه سخن گفت. ترامپ که در جریان مبارزات انتخاباتی ، ناتو را سازمانی منسوخ نامیده و در دفاع آمریکا از متحدان ناتو در اروپا ابراز تردید کرده بود، پس از انتخابات در گفت وگو با دبیر کل ناتو بر ‘اهمیت پایدار’ ناتو تاکید کرد. در همین حال باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا نیز به متحدان ناتو اطمینان داده که ترامپ تعهدات دفاعی آمریکا را محترم خواهد شمرد. 
ناتو هفته گذشته با صدور بیانیه کوتاهی اعلام کرد که ‘ترامپ و ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو با تاکید بر اهمیت پایدار این ائتلاف نظامی ، درباره راههای تطبیق ناتو با محیط امنیتی جدید از جمله مقابله با تهدید تروریسم بحث کردند. ‘ 
در این حال ، آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان چهارشنبه هفته گذشته گفت، کشورش باید روند افزایش بودجه دفاعی خود را، تا حد 2 درصد از تولید ناخالص داخلی ادامه دهد، اما در عین حال گفت که بعید است این هدف در آینده نزدیک محقق شود.
مرکل در سخنانی خطاب به پارلمان آلمان گفت: اگر از حیث انتظارات شریکان آلمان در ناتو صحبت کنیم، بودجه دفاعی ما نشان می دهد که هنوز به مرحله ای که باید، نرسیده ایم. می‏دانم که هنوز راه درازی تا رسیدن به هدف اختصاص دو درصدی (از تولید ناخالص داخلی به دفاع) ناتو داریم و نمی توانم قول بدهم که در آینده نزدیک به آنجا می رسیم.
وی افزود: اما مسیر حرکت ما باید روشن باشد و ما باید به سمت تحقق و اجرای این هدف حرکت کنیم.
«ینس استولتنبرگ»‌ دبیر کل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) روز سه‏شنبه گذشته با تغییر لحن قبلی خود گفت که اطمینان دارد دونالد ترامپ رئیس جمهوری منتخب آمریکا، به تمام تعهدات این کشور در قبال این اتحاد نظامی عمل خواهد کرد.
وی سه شنبه گذشته در بروکسل گفت: اطمینان دارم که ترامپ رئیس جمهوری خواهد بود که به تمام تعهدات آمریکا در این اتحاد نظامی عمل خواهد کرد، زیرا یک ناتو نیرومند برای اروپا و همچنین برای آمریکا حائز اهمیت است.
دبیر کل ناتو افزود: اروپا و آمریکا در یک جبهه قرار دارند و ترامپ نیز خواستار افزایش هزینه های دفاعی در اروپا شده است؛ من نیز کاملا با او موافقم؛ این پیامی است که از سالها پیش از طرف آمریکا ارسال شده است.
وی افزود: خبر خوب این است که ما اکنون شاهد سرمایه گذاری بیشتر اروپایی ها در زمینه دفاع هستیم که این به تشریک مساعی در تامین بار هزینه ها کمک می کند.
** ‘کابینه ضد روسی’ ترامپ و دورنمای اختلاف با روسیه بر سر ناتو
در همین حال به نوشته برخی رسانه های غربی ، اختلاف احتمالی بین دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه درباره آینده ناتو می‏تواند یکی از مشکلات در رابطه ترامپ با پوتین باشد. 
به نوشته نشریه اکونومیست ، هر اندازه هم که ترامپ لحن دوستانه ای نسبت به پوتین داشته باشد ، بسیاری از مقام های اروپایی از جمله در حوزه بالتیک شک دارند که این دو بتوانند به توافقی برسند. جرج دبلیو بوش رئیس جمهوری سابق آمریکا نیز اوایل کار اظهار نزدیکی نسبت به پوتین می کرد اما اواخر دولت او روسیه به گرجستان حمله کرد. اوباما هم در ابتدای کار از ‘تنظیم مجدد’ (reset) روابط با روسیه سخن می‏گفت اما اکنون روابط با روسیه را به سطح پایین کم سابقه ای در دوران پس از جنگ سرد رسانده است. 
در مورد ترامپ نیز واقعیت موجود موجب محدود شدن سیاست می‏شود. نشریه اکونومیست به نقل از یک مقام عالی رتبه استونی که نامش را ذکر نکرد نوشت: دشوار می توانم تصور کنم که روسیه بتواند امتیازی به آمریکا پیشنهاد کند. 
مالکولم چالمرز از کارشناسان اندیشکده ‘رویال یونایتد’ انگلیس به شبکه خبری سی ان بی سی گفت که با وجود لفاظی های روسیه ، رئیس جمهوری آمریکا از موضع کنونی در قبال ناتو و امنیت اروپا عقب نشینی زیادی نخواهد کرد. 
چالمرز افزود: ترامپ همانند اوباما بار دیگر برای تنظیم مجدد (reset) رابطه با روسیه تلاش خواهد کرد و برای درگیر شدن در اوکراین تردید خواهد داشت اما گمان نمی کنم که تضمین های امنیتی در ناتو تضعیف شوند و اگر پوتین بخواهد این مساله را آزمایش کند یک حماقت است. 
** پوتین: حمله روسیه به اروپا احمقانه است 
هیاهوی رسانه ای غرب درباره تجاوزهای احتمالی آینده روسیه به اروپا در حالی است که ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه بتازگی در یک کنفرانس خبری در شهر سوچی خطاب به شماری از کارشناسان غربی گفت که این فکر که روسیه ممکن است به کشوری در اروپا حمله کند ‘غیر واقع بینانه و احمقانه’‌است. 
همچنین در واکنش به اظهارات ‘فرانتس کلینتسویچ’ (Franz Klintsevich ) عضو کمیته دفاع و امنیت مجلس روسیه که گفته بود این کشور تاسیساتی را که برای خود تهدیدآمیز بداند با سلاح هسته ای هدف خواهد گرفت ، دمیتری پسکوف مسئول امور رسانه ای کرملین گفت:‌این اظهارات قابل درک است اما نباید نتیجه گیری های عجولانه گرفت. 
پسکوف خاطرنشان کرد که طبق قانون اساسی روسیه ، نمایندگان مجلس نمی توانند سیاست خارجی روسیه را تعیین کنند. 
در همین حال ، پایگاه اینترنتی رادیو لهستان به نقل از یک سایت خبری نزدیک به کاخ کرملین گزارش داد که شماری از افرادی که نامشان برای تصدی مناصب کلیدی دولت ترامپ مطرح شده دشمنان روسیه هستند. 
به نوشته این سایت خبری ، میت رامنی که به عنوان نامزد تصدی پست وزیر امور خارجه مطرح شده است، برای داشتن دیدگاه‏های ضد روسی شناخته شده است و همچنین ژنرال جیمز ماتیس که از او به عنوان وزیر دفاع دولت ترامپ یاد می شود ‘می تواند کارآمدترین فرمانده نظامی آمریکا در دهه گذشته و خطرناک ترین دشمن روسیه’ ‌باشد. 
به نوشته این سایت روسی ، اگر ترامپ ، میت رامنی را به عنوان وزیر امور خارجه و جیمز ماتیس را به عنوان وزیر دفاع منصوب کند ، دولت او ضدروسی‏ترین دولت از زمان جرج دبلیو بوش تا کنون خواهد بود.
برخی از کارشناسان، اقدامات و لفاظی های روسیه را بخشی از استراتژی این کشور برای قدرت نمایی می دانند. پوتین از هنگام رسیدن به قدرت در سال 2000 خواستار مصمم بوده که جایگاه روسیه را به عنوان یک ابرقدرت احیا کند. رسانه های روسی نیز فضایی ایجاد کرده اند که بسیاری از مردم روسیه گمان می کنند این کشور ممکن است با غرب وارد جنگ شود و این مساله موجب انحراف افکار عمومی در روسیه از مشکلات متعدد این کشور از جمله مشکلات اقتصادی ، تحریم های غرب ، مشکلات سیاسی و انتخاباتی و فساد دولتی می شود. 
از سوی دیگر ، نقش ناتو که پس از فروپاشی شوروی سابق در دهه 1990 تا حد زیادی کمرنگ شده بود،در سالهای اخیر دستکم توانست یک هدف وجودی برای خود تعریف کند و آن نیز مقابله با تهدید کرملین بوده است. 
در این حال و با در نظر گرفتن اینکه تهدید ادعایی روسیه به دوام ناتو کمک کرده و تهدید گسترش ناتو نیز به سردمداران کرملین در توجیه اقدامات نظامی و انحراف اذهان عمومی از مشکلات داخلی کمک کرده ، به نظر می رسد که تغییر این وضعیت به سود هیچکدام از دو طرف نیست و انتظار می رود که ناتو در دوران ترامپ نیز همچنان در چهارچوب آرایش سنتی نظامی در همراهی با متحدان اروپایی به کار خود ادامه دهد. 

* کارشناس حوزه اروپا

منبع: ایرنا

بازنشر یادداشت به معنای رد یا تایید نظرات نویسنده از سوی پایگاه اینترنتی شورای راهبردی روابط خارجی نیست.