کتاب «کانون‌های تروریستی: شناخت روند افراطی‌گری داخلی» کار مشترکی از مرکز ایتالیایی پژوهش‌های سیاسی بین‌المللی (ISPI) و موسسه اروپایی دموکراسی در بروکسل، به تحلیل رابطه دیالکتیک میان افراط‌گرایی و منطقه پرداخته است.

بر اساس یافته های این کتاب، جنگجویان بیگانه برای پیوستن به داعش از تمامی دنیا راهی سوریه و عراق می‌شوند و برخی از آمارها نشان می‌دهد که اغلب این جنگجویان از کشورهای تونس، لیبی، عربستان، مصر، بلژیک، فرانسه، انگلیس، آمریکا و روسیه (به شکل خاص از منطقه چچن و داغستان) هستند.

آن‌ها یا در داخل این کشورها رشد و پرورش یافته‌اند یا ارتباطاتی با مناطق معینی در داخل هریک از این کشورها دارند. این را می‌توان کانون‌های داخلی و منطقه‌ای ایجاد افراط‌گرایی در داخل کشورها توصیف کرد.

در این کتاب از طریق بررسی چگونگی فعالیت کانون‌های افراط‌گرایی در داخل کشورها، به تشریح شرایط و انگیزه‌های مؤثر در جذب بیشتر غیرنظامیان و سوق دادن آن‌ها به افراطی‌گری پرداخته شده است.

کانون‌های افراط‌گرایی در آمریکا و اروپا

در تعدادی از کشورهای اروپایی کانون‌های افراط‌گرایی وجود دارد که زمینه را برای پیوستن جنگجویان خارجی از اروپا و آمریکا به گروه تروریستی داعش در سوریه و عراق فراهم کرده است. این کتاب با اشاره به برخی از نمونه‌ها، دلایل گسترش تفکرات افراطی را تحلیل کرده و آورده که برجسته‌ترین این کانون‌ها به شرح زیر است:

۱- مولینبیک در بلژیک:

تعداد جنگجویان این منطقه بالغ‌بر ۵۶۲ نفر است که یا در منطقه مولینبیک متولد شده‌اند و یا زمان طولانی‌ای را در آن گذرانده‌اند. مولینبیک منطقه‌ای فقیرنشین به شمار می‌آید که مقصد مهاجران از خاورمیانه و شمال آفریقاست و میزان بیکاری در آن بالاست. این عوامل زمینه را برای ظهور شخصیت‌های کاریزماتیکی همچون خالد زرقانی فراهم نمود که ریاست یکی از بزرگ‌ترین و موفق‌ترین شبکه‌های جذب در اروپا را به عهده دارد و جوانانی را که سوءسابقه دارند و افرادی که از انزوا و بی‌هویتی و امید به زندگی پایین رنج می‌برند، از طریق ایدئولوژی به‌عنوان توجیهی برای رفتار جنایت‌کارانه جذب نمود. یکی از مؤثرترین دلایل موفقیت داعش در اروپا انسجام اجتماعی و ارتباطات خانوادگی میان اعضای آن است، به شکلی که اکثر اعضای آن شبکه یکدیگر را از گذشته می‌شناسند و گاهی دارای روابط خانوادگی هستند و این مسئله انسجام و گسترش افکار داعش را تقویت کرد.

۲- رهبران افراط‌گرایی در انگلیس:

این کشور شاهد ظهور رهبران و مبلغانی بود که نه‌تنها نقش مهمی در اجرای عملیات تروریستی در اروپا ایفا کردند، بلکه نقش مهمی در جذب هر چه بیشتر شهروندان آن کشور داشته‌اند. برجسته‌ترین مثال دراین‌باره که در لندن ظهور یافت، ابوحمزه المصری است که در سال ۱۹۹۷ به‌عنوان پیش‌نماز مسجد پارک وینسبری انتخاب شد. آن محل به‌عنوان مرکزی برای حمایت از نیروهای به اصطلاح جهادی شناخته شد و نیز نقش رابط میان عناصر داعش و افراد جذب‌شده داخلی در لندن را ایفا کرد.

۳- جورنیا ماوسی در بوسنی:

در پی حملات تروریستی سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ م در بوسنی، دولت بوسنی حملاتی را علیه گروه‌های به اصطلاح جهادی داخل کشور انجام داد و این مسئله گروه‌های جهادی را به عقب‌نشینی به مناطق دور از بوسنی همچون روستای گورنیه مائوسه وادار کرد. این مناطق به مرکزی برای افراط گرایان در این کشور تبدیل شد. در همین حال رهبر جدیدی به نام حسین بلال بوسنیک ظهور یافت که برای متحد کردن افراط‌گرایان در بوسنی فعالیت نمود و با ظهور داعش به قوی‌ترین جذب‌کننده بوسنیایی‌ها برای پیوستن به این گروه تروریستی تبدیل شد تا آنجا که برای این کار به منازل شهروندان بوسنیایی می‌رفت و از بیکاری و فقر جوانان مسلمان بوسنیایی برای جذب آن‌ها سوءاستفاده می‌کرد.

باوجودآنکه بوسنیک در سال ۲۰۱۴ م بازداشت و به پنج سال زندان محکوم شد، تلاش‌های وی راه را برای تقویت روابط میان جنگجویان بوسنی و داعش فراهم کرد و بوسنی را به مرکزی برای تمام نیروهای به اصطلاح جهادی جهان که خواستار سفر به سوریه و عراق هستند، تبدیل کرد.

۴- مینیاپولیس در آمریکا:

تعداد جنگجویان از آمریکا بالغ‌بر ۲۵۰ نفر است که می‌توان نسبت آن را در مقایسه با دیگر کشورها اندک دانست. با دقت در این جنگجویان خواهیم یافت که آن‌ها از شهر مینیاپولیس بزرگ‌ترین شهر ایالت مینه‌سوتا واقع در شمال آمریکا هستند.

مینیاپولیس میزبان یک جامعه بزرگ سومالی – آمریکایی است. از دهه اول قرن بیست و یکم این شهر شاهد سفر تعداد زیادی به سومالی برای پیوستن به جماعت الشباب وابسته به القاعده بود. این افراد پس از ظهور داعش راهی سوریه و عراق شدند.

کانون‌های افراطی‌گری در خاورمیانه و قفقاز

نمونه‌های کانون‌های افراط‌گرایی و تروریسم در خاورمیانه به شرح زیر است:

۱- بن قردان و القصرین در تونس:

این دو منطقه از بزرگ‌ترین اعزام کنندگان جنگجویان خارجی به عراق و سوریه و حتی لیبی به شمار می‌روند و اکثر این جنگجویان از شهرهای معینی در تونس هستند. به‌عنوان‌مثال شهر بن قردان که در دورترین نقطه جنوب شرقی تونس و در نزدیکی مرزهای لیبی قرار دارد، یکی از معروف‌ترین محیط‌های خوراک‌دهی به افکار افراطی در جهان به شمار می‌رود. دلیل این امر آن است که این منطقه به‌دوراز مناطق گردشگری اصلی اقتصاد تونس واقع‌شده و همیشه قربانی بی‌توجهی دولت‌های مختلف تونس بوده است. این باعث افزایش فقر و بیکاری در آن مناطق و انزوای آن‌ها در داخل جامعه شده و زمینه را برای پذیرش افکار افراطی در آن فراهم نموده است.

۲- سرت و درنه در لیبی:

اعضای گروه تروریستی داعش فعالانه در برخی از شهرهای لیبی ازجمله سرت حضور دارند و داعش توانست این شهر را به محل مناسبی برای جذب جنگجویان تبدیل کند، به شکلی که تعداد زیادی از طرفداران قذافی را به صفوف خود جذب کرد و از این طریق توانست شهر سرت را به‌عنوان پایتخت داعش در خاورمیانه و شمال آفریقا تبدیل کند. انتظار می‌رود این شهر نقش محوری‌تری در عملیات آینده داعش ایفا کند.

۳- شمال سینا در مصر:

پس از ظهور جماعت ولایت سینا در شمال سینا، داعش توانست شهروندان این منطقه را از طریق سوءاستفاده از مشکلات شهروندان در این منطقه و بی‌توجهی دولت به آن‌ها جذب کند. هم‌چنین نبود توسعه اقتصادی در این منطقه باعث رشد احساسات خصمانه علیه دولت‌های مختلف مصر شده است که تمامی این‌ها دلایل مستقیمی برای سرعت گسترش داعش در داخل سینا شد و این منطقه را به کانونی برای جذب افراط‌گرایان تبدیل کرد.

۴- شمال قفقاز و گرجستان:

تعداد جنگجویان عضو داعش از این منطقه بالغ‌بر ۵ هزار جنگجو است که اکثر آن‌ها از شمال قفقاز و به شکل خاص از چچن و داغستان هستند. شمال قفقاز از زمان آغاز درگیری‌ها برای جدایی از روسیه کانونی برای رشد افراط‌گرایی بوده است و مشکلات داخلی و گرایش اسلامی چچنی مخالف با روس‌ها به این افراط‌گرایی دامن زده است. درنتیجه این امر «امارت اسلامی قفقاز» در سال ۲۰۰۷ شکل گرفت و در آن زمان به القاعده وابسته شد؛ پس از ظهور تشکیلات تروریستی داعش، با آن بیعت کرد و نامش به ولایت قفقاز تغییر یافت و در حال حاضر باقدرت به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

این کتاب در پایان انگیزه‌های مشترک پیدایش افراط‌گرایان در هریک از کشورهای مذکور را چنین برشمرده است:

۱- ظلم‌های داخلی و مشکلات شخصی شهروندان که مهم‌ترین انگیزه افراط‌گرایی به شمار می‌آید.

۲- وجود الگوهای کاریزماتیک تأثیرگذار بر جوانان در میان گروه‌های افراطی

۳- ثابت شد که سیاست‌های انزوا، افزایش میانگین بیکاری و فقر، دلایلی مهم برای افراط‌گرایی در بیشتر این کشورها بوده است.