کلاوس لارس در تحلیلی که مجله دیپلمات منتشر کرد، نوشت: سفر اخیر زیگمار گابریل، وزیر اقتصاد آلمان به چین در بحبوبه بحران در مراودات اقتصادی آلمان – چین انجام شد. وزیر اقتصاد آلمان بجای تلاش برای بهبود مناسبات سعی کرد تا به چینی‌ها درس بیاموزد. آیا این قبیل راهبرد پر سر و صدا عقلایی است یا خیر؟ سرمایه‌گذاری اخیر چین در آلمان موجب نگرانی زیادی در برلین شده‌است.

زیگمار گابریل فقط وزیر اقتصاد آلمان نیست، بلکه معاون صدراعظم و رئیس حزب سوسیال دمکرات و نامزد احتمالی این حزب برای صدراعظمی نیز هست. انتخابات عمومی آلمان در سپتامبر یا اکتبر 2017 برگزار خواهد شد. به نظر می‌رسد براساس آخرین نظرسنجی‌های صورت گرفته میزان آرای حزب سوسیال دمکرات به 22 درصد کاهش یافته، در حالی که میزان آرای حزب صدراعظم فعلی (مرکل) همان 34 درصد باقی مانده‌است.

وزارت اقتصاد آلمان اعلام کرد که راهبرد گابریل زیگمار در چین از نزدیک با صدراعظم و وزیر امور خارجه آلمان هماهنگ شده ‌بود. سرخوردگی و نومیدی آلمان از چین مدتی است که مشهود است. آنچه از مناسبات چین – آلمان به ” مراودات ویژه” یاد و تقدیر می‌شد، اینک به مشارکت و ارتباط کمتر خشنودکننده حداقل در سطوح سیاستمداران و صاحبان صنایع مهم تغییر یافته است.

بر اساس اعلام سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، چین تاحدود زیادی محدودترین کشور صنعتی در جهان است. برخلاف مانورهای آزادی که شرکت‌های چینی در غرب از آن برخوردارند، شرکت‌های خارجی در چین مجاز به سرمایه‌گذاری در بخش بانکی، ارتباطات یا صنایع رسانه‌ای نیستند. مناقصات عمومی معمولا به شرکت‌های چینی و نه موسسات خارجی واگذار می‌شود.

قبل از سفر وزیر اقتصاد آلمان به چین، کمیسیونر آلمان در اظهار نظری تحقیرآمیز در خصوص چین در هامبورگ انجام داد که کمک‌کننده نبود.

سرمایه‌گذاری چین در آلمان

سرمایه‌گذاری اخیر چین در آلمان موجب نگرانی زیادی در برلین شده ‌است. در نیمه اول 2016 شرکت‌های چینی بیش از 40 شرکت آلمانی را خریداری کرده‌اند. چین از سال 2010 کشور آلمان را هدف قرار داده‌است. شرکت‌های خارجی خریداری شده توسط چین در سراسر جهان در شش ماه اول 2016 بیش از همه خریدها در سال 2014 بود. چین 72 میلیارد یورو (معادل 77میلیارد دلار) در داخل اتحادیه اروپا در همان دوره سرمایه‌گذاری کرد که شامل 3/11میلیارد یورو سرمایه‌گذاری در آلمان بود. این رقم 8 برابر خریدهای چین در سال 2015 بود.

اغلب موسسات و شرکت‌های آلمانی خریداری شده توسط چین دارای جدیدترین تکنولوژی مهندسی و کامپیوتری بودند و خرید این قبیل موسسات، دانش فنی مورد نیاز چین را تامین خواهد کرد.

در تابستان 2016  شرکت چینی مدیا (Midea) موسسه رباتیک بهره‌مندی از فناوری پیشرفته کا یو کا (Kuka)[1] بعنوان بزرگترین کارخانه تولیدکننده لوازم خانگی را خرید که موجب بروز دل‌نگرانی و اضطراب زیادی در آلمان شد. مقامات آلمان عمیقاً نگران شده‌اند که دانش فناورانه مهم به رقیب اقتصادی تهاجمی تقدیم شده‌است. تلاش دولت برای متقاعد ساختن دیگر شرکت‌های آلمانی یا اروپایی جهت ارائه پیشنهادات بهتر برای خرید شرکت‌های آلمانی نتیجه‌ای نداشت؛ چرا که پیشنهادات شرکت‌های چینی برای خرید غیرقابل شکست بود.

تنها یک هفته قبل آمریکایی‌ها نسبت به خرید شرکت  Aixtron[2] توسط یک شرکت چینی بنام فوجیان حساس شدند و علیرغم نهایی شدن پروسه فروش شرکت مذکور، وزارت اقتصاد آلمان کار فروش را به دلیل بررسی بیشتر متوقف ساخت. ظاهراً سازمان سیا به طرف آلمانی هشدار داد که دانش و مهارت شرکت مذکور تاثیرات امنیتی و اهمیت نظامی دارد و این قبیل تکنولوزی نباید در اختیار چین قرار گیرد. لازم بذکر است شرکت Aixtron در آلمان، انگلیس و آمریکا شعبه دارد.

البته تولیدات شرکت Aixtron از اوایل دهه 1980 به صنایع نیمه رسانا در سطح جهانی از جمله چین صادر می‌شد. برخی تحلیلگران می‌گویند که شاید در پشت همه نگرانی‌های مربوط به خرید شرکت آلمانی Aixtron توسط چین، آمریکا قرار دارد و نسبت به تقویت توان رقابت اقتصادی چین در بخش تولید نیمه رسانا نگران است. وزارت اقتصاد آلمان تحت رهبری گابریل زیگمار از علاقه چین جهت خرید شرکت لامپ لِدوانس (Ledvance) بعنوان شرکت تابعه اوسرام ابراز ناخرسندی کرد. سفیر چین در آلمان در مقاله‌ای در روزنامه فرانکفورتر آلگماینه زایتونگ گفت اینگونه با شریک رفتار کردن درست نیست و نسبت به سیاست حمایت‌گرایی جدید در آلمان ابراز نگرانی کرد.

گابریل زیگمار وزیر اقتصاد آلمان یک روز قبل از سفر به چین به مقامات پکن یادآوری کرده بود که مناسبات تجاری بین المللی مستلزم رقابت عادلانه است. همه باید قواعد سرمایه‌گذاری، دسترسی به بازار و رقابت را رعایت کنند. آلمان و اروپا آماده پذیرش حقه شرکای تجاری نیستند. وی بویژه به سیاست دامپینگ چین در ارتباط با فولاد و آلومینیوم و دسترسی تبعیض‌آمیز به بازار در زمینه صنعت خودرو اشاره کرد.

وزیر اقتصاد آلمان همچنین نسبت به سبد سرمایه‌گذاری چین در اروپا عمیقاً ابراز نگرانی کرد. وی ضمن استقبال از سرمایه‌گذاران خارجی در آلمان نسبت به تمایلات شرکت دولتی برای ترکیب تکنولوژی با توسعه ژئوپلیتیکی قدرت ابراز نگرانی کرد.

تا سال 2049 که یکصدمین سالگرد تشکیل جمهوری خلق چین خواهد بود، این کشور قصد دارد به یکی از قدرت‌های صنعتی عمده و پیشتاز در جهان تبدیل شود. بدیهی است که این امر در سایه خرید دانش فناورانه (تکنولوژیکی) و شرکت‌های برخورداری از فناوری های پیشرفته میسر خواهد بود. لازم بذکر است ابتکار بزرگ و بلندپروازانه شی جین پینگ (رئیس جمهور چین) موسوم به یک کمربند؛ یک جاده اهداف مشابهی را دنبال می‌کند.

علیرغم مزایا و منافع سرمایه‌گذاری چین برای تامین مالی جهت اشتغال‌زایی و تحقیق و توسعه در آلمان، اما آلمانی‌ها فکر می‌کنند که از آنها سوءاستفاده می‌شود. وزیر اقتصاد آلمان بر این باور است که چین با یک فهرست طولانی در اروپا راه افتاده و شرکت‌ها با تکنولوژی صنعتی راهبردی و کلیدی را خریداری می‌کند. این امر با رویه‌های تجاری ناعادلانه و تهاجمی چین عملی و شدنی نیست.

لرزش جدید: سفر مرکل به چین

اشتباه است چنانچه گابریل زیگمار را  عامل وخامت در مناسبات چین – آلمان بدانیم. در جریان نهمین بازدید آنگلا مرکل از چین در ژوئن 2016 همه امور به خوبی سال‌های گذشته پیش نرفت. سفر امسال صدراعظم آلمان به چین که در چارچوب مشورت‌های دو دولت انجام شد به شکل بی‌سابقه‌ای دشوار بود. به نظر می‌رسد لرزشی بر مناسبات دوجانبه ایجاد شده ‌است. در حالی که هر دو طرف شدیداً علاقمند به گسترش همکاری اقتصادی هستند و تعدادی موافقتنامه‌های اقتصادی مهم منعقد شد. موضوعات و مسائل بسیار دیگری جنجالی شد. در جریان سفر مذکور، صدراعظم آلمان بر اهمیت دیالوگ حقوق بشری و حاکمیت قانون تاکید کرد؛ این درحالیست که این قبیل دیالوگ‌ها از دید پکن اهمیت حاشیه‌ای دارد. چین بیشتر علاقمند به حمایت مرکل از وضعیت اقتصاد بازار برای پکن از اتحادیه اروپا تا سازمان تجارت جهانی است؛ امری که صدراعظم آلمان نمی‌تواند آن را به چین ارائه کند. از  سوی دیگر تاکید مرکل بر عمل متقابل در دسترسی به بازار برای شرکت‌های آلمانی عمدتا توسط چین بی توجهی شد.

در حالی که هر دو طرف تلاش زیادی انجام می‌دهند تا شرایط دوستانه‌ای از مناسبات فیمابین به تصویر بکشند، در زیر پوستین روابط همه امور به خوبی سفرهای قبلی مرکل به چین پیش نرفت. در نهمین سفر، طرف آلمانی فضای متفاوتی از سفرهای قبلی را تجربه کرد که حاکی از کج خلقی و اعتماد به نفس بیش از حد مقامات چینی بود.

اما سفر زیگمار گابریل به چین همراه با یک هیات 60 نفره از مقامات و تعداد زیادی از مدیران عامل شرکت‌ها و مدیران موسسات نتایج ملموسی به همراه نداشت. حتی قبل از به زمین نشستن هواپیمای حامل وزیر اقتصاد آلمان در فرودگاه پکن ملاقات وی با دو تن از سیاستمداران صاحب نفوذ چینی لغو شد. حتی روز قبل از ورود هیات مذکور وزارت امور خارجه چین معاون سفارت آلمان در پکن را احضار و یادداشت اعتراض‌آمیز در خصوص کم و کیف فروش شرکت Aixtron و گزارش رسانه‌های آلمان را به وی تسلیم کرد.

در ملاقات وزیر اقتصاد آلمان با همتای چینی نسبت به رویکرد حمایت‌گرایی آلمان و افزایش خصومت نسبت به سرمایه‌گذاری‌ها و جهانی‌شدن اعتراض شد. دیگر ملاقات‌های وی با مقامات چینی از جمله نخست وزیر و وزیر صنعت صریح و دوستانه بود. وزیر صنعت چین به وزیر اقتصاد آلمان اطمینان داد که با خودروهای آلمانی تولیدشده در چین همانند خودروهای چینی رفتار خواهد شد.

آنچه که مشخص بود اینکه تمامی مقامات چینی طرف ملاقات با وزیر اقتصاد آلمان نسبت به اظهارات صریح و غیرمنتظره زیگمار گابریل شدیداً ناخرسند بودند. البته هیچ مقامی مایل نبود مسئله را بدتر کند. در حالی که چین چهارمین شریک تجاری آلمان است، آلمان نیز بازار مهم و شریک فناوری برای چین است. تقریبا همه رسانه‌های چین به انتقاد وزیر اقتصاد آلمان توجهی نکردند و تعداد اندکی از آنها سفر وی به پکن را پوشش دادند.

راهبرد سرمایه‌گذاری چین در غرب کسب دانش فناورانه‌ای است که این کشور خودش قادر به توسعه آن نیست. به علاوه، شرکت‌های چینی که به دنبال خرید شرکت‌های غربی هستند از حمایت سیاسی و مالی گسترده دولت چین برخوردار هستند. این امر به شرکت‌های چینی موقعیت برتری در رقابت با دیگران می‌دهد. کشورهایی همچون آلمان به طور فزاینده‌ای نسبت به این حقیقت آگاهی یافته و مقاومت می‌کنند.

البته شکاف و فاصله زیادی بین دسترسی متقابل به بازار وجود دارد. در حالی که چینی‌ها آزادانه می‌توانند در بازارهای غربی  سرمایه‌گذاری کنند و شرکت‌های مختلف غربی همچون کایوکا (Kuka) و دیگران را خریداری کنند، مقامات چینی اجازه خرید شرکت‌های چینی برخوردار از فناوری پیشرفته توسط آلمان را نمی‌دهند. شرکت‌های خودروسازی آلمان برای سرمایه‌گذاری در چین مجبور به سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت‌های چینی هستند. آنها حتی نمی‌توانند شریک چینی خود را انتخاب کنند و حق داشتن سهام بیشتر را ندارند. برخی از بخش‌هایی همچون صنعت خدمات مالی، مخابرات و ارتباطات و رسانه‌ها کاملا به روی شرکت‌های غربی بسته است. ضمنا رویه‌های اخذ موافقت برای سرمایه‌گذاری پیچیده و تبعیض‌آمیز است.

فضای زیادی برای بهبود مراودات تجاری چین – آلمان وجود دارد. نکته مثبت این است که هیچیک از طرفین علاقمند به تشدید درگیری نیستند. البته آنچه در گزارش‌های رسانه‌ای مورد بحث قرار نگرفت، راهبرد بلندمدت آلمان برای چگونگی برخورد با چین در آینده است. در سال 2016 چین بازار بزرگی برای تولیدات با تکنولوژی پیشرفته آلمان بود. چین خودش به زودی به طور فزاینده تولیدات با فناوری پیشرفته شامل خودرو لوکس، دارو یا تجهیزات دیگر را آغاز خواهد کرد. به هر حال کم و کیف برخورد آلمان و غرب با چالش بزرگ چین باید مورد بررسی قرار گیرد.

[1] – کا یو کا به آلمانی Keller und Knappich Augsburg یک شرکت تولید روبات صنعتی در آلمان است که در سال ۱۸۹۸ پایه‌گذاری شد. تولیدات آن در زمینه  اتومات سازی  ابزار کارخانه‌ها است و به بسیاری از کشورهای مهم صنعتی فروخته می‌شود.

[2] – این شرکت در زمینه برآرایی بخار فلز-آلی یکی از روش های لایه نشانی و به تعبیر بهتر برآرایی از فازبخار است، فعالیت دارد؛ از این فرایند برای رشد لایه‌های کریستالی مانند ساختارهای چند لایه نیمه هادی استفاده می‌شود.