به گزارش روابط عمومی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز با بیان این مطلب که روند صعودی مصرف انرژی و انتشار آلاینده CO2 منجر به بروز نگرانی هایی در خصوص دستیابی ایران به توسعه پایدار شده است، افزود: علیرغم اجرای قانون هدفمندی یارانه ها، مصرف انرژی پس از یک دوره کاهش نسبی، مجددا افزایش یافته و از رشد 7/8 درصدی در سال 1393 نسبت به سال 1392 برخوردار شده است. از طرفی در سال 2015 رتبه ایران در دو شاخص شدت انرژی و شدت انتشار CO2 به پنجم و هفتم جهان ارتقا یافته و نکته قابل توجه این است که این افزایش در دوره ای اتفاق افتاده که صنایع کشور در رکود به سر می برند.

باتوجه به اهمیت موضوع، انجام مطالعات جامع در خصوص انرژی بری و آلایندگی بخش ها و برنامه ریزی وسیاستگذاری برای اصلاح روند کنونی ضروری است. متاسفانه یکی از خلاهای اساسی در حوزه انرژی، عدم برخورداری از تحلیل های مبتنی بر زنجیره تولید است. به این معنا که ارقام ترازنامه های انرژی صرفا مصارف مطلق انرژی و انتشار مطلق CO2 را ارائه می دهند و انرژی به کار رفته در نهاده های واسطه ای یک بخش و انتشار CO2 ناشی از تولید آنها نادیده گرفته می شود. از همین روی در این گزارش انرژی بری و انتشار آلاینده بخش های مختلف با استفاده از الگوی داده – ستانده مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این بررسی بدین شرح است:

1- بیشترین شدت انرژی بری مستقیم و غیرمستقیم متعلق به بخش های «برق» ، «ساخت سایر محصولات کانی غیرفلزی» ، «ساخت مواد و محصولات شیمیایی» ، «حمل و نقل» و «ساخت فلزات اساسی» است. بیشترین شدت آلایندگی CO2 نیز به بخش های«برق» ، «سایر معادن»، «ساخت سایر محصولات کانی غیرفلزی» ،«حمل و نقل » و «ساخت فلزات اساسی» اختصاص دارد.

2- بیشترین محتوای انرژی تقاضای نهایی به بخش های «سایر خدمات»، «نفت خام و گاز طبیعی» ، «حمل و نقل»، «ساختمان» و «ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی » و بیشترین محتوای CO2 تقاضای نهایی به بخش های «سایر خدمات»، «حمل و نقل» ، «ساختمان» ، «برق» و «نفت خام و گاز طبیعی» اختصاص دارد.

3- بررسی ارتباط بین انرژی بری و آلایندگی بخش ها نشان می دهد که بجز برخی از موارد استثناء تقریبا ارتباط مستقیمی بین مصرف انرژی هر بخش با انتشار آلاینده آن وجود دارد. با این حال در این زمینه موارد استثنایی هم وجود دارد. به عنوان نمونه در بخش های «سایر معادن» و «برق» سهم انتشار CO2 بیش از مصرف انرژی است. در بخش هایی نظیر «نفت خام و گاز طبیعی» ، «ساخت مواد و محصولات شیمیایی» و «ساخت محصولات از لاستیک و پلاستیک» نیز سهم انرژی بری بیش از آلایندگی است. به نظر می رسد یکی از دلایل این مسئله نوع سوخت مصرفی است.

4- ارزیابی انرژی بری و آلایندگی بخش های با قدرت تحرک آفرینی بالا در اقتصاد نشان می دهد «حمل و نقل» به عنوان یکی از بخش های کلیدی اقتصاد ایران سهم زیادی در مصرف انرژی و انتشار CO2 دارد. بخش های کلیدی «ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی » و «ساخت فلزات اساسی» نیز در زمره بخش های با انرژی بری بالا محسوب می شوند. لذا هر نوع توسعه و گسترش آنها باید با لحاظ دو مولفه فوق باشد.

5- بخش های «ساخت محصولات غذایی و انواع آشامیدنی ها» ، «ساخت محصولات از توتون و تنباکو» ، «ساخت پوشاک، عمل آوری و رنگ کردن خز» ، «دباغی و پرداخت چرم و محصولات چرمی»، «انتشار ، چاپ و تکثیر رسانه های ضبط شده»، «ساخت ماشین آلات دفتری، حسابداری و محاسباتی»، «ساخت رادیو و تلویزیون، دستگاه ها و وسایل ارتباطی» ، «ساخت ابزار پزشکی ، ابزار اپتیکی ، ابراز دقیق و انواع ساعت»، «ساخت سایر تجهیزات حمل و نقل» شدت انرژی بری و آلایندگی کمی دارند. در بین این بخش ها تنها بخش «ساخت محصولات غذایی وانواع آشامیدنی ها» از پیوندهای پسین قوی برخوردار است و می تواند گزینه مناسبی برای سیاستگذاری باشد. دو بخش «دباغی و پرداخت چرم و سایر محصولات چرمی» و «ساخت سایر تجهیزات حمل و نقل» نیز انرژی بری و آلایندگی کمی دارند، اما به علت مقیاس کم در اقتصاد ، پیوندهای پسین آنها از قدرت تحرک آفرینی بالایی برخوردار نیستند. سایر بخش ها پیوندهای ضعیفی دارند که یا ناشی از ماهیت آنهاست و یا ناشی از سیاست های گذشته و عدم انجام اقداماتی در خصوص توسعه و گسترش آنها.

این گزارش می افزاید: یکی از مهمترین مشکلات تهیه این گزارش، عدم وجود آمار تفصیلی مصرف انرژی و انتشار آلاینده CO2 بخش ها در ترازنامه های انرژی کشور بود.این در حالی است که تراز انرژی بسیاری از کشورها اطلاعات مربوط به بخش های صنعت و حمل و نقل را در سطح زیربخش ها ارائه می کنند و نهادهای بین المللی نظیر آژانس بین المللی انرژی و سازمان ملل نیز در راهنمانامه های خود توصیه می کنند که ارائه آمار بخش ها در سطح تفصیلی صورت گیرد. لذا در این گزارش به علت عدم پاسخگویی ترازنامه های انرژی کشور به این نیاز، از آمارهای جانبی نظیر طرح کارگاه های صنعتی بالاتر از ده نفر کارکن و بیشتر استفاده شده که خود دارای نارسایی هایی نظیر عدم پوشش کامل بخش صنعت است. به علاوه به علت وجود برخی تفاوت ها و درتعاریف بخش هایی نظیر صنعت لازم بود که پیش از هر نوع محاسبه سازگاری و هماهنگی های لازم بین این دو صورت گیرد.

باتوجه به مشاهدات فوق پیشنهادهای زیر در خصوص سیاستگذاری مرتبط با مصرف انرژی و انتشار آلاینده ارائه می شود:

1- راهکارهای مرتبط با صرفه جویی انرژی باید بر اساس مصرف انرژی هر بخش در کل زنجیره و نه صرفا مصرف مطلق انرژی باشد. بنابراین برای صنایع سنگین و انرژی بر نظیر «برق» ، «ساخت فلزات اساسی» ، سیاست ها باید در جهت افزایش کارآیی آنها از طریق تولید پاک ، ممیزی انرژی ، بروز نمودن فناوری و توقف فعالیت بخش های با فناوری منسوخ باشد. در خصوص بخش های با محتوای انرژی بالا نظیر «ساختمان»، نیز راهکارها باید بر مصرف انرژی در زنجیره عرضه نظیر زنجیره عرضه سبز و جلوگیری از تقاضای غیرمنطقی انرژی متمرکز باشد. علاوه بر این استفاده از ابزارهایی نظیر یارانه ، مالیات سبز ، وام های بانکی با نرخ بهره پایین ، نیز می تواند در زمینه شکل گیری زنجیره عرضه سبز مفید باشد.

2- با توجه به اهمیت بخش حمل و نقل در اقتصاد ایران و نقش بالای آن در مصرف انرژی و انتشار آلاینده، ضروری است همان طور که این بخش یکی از اولویت های اصلی لایحه برنامه ششم توسعه عنوان شده ، توجه ویژه ای به توسعه حمل و نقل ریلی شود.

3- در بخش نفت خام و گاز طبیعی با بهره گیری از تکنولوژی مناسب، از سوزانده شدن بخشی از گازهای همراه نفت جلوگیری شود.

4- باتوجه به شدت انرژی بری و آلایندگی بالای ایران و مشخص نبودن سهم هریک از بخش ها در این زمینه ، پیشنهاد می شود شدت انرژی بری و آلایندگی به صورت بخشی اعلام شود.

5- یکی از خلاهای اساسی ترازنامه های انرژی و هیدروکربوری که پژوهش های مرتبط را با ابهامات و چالش های زیادی مواجه ساخته، عدم استفاده از طبقه بندی های بین المللی نظیر ISIC است. علاوه بر این حتی ماهیت بخش های انرژی که در 8 سرفصل کلی در ترازنامه ارائه شده مشخص نیست. به عنووان مثال ماهیت بخش‌هایی نظیر صنعت و یا جایگاه بخش هایی نظیر ساختمان و معدن اساسا مشخص نیست. بنابراین پیشنهاد می شود با استفاده از «راهنمای آمار انرژی آژانس بین المللی انرژی» و «راهنمانامه بین المللی آمار انرژی سازمان ملل» اولا تعاریف مشخص برای هر سرفصل ارائه شود و ثانیا اطلاعات مرتبط با مصارف انرژی و انتشار CO2 در قالب طبقه بندی های بین المللی نظیر ISIC و به صورت تفصیلی ارائه شود.

6- به علت نادیده گرفتن انتشار آلاینده ها در بخش های بالادستی و عدم گزارش آن در جداول فصل مربوطه ترازنامه ، پیشنهاد می شود با توجه به اهمیت مسائل زیست محیطی و تعهدات ایران در جامعه بین المللی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ، بازنگری های لازم در این زمینه صورت گیرد تا اطلاعات دقیق تری در اختیار پژوهشگران قرار گیرد.

7- تهیه حساب های ادغام شده محیط زیستی و اقتصادی (SEEA) می تواند به شناسایی و ثبت آثار ناشی از تخریب و آلایندگی محیط زیست کمک اساسی کند.

در پایان گزارش مرکز پژوهش ها آمده است: نتایج این مطالعه و یا مطالعات مشابه می تواند برای سنجش شدت آلایندگی بخش های تولیدی و اتخاذ سیاست های تشویقی و تنبیهی و طراحی مالیات های سبز مفید باشد و زمینه را برای رسیدن به رشد اقتصادی پایدار با لحاظ قیود زیست محیطی فراهم کند.

متن کامل این گزارش را اینجا ببینید.

منبع: مرکز پژوهش های مجلس