ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی، امیدوار است هنگام حضور در پکن از این فرصت استفاده کند و گرایش چین به ایران را کاهش دهد، ولی او در انجام این کار با چالش های زیادی مواجه است.
مبارزه میان عربستان سعودی و ایران اساساً یک مبارزه نابرابر محسوب می شود، زیرا ایران امکاناتی در اختیار دارد که عربستان سعودی فاقد آنهاست.
این امکانات بدون توجه به ارزش آنها، شامل جمعیت زیاد، پایگاه صنعتی، منابع، ارتش رزم دیده، فرهنگ ریشه دار، تاریخ پادشاهی و عامل جغرافیایی هستند که این کشور را در موقعیت برتری در مقایسه با همسایگان قرار داده است.
امکانات سنتی عربستان سعودی – از جمله تولیت شهرهای مقدس اسلامی مکه و مدینه و برخورداری از ثروت مادی – در میان و بلند مدت قادر به رقابت با امکانات ایران نیستند.
ایران به عنوان نقطه محوری در ابتکار یک کمربند یک جاده
مزیت راهبردی ایران در هیچ عرصه ای بیشتر از رقابت های بین المللی، برای شکل دادن به ساختار آینده انرژی اورآسیا مشهود نیست.
میخائیل تانچوم، پژوهشگر در زمینه انرژی، می گوید ایران برای موفقیت در طرح بین قاره ای و زیرساختاری یک کمربند یک جاده، از آن نقش محوری برخوردار است که عربستان سعودی فاقد آن است.
تانچوم در بررسی منتشره در سال ٢٠١۵ یادآور شده است که این عرضه گاز از سوی ایران و ترکمنستان، دو کشور حوزه دریای خزر و نه عرضه نفت عربستان سعودی است که تعیین خواهد کرد ساختار انرژی اورآسیا در کدام جهت – به سوی چین، سومین وارد کننده گاز مایع طبیعی در جهان یا به سوی اروپا – توسعه خواهد یافت.
ایران خریداران خود را انتخاب خواهد کرد
در این راستا، مسئله بسیار مهم برای چین، برخورداری ایران از دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی و چهارمین ذخایر بزرگ نفت در جهان است و این جایگاه ایران به دنبال رفع تحریم های بین المللی در سال ٢٠١۵، به شدت تقویت شده است.
به نقل از تانچوم:
• ایران ظرف پنج سال آینده، به احتمال سالانه دارای حدود ٢۴,۶ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی بیش از تعهدات کنونی است که از طریق خط لوله صادر خواهد شد.
• تهران که نمی تواند گاز خود را به همه بازارهای بزرگ جهان عرضه کند، با انتخاب ژئوپلتیک مهم برای اهداف صادراتی خود مواجه خواهد شد.
افرون بر این، تانچوم می گوید ایران می تواند از طریق خط لوله به صادرات گاز به دو بازار از سه بازار زیر اقدام کند:
١- اتحادیه اروپا / ترکیه از طریق دالان گازی جنوب معطوف بر خط لوله گاز طبیعی دو سوی آناتولی (TANAP)
٢- هند از طریق خط لوله ایران، عمان، هند، یا
٣- چین از طریق ترکمنستان یا پاکستان
• میزانی که این سیستم روابط انرژی در اروآسیا به سوی اتحادیه اروپا یا چین گرایش خواهد داشت، بسته به میزانی خواهد داشت که هر کدام از آنها صادرات گاز دریای خزر را از طریق زیرساخت های خط لوله به سوی بازارهای خود هدایت کنند.”
به عبارت دیگر، تانچوم معتقد است کشور چین در تعیین توازن قوا میان انرژی اورآسیا و تأسیس یک کمربند یک جاده به عنوان مولفه کلیدی ساختار انرژی اورآسیا، باید خود را به عنوان دریافت کننده اصلی گاز ایران و ترکنستان تثبیت کند.
چین به عنوان یک شریک طبیعی
این موضوع به نوبه خود نفوذ فزاینده اقتصادی چین در آسیای میانه را افزایش و آن را هر چه بیشتر به سوی منطقه قفقاز و شرق دریای مدیترانه توسعه خواهد داد. چین از عوامل مورد نیاز برای تحقق این واقعیت برخوردار بوده است:
• روابط نزدیک و دیرپا با ایران
• سرمایه گذاری قابل توجه در بخش تولید گاز ترکمنستان و خط لوله ایران – پاکستان
• احداث بخش واقع در پاکستان خط لوله ایران – پاکستان
اتصال دادن خط لوله به طرح یک کمربند یک جاده، به کشور چین امکان خواهد داد تا گاز ایران را نه تنها از طریق دریا و بنادر شرقی خود، بلکه همچنین از طریق استان شمال شرقی سین کیانگ پر آشوب و محصور در خشکی دریافت کند.
ولی قدرت ژئوپلتیک ایران تنها وابسته به ائتلاف جمهوری سلامی با چین نیست.
دیگر دوستان نیز به رونق گرفتن این رقابت کمک می کنند.
به گفته تانچوم، با ساخت بندر چابهار واقع در ایران به وسیله هند و خط لوله زیردریایی ایران – عمان – هند که جایگزین بالقوه برای دالان انرژی آسیا به اروپا خواهد بود، ایران در موقعیت مطلوب ایفای نقشی مهم تر قرار خواهد گرفت.
افزون بر این، ایران می تواند در تلاش جامعه دو سوی اقیانوس اطلس برای تقویت روابط با هند به عنوان راه مقابله با افزایش نفوذ چین، ایفای نقش کند.
اهرم گازی بسیار قدرتمند ایران
با توجه به این حقیقت که رقابت بر سر گاز ایران بسیار جدی است و اهرم هایی را در اختیار این کشور قرار می دهد، اهمیت ژئوپلتیک ایران بیشتر می شود.
همکاری ایران با روسیه در سوریه و نقاط دیگر برخلاف برخی تصورات، یک همکاری فرصت طلبانه محسوب می شود و بعید است که همیشگی باشد. می توان به یقین گفت که روسیه نمی تواند به عنوان یک رفتار اقتصادی ترجیهی بر روی این همکاری حساب کند:
– رقابت میان ایران و روسیه در منطقه قفقاز و آسیای میانه مشهود است. این رقابت به گونه ای کنایه آمیز به نفع اروپا و نه چین تمام خواهد شد.
– احتمال می رود که ایران همکاری های انرژی خود با ترکیه را افزایش دهد که دو هدف از آن حاصل خواهد شد. نخست آن که همکاری مذکور تلاش برای افزایش نفوذ ایران در ترکیه خواهد بود.
و دوم آن که، این همکاری باعث مهار نفوذ روسیه در همسایه های شمالی جمهوری اسلامی یعنی آذربایجان و ترکمنستان خواهد شد. کشور ترکمنستان عرضه کننده اصلی گاز به چین و ارمنستان است (شرکت دولتی گاز پروم روسیه در کشور ارمنستان برای احداث خط لوله میان ایران و ارمنستان سرمایه گذاری کرده است).
همه این موارد باعث می شود که ایران در موقعیت برتر عرضه کننده و مذاکره کننده قرار گیرد.
عربستان سعودی شاید اکنون در پکن و نقاط دیگر چند دوست برای خود بیابد، ولی در بلند مدت ایران همچنان از ورق های بسیار بیشتری برای بازی برخوردار است.
هر کشوری که با ایران ائتلاف کرده یا به فکر این ائتلاف است، باید پیش از رویگرداندن از این کشور و نزدیک شدن به پادشاهی عربستان به دقت اندیشه کند.

منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت فرهنگ وارشاداسلامی