گزارش انستیتو بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم (سیپری) حاکی از آن است که عربستان سعودی طی سال‌های 2008 تا 2016 در مجموع بالغ بر 300 میلیارد دلار در بخش نظامی هزینه کرده است. در واقع هزینه نظامی عربستان در این مدت از مجموع بودجه نظامی کشورهای ترکیه،‌ ایران،‌ امارات متحده عربی،‌ مصر و عراق بیشتر است. بودجه نظامی عربستان سعودی در سال 2016 در رتبه چهارم جهان بعد از آمریکا، چین و روسیه قرار داشت. امارات متحده عربی با صرف 76 میلیارد دلار در رتبه دوم قرار دارد.[1]

2 ـ کشورهای منطقه چه درصدی از تولید ناخالص داخلی خود را در بخش نظامی خرج می‌کنند؟ 

برآوردها حاکی از آن است که برخی کشورهای منطقه درصد بالایی از تولید ناخالص داخلی خود را به بخش نظامی اختصاص می‌دهند. عربستان سعودی در سال1997 (10.61) در سال2000 (10.25) در سال2003 (8.46) در سال 2006 (7.86) در سال 2009(9.62) و در سال 2012 (7.7) بودجه ناخالص داخلی خود را به این بخش اختصاص داد؛ این در حالیست که ایران طی سالهای 1997 تا 2012 به طور میانگین کمتر از سه درصد تولید ناخالص داخلی خود را به بخش نظامی اختصاص داد.[2]

نکته مهم این است که همه مناطق جهان کمتر از دو درصد تولید ناخالص داخلی خود را به بخش نظامی اختصاص می‌دهند، اما کشورهای خاورمیانه بیشتر از شش درصد تولید ناخالص داخلی خود را صرف این بخش می‌کنند.[3]

3ـ کدام یک از وارد کنندگان عمده تسلیحات جهان در منطقه ما قرار دارند؟ 

نام عربستان سعودی به همراه امارات متحده عربی، ترکیه و عراق در فهرست واردکنندگان عمده تسلیحات نظامی جهان در سال 2016 قرار دارد. سال گذشته میلادی عربستان سعودی و امارات متحده عربی بعد از کشور هند در مقام دوم و سوم خرید تسلیحات جهان قرار داشتند. طبق گزارش سیپری عربستان سعودی بیشتر از 8 درصد،‌ امارات متحده عربی 4 و شش دهم درصد، ترکیه 3 و سه دهم و عراق 3 و دو دهم خرید تسلیحات جهان را در سال 2016 به خود اختصاص دادند. بر اساس این گزارش عربستان سعودی طی سالهای 2016-2012 ، بیش از 50 درصد و امارات متحده بیش از 60 درصد تسلیحات مورد نیاز را از آمریکا تامین کردند.

4ـ چند درصد تسلیحات آمریکا وارد منطقه ما می‌شود؟

آمریکا در بین کشورهای صادر کننده تسلیحات نظامی رتبه اول را دارد. در حال حاضر 33 درصد بازار جهانی سلاح در کنترل شرکتهای آمریکایی قرار دارد.[4]

حدود 48 درصد تسلیحات ساخت آمریکا به منطقه ما وارد می‌شود که در این بین عربستان با خرید حدود 13 درصد تسلیحات ساخت کارخانجات آمریکایی و امارات متحده عربی با خرید 72/8 این تسلیحات رتبه اول و دوم را دارند. [5]

5ـ ارزش موافقتنامه‌های تسلیحاتی آمریکا با کشورهای منطقه چقدر ‌است؟ 

ایالات متحده آمریکا رتبه اول را در فروش تسلیحات به کشورهای منطقه دارد. این کشور طی سالهای 2010-2007 بالغ بر 47 میلیارد دلار موافقتنامه با مشتریان تسلیحات خود در منطقه به امضا رساند که این مبلغ بیش از 53 درصد ارزش کل موافقتنامه‌های تسلیحاتی این کشور بود. آمریکا همچنین از سال 2011 تا سال 2014، قراردادهایی به ارزش تقریبی 87 میلیارد دلار با این کشورها منعقد کرد. ارزش این قراردادها حدود60 درصد ارزش کل قراردادهای تسلیحاتی آمریکاست. براساس گزارش مرکز تحقیقات کنگره ایالات متحده آمریکا، طی سالهای 2007 تا 2014 تنها کشورهای ایران،‌ سوریه،‌ یمن، لیبی و الجزایر با آمریکا قرارداد تسلیحاتی منعقد نکردند. در این مدت عربستان سعودی با قراردادهایی به ارزش 47 میلیارد دلار رتبه اول را در بین کشورهای واردکننده سلاح از آمریکا داشت.[6]

ریاض در حال حاضر تنها دو درصد از نیازهای نظامی و امنیتی خود را در داخل تولید می‌کند، اما می‌گوید قصد دارد تا سال 2030 میلادی این مقدار را تا 50 درصد افزایش دهد. [7] قرارداد ۱۱۰ میلیارد دلاری اخیر با ایالات متحده، یکی از چندین قراردادی است که در جریان سفر دونالد ترامپ به این کشور به امضا رسید. قراردادهای دیگری به ارزش ۳۵۰ میلیارد دلار نیز قرار است طی ۱۰ سال آینده به اجرا درآیند.

چند نکته 

– هزینه‌های نظامی در منطقه خاورمیانه بیشتر از سایر مناطق جهان است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی بیش از سایر کشورها در بخش نظامی هزینه می‌کنند.

– چرخه معیوب تسلیحات بیشتر – ناامنی بیشتر و ناامنی بیشتر – تسلیحات، صلح و ثبات را در منطقه به چالش کشیده است. عربستان سعودی که یکی از حامیان مالی گروه‌های تندروی تروریستی در سراسر جهان به شمار می‌آید هم‌اکنون در جنگی مرگبار، یمن را هدف حملات هوایی قرار داده است. در جنگ یمن تاکنون بیش از 12 هزار نفر کشته شده‌اند.[8]

– آمریکا در فروش سلاح به مشتریان خود در منطقه، همواره حفظ برتری کیفی تسلیحات رژیم صهیونیستی را مورد توجه قرار می‌دهد. بر اساس مصوبه کنگره در سال 2008 فروش سلاح به اسرائیل باید ضامن «برتری کیفی نظامی» این رژیم در منطقه باشد.

– با توجه به همسویی عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی در مقابله با ایران، انعقاد قراردادهای کلان تسلیحاتی با عربستان به نوعی احساس امنیت اسرائیل را نیز در پی دارد.

– پس از موفقیت ایران در کسب دانش صلح‌آمیز هسته‌ای، آمریکایی‌ها پروژه ایران‌هراسی را در منطقه به راه انداختند تا از این رهگذر دلارهای نفتی کشورهای عربی را به سمت خرید تسلیحات هدایت کنند.

– از نظر آمریکایی‌ها: تجهیز کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس: 1. استراتژی بازدارنده ایران را که بر مبنای بازدارندگی به وسیله تقویت توان موشکی است، کم اثر می‌کند. 2. سودآوری بالایی برای شرکت‌های تسلیحاتی و نیز دولت آمریکا دارد. 3. عرصه را برای فروش تسلیحات روسی و چینی تنگ می‌کند.4. با توجه به ضعف بنیادین کشورهای عربی منطقه در به کارگیری و مدیریت این سلاح‌ها زمینه حضور کارشناسان و نظامیان آمریکایی در این کشورها فراهم می‌شود و این موضوع برای آمریکا که خود را نیازمند حضور دایمی در منطقه می‌داند، مهم محسوب می‌شود. [9]

– مسئله تأمین امنیت خاندان پادشاهی، نفت، مهار خیزش‌های اعتراضی و آسیب‌پذیری‌های استراتژیک و امنیت مرزها از جمله مهمترین مواردی است که موجب شده امنیت سازی به عنوان یک ضرورت برای دولت سعودی تلقی شود و بخشی از خریدهای تسلیحاتی با این منطق خریداری شود.[10]

منابع: