به ظاهر امیر قطر از معامله تسلیحاتی بین عربستان سعودی و آمریکا انتقاد کرده و با سخنان مثبتی از ایران یاد کرده است. اکنون این کشور در آستانه انزوای دیپلماتیک در حوزه خلیج فارس قرار دارد – زیرا به ظاهر از تروریسم حمایت کرده است.
تنها دو هفته پیش بود که جهان عرب در جریان دیدار دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از ریاض خود را در مبارزه با افراط گرایان به رهبری عربستان سعودی متحد و یکپارچه نشان داد؛ حداقل، در ظاهر. در حال حاضر شکاف ها و اختلافاتی که در آن زمان پنهان بودند، اکنون آشکار شده اند: روز دوشنبه در اقدامی بی سابقه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع کردند. مصر، بحرین و یمن نیز به این دو پیوستند، همانند دولت مستقر در شرق لیبی که در سطح بین المللی به رسمیت شناخته نشده و ژنرال خلیفه حفتر، متحد نزدیک امارات و مصر ریاست آن را بر عهده دارد.
آنها طی اظهاراتی در معنا یکسان اما با کلامی متفاوت، که آشکارا از قبل هماهنگ شد بودند، این کشور شیخ نشین را به حمایت از تروریست ها متهم کرده اند، از به اصطلاح دولت اسلامی (IS) گرفته تا گروه های وابسته به القاعده و گروه اسلامی اخوان المسلمین و همچنین افراط گرایان شیعه که به نفع ایران در استان شرقی نفت خیز عربستان سعودی و بحرین ناآرامی هایی به وجود می آورند. در اقدامی تنبیهی، آنها بنادر، فرودگاه ها و حریم هوایی خود را به روی صنعت حمل و نقل قطر بسته و عربستان سعودی که تنها کشور دارای مرز زمینی با این کشور است، این مرز را نیز مسدود کرده است. سه کشور حاشیه خلیج [فارس] از شهروندان خود خواسته اند تا طی دو هفته از قطر خارج شده و همین مهلت را نیز به شهروندان قطری برای خروج از کشور خود داده اند، اما دیپلمات ها باید ظرف ۴٨ ساعت این کشورها را ترک می کردند.
گفته می شود امیر این کشور سخنان مثبتی را در مورد حماس و حزب الله نیز ابراز کرده است
وزارت امور خارجه در دوحه این اقدامات را “غیر قابل توجیه” خواند. “تبلیغاتت بی اعتبار کردن” قطر “بر اساس دروغ و اظهارات کاملاً کذب” بنا شده است. عامل اصلی این بحران سخنانی است که ادعا می شود امیر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی طی یک مراسم نظامی اظهار کرده، دوحه این اظهارات را جعلی و دروغین خوانده و نتیجه حمله هکرها به رسانه های دولتی می داند.
بر این اساس، خبرگزاری رسمی قطر به نقل از امیر این کشور نوشته بود ایران یک “ابرقدرت اسلامی” است که نمی توان آن را نادیده گرفت؛ در افتادن با این کشور اقدامی عاقلانه نیست. همچنین، گفته می شود این امیر سخنان مثبتی را درباره حماس و شبه نظامیان شیعه حزب الله تحت حمایت ایران بیان کرده، اما به انتقاد از معامله میلیاردی بین عربستان سعودی و آمریکا برای خرید سلاح های جدید پرداخته است. این حمله هکری به ایران نسبت داده می شود، اما هنوز هیچ مدرک ملموسی دال بر دخالت یا حمله این کشور وجود ندارد.
دیپلمات ها رابطه با ایران را علت اصلی این اقدامات تنبیهی می دانند
ملک سلمان و شاهزاده محمد، پسر با نفوذ وی نشست ترامپ در عربستان سعودی را به عنوان اتحادی علیه ایران جلوه دادند – ترامپ نیز با میل و رغبت این صحنه سازی را پذیرفت. او همانند سعودی ها و جیمز ماتیس، وزیر دفاع خود، ایران را مشکل و عامل جنجال برانگیز اصلی در منطقه می داند. دوحه اما بر این عقیده نیست. این کشور که بین عربستان سعودی و ایران در خلیج فارس واقع شده، با ایران در مالکیت بزرگ ترین میدان گازی جهان مشترک بوده و در نتیجه باید تعادل در روابط خود با تهران را حفظ کند.
دیپلمات های غربی رابطه با ایران را علت اصلی این اقدامات تنبیهی می دانند. یک دیپلمات می گوید: “اگر طرفین خواستار کاستن از تنش ها بودند، می توانستند توضیح و بهانه قطری ها را بپذیرند.” با وجود تلاش های میانجی گرانه شیخ صباح الاحمد الصباح، امیر کویت، ریاض افراطی ترین گزینه را برگزید. دیپلمات های اروپایی از “ایران هراسی” در هنگام توصیف نگرش ریاض نسبت به رقیب خود صحبت می کنند. برخی نیز معتقدند وقوع جنگ بین دو قدرت برتر و خودخوانده سنی و شیعی چندان بعید نیست.
همچنین از دیدگاه مصر و امارات حمایت قطر از اخوان المسلمین، هر چند هم اکنون به طور قابل توجهی کاهش یافته، مذموم بوده و موجب خشم و نگرانی است. قاهره پس از آنکه عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور فعلی در سال ٢٠١٣ در مقام خود به عنوان وزیر دفاع محمد مرسی، رئیس جمهور آن زمان را سرنگون کرده و نیروهای امنیتی صدها تن از حامیان وی را کشتند، این گروه را در فهرست سازمان های تروریستی قرار داد.
با اعمال تحریم های بیشتر، برگزاری جام جهانی فوتبال ٢٠٢٢ ممکن است زیر سوال برود
حاکم ابوظبی همانند مصر، گروه اخوان المسلمین را بزرگ ترین تهدید سیاسی ممکن می داند؛ عربستان سعودی نیز با وجود این که ملک سلمان پس از به قدرت رسیدن بار دیگر برای جذب این گروه تلاش کرده بود، اکنون از همین عقیده و باور پیروی می کند. دیپلمات ها این تغییر را به عنوان نشانه ای از نفوذ امارات در ریاض و به خصوص بر شاهزاده محمد بن سلمان می بینند. هر سه طرف همچنین از کانال تلویزیون الجزیره که از سوی دوحه تأمین مالی می شود، شکایت و انتقاد دارند.
یک مقاله نویس در امارات متحده عربی به صراحت نوشت، خلیج فارس حال باید “کودک شیطان” خود را تنبیه و تربیت کند، او قطر را به پسر بچه ای تشبیه کرده که از پدر خود اطاعت نمی کند. ریاض و ابوظبی از سال ها پیش با سوء ظن و بدبینی به سیاست خارجی مستقل قطر می نگرند که با جمعیت ١,٩ میلیون، تنها ٣٠٠ هزار شهروند داشته و با تولید گاز به ثروت دست یافته است.
پیشتر نیز در سال ٢٠١۴، آنها سفرای خود را از قطر فرا خوانده بودند. قطر بارها در درگیری های مختلف به عنوان میانجی اقدام کرده و ارتباط خود را با گروه های مسلح و جنبش های شورشی حفظ می کند. اما قطر همانند دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس حمایت از داعش یا القاعده را رد می کند، اما شهروندان ثروتمند تمامی این کشورها احتمالا به افراط گرایان کمک های مالی ارسال می کنند.
عواقب ناشی از این قطع روابط برای قطر و منطقه بسیار جدی و غیر قابل چشم پوشی هستند. بسیاری از مردم قطر بستگانی در آن سوی مرز دارند، مرزی که تا کنون در حدود ۴٠ درصد از مواد غذایی و دیگر کالاهای وارداتی از عربستان سعودی از طریق آن تحویل داده می شد. در صورت اعمال تحریمی طولانی تر، برگزاری جام جهانی فوتبال ٢٠٢٢ می تواند با مشکل رو به رو شود.
تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا برگزاری مذاکرات بین کشورهای حوزه خلیج فارس را توصیه کرد.
در قطر، پایگاه هوایی العدید به مقر نیروهای آمریکایی در مبارزه با داعش تبدیل شده است. همچنین امکان دارد شورای همکاری خلیج فارس (GCC) از هم فرو بپاشد؛ کویت و عمان هنوز هم برای آشتی تلاش می کنند. حتی در دبی، یکی از هفت امیر نشین تشکیل دهنده امارات متحده عربی، روابط تنگاتنگ تجاری با ایران حفظ می شود.
قطر، با بیش از ٣٠٠ میلیارد دلار سرمایه گذاری یکی از بزرگ ترین سرمایه گذاران بنیادی در جهان و سهامدار فولکس واگن و دویچه بانک محسوب می شود. در حالی که بازار سهام در دوحه ٧,۵ درصد سقوط کرد، اما قیمت نفت تغییری نکرده و در سطح به نسبت خوب بالای ۵٠ دلار به ازای هر بشکه باقی ماند.

منبع: اداره کل رسانه های خارجی وزارت فرهنگ و ارشاد