شورای راهبردی آنلاین – رصد: معمولاً دونالد ترامپ در عرصه روابط خارجی یک انزواگرا توصیف میشود. به گفته منتقدان، ترامپ سزاوار این عنوان است، زیرا او راهبرد دیرینه آمریکا در زمینه مداخله عمیق را رها میکند، راهبردی که خواستار ترویج و حفاظت از نظم جهانی لیبرال با استفاده از قدرت اقتصادی و نظامی آمریکا است؛ اما این توصیف انزواگرایانه دقیق نیست.
شورای راهبردی آنلاین – یادداشت: حشدالشعبی یکی از «مؤلفههای مهم قدرت در عراق» است که در کنار نیروهای مسلح این کشور «نقش مؤثری» در حفظ امنیت و تأمین منافع ملی عراق دارد. حشدالشعبی بعد از شکستهای ارتش عراق در مقابل داعش، در 17 دسامبر 2014 با فتوای مرجعیت عراق شکل گرفت و در 25 نوامبر 2016 با تصویب قانونی در پارلمان، هویت و موجودیت قانونی و رسمی پیدا کرد.
شورای راهبردی آنلاین – یادداشت: سقوط دولت بشار اسد در سوریه رخداد مهمی است که بر نقشآفرینی بسیاری از قدرتهای منطقهای و بینالمللی در منطقه غرب آسیا اثرگذار خواهد بود و این اتفاق از منظر جمهوری خلق چین نیز موضوعی دارای اهمیت تلقی میشود. آنچه در سوریه رخ داد، توانایی ایجاد برخی از تهدیدهای جدی علیه منافع چین را دربردارد و به همین سبب، پکن رویکردی محافظهکارانه در خصوص تحولات سوریه اتخاذ کرده است.
شورای راهبردی آنلاین-رصد: «درگیریهای جاری در اوکراین باعث تغییر قابل توجهی در پویایی قدرت جهانی شده و به طور خاص همکاری میان چین و روسیه را تقویت کرده است. این رابطه به یک همپیمانی راهبردی بادوام تکامل یافته، اگرچه هنوز به یک اتحاد نظامی کامل تبدیل نشده است. این تحول، فرضیات سنتی غرب درباره محدودیتهای همکاری میان قدرتهای اقتدارگرا را به چالش میکشد و ممکن است الگویی جدید را برای مشارکت بینالمللی معرفی کند.»
*حسن احمدیان
برخلاف تصور بسیاری از اندیشمندان و سیاستگذاران ایرانی، قدرتگیری اخوان المسلمین در مصر تحولی در روابط ایرانی – عربی به بار نیاورد. گذشته از دلایل این واقعیت، آنچه مهم است پتانسیلی است که در رابطه با اخوان المسلمین در سطح منطقهای وجود دارد. پس از سرنگونی مرسی، جریان منطقهای اخوان تحت هجمه-ای کم سابقه قرار گرفت و به رغم داشتن حامیان منطقهای – از جمله قطر و ترکیه – نتوانست جایگاهی که پیش از کودتای ۲۰۱۳ مصر به دست آورده بود را حفظ کند. قدرتگیری ملک سلمان در عربستان و اولویت دادنِ وی به مبارزه با «تهدید ایران» به جای «تهدید اخوان» – که توسط ملک عبدالله توأمان دنبال میشد – سبب شد اخوان در برخی از کشورهای منطقه با گشایشهایی سیاسی روبرو شود. با اینحال، تبدیل شدنِ پروژۀ مستقل اخوان المسلمین به ابزاری در زدوبندهای منطقه، برای اخوانیها و حامیان آنها به هیچوجه قابل قبول نبوده و نیست.
در نتیجه انتظار می رفت اخوان المسلمین تحرکی مستقل در سطح منطقه در پیش بگیرد. یکی از حوزه های اصلی برای ترسیم و در پیش گرفتن سیاستی مستقل، در رابطه این جریان با ایران بود. به نظر می رسد اخوان المسلمین و حامیان آن در حال بازبینی رابطه خود با ایران باشند. دو نشانه اصلی در این زمینه بروز کرده است:
اخوان المسلمین در ارتباط با پرونده های اصلی منطقه از جمله و به ویژه سوریه و سپس یمن، اختلافاتی جدی با ایران داشته و دارد. با این حال، از منظری راهبردی، این جریان اولویت هایی در منطقه دنبال می کند که مستقیماً با ایران در تضاد نیست بلکه گاه با سیاست های منطقه ای ایران در یک راستا قرار می گیرد. از جمله این محورها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
نکته مهم آنکه پس از سرنگونی مرسی و تضعیف اخوان در منطقه، این جریان همراهی با عربستان را تا حدی پذیرفت. در واقع در آن برهه، اخوان جایگزینی جدی نداشت. اما پشتیبانی عربستان و به ویژه امارات از سیسی، تضاد این دو به ویژه امارات با نظام اردوغان (که به پشتیبانیِ مستقیم و غیرمستقیم آنها از کودتاگران انجامی) و بهره گیری ابزاری عربستان از حزب اصلاح یمن در برابر حوثی ها، به نظر می رسد اخوان المسلمین را به چارچوب رفتاری نوین رهنمون کرده است.
تضاد عربستان با پشتیبانیِ قطر از اخوان المسلمین و طرفداریِ ترکیه از قطر در این نزاع، گویای احیای محور اخوانی در برابر محور موسوم به اعتدال عربی برای بار دوم است. نگاهی به لیست افراد و موسساتی که از سوی چهار کشور تحریم کننده قطر تحت عنوان تروریستی منتشر شد، گویای جنبه ضد اخوانی غالبی است که نمی تواند از سوی ترکیه و قطر پذیرفته شود. ترکیه به رغم دوری از تنشِ گفتمانی با عربستان در بحران محاصره قطر، آشکارا سیاستی در پشتیبانیِ از دوحه اتخاذ کرده است. افزون بر ترکیه، طبعاً جریان اخوانی منطقه از جمله در عراق، سوریه و دیگر کشورهای منطقه، در دعوای یاد شده در کنار قطر قرار گرفته و یا خواهند گرفت.
بدین ترتیب، در شرایط جدید با نوعی بازتعریف نظم منطقه ای روبرو هستیم. در این نظم، جریان اخوانی و حامیان آن در منطقه، به تدریج راه خود را در تحولات کلان خاورمیانه از راه عربستان جدا می کند. در این معنا، ورود متغیر ترامپ به معادلاتخاورمیانه و نمایش اقتدار در اجلاس های سه گانه ریاض، بر خلاف تصور عربستان، نه تنها به هیمنه آن بر تصمیم سازی های جمعی عرب ها و مسلمانان بر علیه ایران کمک نکرد بلکه به شکاف هایی انجامید که به تدریج به خروج اخوان از این هیمنه کشیده می شود.
در نظم منطقه ای در حال بروز در مرحله پیش رو، روابط اخوان منطقه با عربستان به هیچ وجه به شکل دوره پیش از تحریم و محاصره قطر باز نخواهد گشت. پافشاری قطر براستقلال خود و مواجهه آن با تصمیم جمعی چهار کشور محاصره کننده، گویای آن است که نباید انتظار اعاده وضعیت به پیش از محاصره باشیم. طبعاً ایالات متحده تلاش خواهد کرد این اختلاف التیام یافته و مشکلات درون عربی، سودی برای ایران در بر نداشته باشد. اما واقعیت جدایی اخوان از عربستان، در آینده روشن تر خواهد شد. بنابراین، بر خلاف دو محور ضد ایرانی و طرفدار ایران در خاورمیانه، در آینده با سه محور مقاومت، اخوانی و محور موسوم به اعتدال عربی در این منطقه مواجه خواهیم بود.
*پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک
گروه طراحی سمیر
0 Comments