شوناک ست در تحلیلی که اندیشکده کارنگی منتشر کرد، نوشت: این اقدام بخشی از تلاش گسترده دهلی نو در راستای بهبود موقعیت هند در جهان و پیشرفت برنامه های فضایی این کشور است تا در بستر آن، به تقویت دیپلماسی محلی این کشور، ارتقاء ارتباطات و همکاری منطقه ای و بهبود خدمات رسانی بپردازد.

این ماهواره مجموعه پیچیده ای از فرصت ها در اختیار سیاستمداران هند و دیگر کشورهای منطقه ای قرار می دهد، هر چند که کنترل حوادث پیش روی آن، در منطقه ای که تنش های امنیتی و سیاسی از ویژگی های تاریخی آن محسوب می شود، چالش برانگیز خواهد بود.

ماهواره جنوب آسیا و دیپلماسی منطقه ای هند

صلح و رونق منطقه ای برای اهداف بلندپروازانه هند به عنوان قدرتی بزرگ حیاتی است. برهمین اساس نیز، نارندرا مودی، نخست وزیر هند، جنوب آسیا را در اولویت سیاست خارجی دهلی نو قرار داده است.  هدف اصلی سیاست خارجی هند در این منطقه، غلبه بر موانع اتحاد منطقه ای و گسترش دامنه همکاری ها است. در همین راستا، ابتکارهایی مانند ماهواره جنوب آسیا ابزاری مساعد برای پیگیری این اهداف بشمار می رود. این پروژه مسلما اولین فرصت هند محسوب می شود تا فعالیت های خود در فضا را در راستای اهداف سیاست خارجی مشخص بکار گیرد.

مودی ایده ی پرتاب ماهواره اختصاصی جنوب آسیا را ابتدا در ژوئن 2014 و تنها یک ماه پس از دعوت تاریخی از رهبران اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا (SAARC) به مراسم ادای سوگند خویش مطرح کرد. در همین راستا، مودی از سازمان تحقیقات فضایی هند درخواست کرد تا ماهواره ای برای کشورهای عضو اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا اختصاص دهد. او در همین باره گفت: «امروز بنده از جامعه فضایی خود می خواهم تا چالش توسعه یک ماهواره برای اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا را بپذیرد تا آن را به عنوان هدیه ای از جانب هند به منطقه خودمان اختصاص دهیم، ماهواره ای که طیف کاملی از کاربردها و خدمات را برای همه همسایگان ما فراهم سازد».

ماهواره ای که هند در می 2017 پرتاپ کرد، از دوازده گیرنده کوانتومی برخوردار است که طیف وسیعی از برنامه های مرتبط با ارتباطات و هواشناسی را تسهیل می کند. این ماهواره دارای یک ماموریت برنامه ریزی شده با عمری بیش از دوازده سال است. هزینه این ماهواره ی تقریبا 2 تنی حدود 36 میلیون دلار است و توسط سازمان تحقیقات فضایی هند تامین مالی، ساخته و اجرا شده است. کشورهای مشارکت کننده منطقه ای در این طرح تنها هزینه سامانه های زمینی مربوطه را تامین می کنند، هرچند که این کشورها تشویق شده اند تا نظرات و دغدغه های خود از این پروژه را اعلان و نمایندگانی برای تیم بین – دولتی مدیریت این پروژه اعزام کنند.

پاسخ جنوب آسیا

قاعده کلی در روابط بین الملل این است که گسترش و تعمیق کانال های مشورتی نهادینه شده باعث ارتقاء همکاری ها می شود. ماهواره جنوب آسیا به دنبال تسهیل همکاری منطقه ای از طریق تکمیل مکانیسم های موجود نظیر اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا است. انتظار می رود که دسترسی وسیع همسایگان دهلی نو به خدمات تکنولوژیکی این ماهواره از یک طرف مایه حسن نیت سیاسی در قبال هند شود و از طرف دیگر به رشد اقتصادی کمک کند.

البته این ادعایی مبالغه آمیز است که ماهواره جنوب آسیا بطور خودکار در آینده نزدیک موجب دوستی بین هند و همسایگان جنوب آسیایی آن شود. چرا که به طور کلی، کشورهای جنوب آسیا هند را قدرتی سلطه جو تصور می کنند. از نظر تاریخی، تناقض بین تعهد دهلی نو به اصل عدم مداخله همزمان با مداخلات خارجی پراکنده آن در کشورهای همسایه، از ویژگی های سیاست خارجی دهلی نو در جنوب آسیاست. همچنانکه هند با عضویت در آنچه آن را پیمان های دوستی با کشورهای کوچک، نظیر بوتان و نپال، قلمداد می کند، آگاهانه به دنبال حفظ موقعیت برتر خویش در منطقه است. هدف از این پیمان ها این است که از عدم مداخله هند در امور داخلی این کشورها اطمینان حاصل شود، همکاری راهبردی ترغیب شود، و در ازای نفوذ هند در سیاست خارجی این کشورها، مزایای خاصی (مانند کمک های هند) نصیب آنها شود.

در همین حال، اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا از زمان تاسیس آن در سال 1985 اغلب گرفتار تنش بوده است. بین هند و پاکستان درگیری های متناوبی وجود داشته است و گاهی بین هند و دیگر همسایه های آن نیز تنش روی داده است. اگرچه اجلاس سالانه این اتحادیه از زمان شکل گیری تا کنون معمولا با  شرکت سران دولت های عضو برگزار شده است اما بخاطر مسائل مختلف سیاسی، تنها 18 بار بطور موفقیت آمیز سازماندهی شده است. اجلاس نوزدهم (که قرار بود در نوامبر 2016 در پاکستان برگزار شود) با انصراف افغانستان، بنگلادش، بوتان، هند، مالدیو و سریلانکا از شرکت در آن، بخاطرحمله تروریستی مرزی به اردوگاه ارتش هند در کشمیر توسط نمایندگان پاکستان، به تعویق افتاد. ارتش هند با حملاتی تلافی جویانه به مواضع گروه هلی تروریستی در امتداد خط کنترل، که مناطق تحت کنترل هند و پاکستان را در کشمیر مجزا می سازد، به این حمله پاسخ داد.

براین اساس، واکنش کشورهای جنوب آسیا به طرح ماهواره ای هند از خوشبینی محتاطانه تا نگرانی آشکار متغییر بوده است. سریلانکا اولین کشوری بود که از این طرح اعلام رضایت کرد اما نگرانی خود را نیز بروز داد. داکا و کابل نیز مردد بودند. اگرچه داکا درنهایت به این طرح پیوست اما کابل که ظاهرا از این اقدام استقبال می کند، تا زمان پرتاپ این ماهواره بطور رسمی به این طرح نپیوسته بود. این بدگمانی احتمالا از نگرانی کشورهای منطقه از پیامد پرتاب ماهواره جنوب آسیا بر فعالیت فضایی مربوط به خودشان ناشی می شود. همچنانکه داکا به پیشبرد ماهواره مخابراتی خود با نام  Bangabandhu-1، امید بسته و اعلام کرده است که برای ساخت و راه اندازی آن تا دسامبر 2017، با شرکت هوافضای اروپایی  Thales Alenia Space قرارداد بسته است. افغانستان نیز بدین خاطر نگران است که موقعیت ماهواره جنوب آسیا با مدار ماهواره مخابراتی این کشور، افغانست 1، تداخل دارد.

در ژوئن 2015، پاکستان اعلام کرد که کمک فنی و مالی خود در اختیار پروژه ماهواره جنوب آسیا قرار می دهد اما سپس خواست که این پروژه تحت مسئولیت اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا قرار گیرد. اما هند این پیشنهاد را رد کرد و به پیشبرد طرح ادامه داد. همچنین، در ماه اوت همان سال دبیرخانه این اتحادیه، مستقر در کاتماندو، خواست تا این پروژه به کمیته فنی آن در زمینه علم و فناوری واگذار شود. حال آنکه این دبیرخانه نه تنها فاقد مهارت فنی و مدیریتی و تاسیساتی برای فعالیتی در این مقیاس است، بلکه احتمال گرفتاری این پروژه در بروکراسی و تشریفات اداری آن نیز وجود داشت. درنتیجه، هند پیشنهاد این دبیرخانه را نیز رد کرد. بعدها اعلان شد که پاکستان در مارس 2016 از این طرح کناره گیری کرده است. این پروژه مشترک که در ابتدا ماهواره اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا نام داشت به ماهواره جنوب آسیا تغییر نام داد.

فرصت های پیش رو

ماهواره جنوب آسیا به دنبال بهبود همکاری و تعامل دو جانبه و چند جانبه است. کشورهای شرکت کننده در این طرح اگرچه از طیفی از خدمات بهره مند می شوند، اما تا کنون تصویر کاملی ازمخاطرات آن و مذاکرات بین-دولتی که لازمه این همکاری است، در حوزه عمومی ظاهر نشده است. از گزارش رسانه ها و اسناد رسمی موجود می توان برداشت کرد که اولین کاربرد این ماهواره بهبود ارتباطات و ارائه خدمات عمومی است. بیانیه دولت هند حاکی از آن است که این ماهواره راه را برای ایجاد تلویزیون مستقیم خانگی، دسترسی به اینترنت، آموزش از راه دور، درمان از راه دور و مدیریت بحران در حوادث طبیعی، هموار خواهد کرد. همچنین، انتظار می رود که این ماهواره به پشتیبانی از برنامه های کاربردی هواشناسی، ماهیگیری و اطلاعیه های مشاوره کشاورزی و نقشه برداری منابع طبیعی کمک کند. با توجه به تنوع جغرافیایی و زمین شناسی جنوب آسیا و همچنین فراوانی بلایای طبیعی مانند سونامی و زمین لرزه ها در این منطقه، خدمات فضایی که به مدیریت منابع طبیعی و واکنش در برابر فاجعه کمک کند، برای کشورهای آسیب پذیر بسیار سودمند خواهد بود.

ماهواره جنوب آسیا باید بخشی از گام های منظم و منسجم برای گسترش دامنه همکاری ها در کمک متقابل در شبه قاره هند باشد. شاید این ماهواره هند را به نمایش الگوی توسعه مبتنی بر فن آوری فضایی رهنمون سازد که از طریق اتحاد منطقه ای بر منافع هند می افزاید. اجرای موفقیت آمیز این دیدگاه به پیشبرد آرزوی هند در تبدیل شدن به قدرتی بزرگ کمک می کند. بنابراین هند از طریق دیپلماسی فضایی خود در قبال جنوب آسیا رویکردی هوشمندانه و پرشور اتخاذ خواهد کرد و تداوم این کار برای دهلی نو عاقلانه است.

نتیجه گیری

بطور خلاصه، هند برای تامین منافع عمومی همسایگان خود و تقویت انسجام و ارتباطات منطقه ای، به اقدامی بلندپروازانه دست زده است. این موضوع می تواند مسیر دیگری برای تعامل با کشورهای جنوب آسیا گشوده و به جای درگیری، فضایی سازنده در منطقه ایجاد کند. با این حال، این ابتکار نوآورانه با چالش هایی مواجه است. چنانکه برنامه های فضایی بومی کشورهای جنوب آسیا باعث کاهش تعداد کشورهای بهره مند از ماهواره جنوب آسیا خواهد شد. در عین حال، اگرچه فن آوری مکمل دیپلماسی است اما نمی تواند جایگزین آن شود. بنابراین، تقویت اتحاد و تعامل در منطقه ای با خصومت های تاریخی و تعصبات سیاسی، کار طاقت فرسایی است.

با این حال، کشورهای پیشرو برای حفظ برتری خود و کسب مشروعیت در نظم بین المللی، باید هزینه خدمات عمومی را تقبل کنند. راه رهبری جهانی از دیپلماسی منطقه ای آغاز می شود و برای هند، فضا مکانی نویدبخش برای پیشبرد نفوذ این کشور محسوب می شود. بنابراین، پرتاپ ماهواره جنوب آسیا، پیامدهای قابل توجهی در سالهای آینده برای هند، منطقه و فراتر از آن خواهد داشت.