سید مصطفی هاشمی/ پژوهشگر مسائل غرب آسیا
احزاب، جریانهای سیاسی و مذهبی و شخصیتهای سیاسی دو کشور در این خصوص موضع گیری کردند و مواضع حیدرالعبادی را در این خصوص به چالش کشیدند. برخی ایرانی ها با واکنش شدید به موضع العبادی به سالهای دفاع ج.ا.ایران از عراق و کمک به آنها برای شکست داعش صحبت به میان آوردند و برخی با هجمه تند و تیز به مواضع نخست وزیر عراق، به وی یاداوری کردند که عراق در خلال 8 سال جنگ تحمیلی، می بایست به ایران غرامت بپردازد و جمهوری اسلامی ایران صرفاً به این دلیل که این کشور درگیر جنگ و بی ثباتی است نسبت به دریافت آن تعجیل نکرده است.
در طرف مقابل نیز برخی نمایندگان، شخصیتها و جریانات سیاسی و مذهبی عراقی نیز به این سخنان و مواضع واکنش نشان دادند. برخی با تمجید از العبادی و مواضعی که اتخاذ کرده، از وی خواستند تا در برهه حساس کنونی منافع ملی عراق را مد نظر قرار دهد و عراق را وارد چالش با ایالات متحده نکند و از سوی دیگر برخی جریانها همچون مقتدی صدر، عمار حکیم و نوری مالکی ضمن تقبیح حیدر العبادی، مواضع وی را نسنجیده برشمردند و بر اهمیت کمک به دولت و ملت ایران برای مقابله با تحریمهای یکجانبه آمریکا تأکید کردند.
موج رسانه ای و تبلیغاتی دو کشور در حمایت و یا رد مواضع حیدرالعبادی در هفته های اخیر به قدری وسیع بود که کماکان به عنوان یکی از سرخطهای مهم خبری در مطبوعات مطرح بود و تحلیلگران و صاحب نظران سیاسی در این خصوص اظهارنظر می کردند.
هرچند فشار ترامپ به کشورها و دولتهایی که حاضر به تبعیت از فرمان وی نیستند یکی از دلایل اصلی اتخاذ چنین موضعی از سوی العبادی بوده اما بدون شک این عامل تنها دلیل این موضعگیری محسوب نمیشود. مسئله ای که حائز اهمیت است اینست که غیر از فشار ایالات متحده، چه عوامل دیگری باعث شده تا العبادی یک چنین موضعی نسبت به ج.ا.ا اتخاذ کند؟ آیا این مواضع خواست و اراده قاطبه ملت عراق می باشد؟ آیا دولت عراق مکانیزمی برای اجرای آن خواهد داشت یا خیر؟ و در صورت وجود سازوکارهای حذف و یا کاهش روابط اقتصادی با ج.ا.ا، آیا گزینهای برای جبران حذف و یا کاهش نقش ایران در عراق وجود دارد؟
در اینکه عراق به خاطر حضور وسلطه امریکا دراین کشور ،برای تبعیت از امریکا تحت فشار است شکی نیست اما نکته اصلی این است که شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عراق به گونه ای است که دولت و مقامات اجرایی عراق را به شدت تحت فشار قرار داده است. تعداد بالای جوانان جویای کار، نرخ پایین اشتغال، درآمد کم، فساد اداری، جنگ و درگیری مذهبی و ناتوانی دولت در ایجاد شغل و امنیت برای جامعه عراق بویژه نسل جوان آن در کنار مداخله آمریکا و برخی کشورهای عربی در سیاستهای داخلی عراق زمینهای فراهم کرد که به یکباره تبلیغات شدید رسانهای علیه جمهوری اسلامی ایران در عراق شکل گرفت. پیروزی سائرون و حضور طرفداران آقای صدر در خیابانهای عراق که با شعارهایی بر ضدیت ایران همراه بود در کنار التهابات ناشی از قطع برق صادراتی ایران به عراق که در اوج گرمای تابستان اتفاق افتاد سبب شد تا برخی با سوءاستفاده از جو روانی و تبلیغاتی ایجاد شده، با حمله به پایگاه های فکری ج.ا.ایران، اقدام به تخریب اموال عمومی کنند. این اقدام که به طور وسیعی در فضای مجازی منتشر شد، افکار عمومی مردم و حتی برخی سیاسیون عراقی را تحت تأثیر قرار داد و برخی مقامات دولتی عراق را بر آن داشت که برای حفظ جایگاه و موقعیت خود، سوار بر موج ایجاد شده، از موج تبلیغی ضد ایرانی پیروی کنند؛ فلذا ضمن محکوم کردن تحریمهای اعمالی آمریکا علیه ج.ا.ا، خود را مجبور به اجرای تحریم های آمریکا بدانند. منتهی برخی جریانها و احزاب سیاسی عراق از جمله شخصیتهای سیاسی متنفذ این کشور با علم بر موقتی بودن این مسئله، به سرعت از خود واکنش نشان دادند و نسبت به مواضع العبادی از خود واکنش نشان دادند. واکنش منفی رهبران و جریانات سیاسی و مذهبی عراق حاوی این پیام بود که قاطبه ملت عراق با چنین تصمیمی همراه نیستند و مواضع دولت عراق بویژه سخنان حیدرالعبادی را برخلاف اصول و سیاست همسایگای و وابستگیهای فکری، مذهبی، سیاسی و اقتصادی عراق میدانند و همین مسئله سبب شد تا نخست وزیر عراق در مصاحبههای بعدی خود، با عدول از اظهارات خود، به دنبال اصلاح مواضع گذشته خود برآید.
عراق سالهاست که درگیر جنگ و ناامنی است. حمله داعش به عراق آخرین آن بود. گستردگی و توان حمله داعش به عراق به اندازهای بود که باعث شد تا زیرساختهای عراق به شدت آسیب ببیند و دولت عراق در آستانه شکست قطعی قرار گرفته بود. لیکن با حمایتهای سیاسی و مستشاری جمهوری اسلامی ایران توانست این بحران را پشت سر بگذارد. ملت عراق خود شاهدی بر این حقیقت هستند که اگر حمایتهای ایران نبود سرزمین آنها و زندگی آنها به دست داعش می افتاد و آنگاه معلوم نبود که چه بر سر آنان میآمد. ضمن اینکه در سالهای گذشته با تلاشهایی که از سوی مقامات دو کشور صورت گرفته تراز تجاری دو کشور به میزان 6 میلیارد دلار افزایش داشته که حجم بالایی از این میزان روابط تجاری مربوط به حوزههای زیرساختی عراق میباشد. سرمایهگذاری در حوزههای زیرساختی موضوعی بسیار پرهزینه و زمانبر است. دولت عراق به خوبی آگاه است که تبعیت از تحریمهای ایالات متحده و قطع یکباره روابط تجاری خود با ج.ا.ا چه تبعاتی برای این کشور و ملت عراق میتواند داشته باشد. دیگر کشورهای همسایه و یا کشورهای فرامنطقهای هم به دلیل شرایط ناامنی حاکم بر عراق حاضر به پذیرش ریسک سرمایهگذاری در این کشور نیستند و اگر هم بخواهند عزم سرمایهگذاری در این کشور را داشته باشند، به دلیل آنکه راهاندازی و عملیاتی ساختن پروژههای زیرساختی موضوعی بسیار پرهزینه، زمانبر و نیازمند فناوریهای روز است و مدتها زمان میبرد تا بتوانند خلأ حضور ایران را جبران کنند. هرچند حجم روابط تجاری 6 میلیارد دلار؛ موضوعی نیست که به راحتی قابل جایگزینی باشد و مدتها زمان میبرد تا شرکتهای خارجی بتوانند جای ایران را در حوزههای صنعتی پر کنند. ضمن اینکه ارتباط ملت ایران با ملت عراق، در سالهای گذشته به واسطه راهپیمایی عظیم اربعین بسیار نزدیک شده است. رفت و آمد تجار، زائران و گردشگران ایرانی و عراقی به کشورهای یکدیگر در این سالها افزایش چشمگیری داشته است و موجب تقویت و تحکیم روابط دو ملت شده است. حیدرالعبادی با درک این وابستگی متقابل بین دو کشور، اخیراً اعلام کرده تصمیم دارد با اعزام هیأتی به آمریکا، در خصوص تعاملات مالی با ایران تخفیف بگیرد. هرچند به نظر میرسد اگر عراق نتواند در این زمینه به موفقیت برسد راههای جایگزینی برای حفظ روابط تجاری دو کشور وجود خواهد داشت که در زمان مناسب بکار گرفته خواهد شد. کشورهای مداخلهگری همچون عربستان در تلاشند تا با پررنگکردن ریشههای اختلافی ایران و عراق به ویژه در حوزه محیطزیست از نزدیکی بیشتر دو کشور ممانعت کنند و بیش از این اجازه نزدیکی دولت و ملت ایران و عراق را ندهند.
از منظر ژئوپلیتیک، مطلوبترین سناریو برای ایران و عراق، افزایش همکاریهای منطقه ای علاوه بر تقویت همکاریهای دوجانبه است. حافظه تاریخی دو کشور موید آن است که هروقت این دو کشور مشی رقابت با یکدیگر را در پیش گرفتهاند، هزینههای جبرانناپذیری بر ملت آنها تحمیل شده است. ارتقاء روابط دو کشور چه به لحاظ راهبردی و چه به لحاظ تاکتیکی و در ابعاد و حوزههای مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و … میتواند میزان هزینه دو کشور را به حداقل ممکن کاهش دهد و در چارچوب سیاست همسایگی بهترین سناریویی است که میتواند وزن دو کشور را افزایش داده و تا متحد راهبردی ارتقاء دهد.
0 Comments