^*قاسم منفرد

مقدمه

دولت هند با یک مجموعه چالش های اساسی در منطقه پیرامونی خود مواجه است. از مهم ترین چالش ها می توان به عملکرد دولت پاکستان علیه امنیت ملی هند، رقابت با چین و همچنین نگرانی از گسترش ارتباطات این دو کشور و گسترش نفوذ آن در منطقه جنوب شرق آسیا اشاره نمود. گزارش حاضر به بررسی رویکرد هند در برابر چالش های یادشده پرداخته و راهبردهای هند را برای مقابله با این چالش ها مورد تحلیل قرار می دهد.

تبیین موضوع

دولت ناراندی مودی پس از احراز قدرت، جهت رفع نگرانی ها و چالش های امنیتی خود درصدد تعامل با پاکستان برآمد و تلاش کرد تا از طریق فرایندهای دیپلماتیک، سطح تنش با پاکستان را کاهش دهد اما با افزایش حملات مرزی و تشدید تنش در کشمیر در نهایت به بی ثمر بودن این تلاش ها پی برد و به این نتیجه رسید که پاکستان فاقد اراده سیاسی لازم برای بهبود وضعیت امنیتی در منطقه است.

لذا دولت هند با تغییر رویکرد در سیایت خارجی خود نسبت به پاکستان، حالت تهاجمی در پیش گرفت و تلاش کرد با تقویت توان نظامی خود و انعقاد پیمان های امنیتی با بازیگران فرامنطقه ای همچون ایالات متحده، روسیه و فرانسه در برابر چالش پاکستان به شیوه نظامی پاسخ بدهد. از جمله این قراردادها می توان به قرارداد خرید 36 فروند جنگنده رافائل از فرانسه، ارتقاء توان موشکی با اسرائیل، توافق همکاری لجستیک با آمریکا و قرارداد همکاری نظامی- تسلیحاتی با روسیه اشاره کرد.

دولت هند بر اساس توافقنامه همکاری لجستیک با آمریکا از طرفی موافقت خود را جهت استفاده مشترک دو کشور از پایگاه های نظامی و بنادر خود اعلام کرده و از سوی دیگر برای ایجاد برتری نظامی در برابر پاکستان درصدد تعامل و تقویت تعاملات نظامی با روسیه برآمده به طوریکه در توافق اخیر بین هند و روسیه، زمینه ساخت 200 فروند هلیکوپتر نظامی روسی در خاک هند، خرید سامانه های ضدموشکی اس 400 و تعدادی ناوچه جنگی جهت مدرنیزه سازی توان نظامی و و برقراری توازن قوا در منطقه در دستور کار قرار گرفت.

انگیزه هند از تقویت مناسبات نظامی- امنیتی با بازیگران فرامنطقه ای ناشی از نگرانی راهبردی آن ها از حوزه پیرامونی خود به ویژه پاکستان و چین و تلاش برای افزایش عمق استراتژِک در قبال رقبای منطقه ای به ویژه در جنوب شرق آسیا و اقیانوس هند است.

سیاست خارجی هند در قبال پاکستان

یکی از مهم ترین راهکارهای هند در مواجه با پاکستان، شناسایی نقاط آسیب پذیر پاکستان در بخش های نظامی، امنیتی و اقتصادی و تلاش برای بازدارندگی در برابر این کشور از طریق افزایش فشارهای بین المللی و تغییر رفتار وی است. از منظر هند، پاکستان یکی از کانون های اصلی ایجاد آشوب در منطقه است که با تقویت نیروها و جریان های افراطی، زمینه ساز بروز و تشدید ناامنی در حوزه پیرامونی می شود. لذا به اعتقاد هند ناامن سازی، ابزار پاکستان برای ایجاد بی ثباتی و نقش آفرینی در منطقه می باشد.

اجیت دوول مشاور امنیت ملی هند معتقد است هند برای مقابله مؤثر در برابر پاکستان نیازمند ایجاد تغییر در رویکردهای مبتنی بر تعامل دیپلماتیکِ صرف و ایجاد توازن میان دیپلماتیک و تقویت قابلیت های نظامی کشور می باشد. طرفداران این اندیشه در هند، تقویت توانمندی های نظامی هند را به مثابه ذخیره ای اثربخش برای تعاملات دیپلماتیک با پاکستان می دانند که منجر به تغییر در رفتارهای بی ثبات کننده آن کشور در منطقه می شود. نخستین پیامد افزایش تنش بین هند و پاکستان، تقویت فضای واگرایانه در جنوب شرق آسیا و شکست تلاش ها برای رسیدن به همگرایی منطقه ای است. به تعویق افتادن نوزدهمین نشست اتحادیه همکاری های منطقه ای جنوب شرق آسیا (سارک) در نوامبر 2016 بارزترین بازتاب این واگرایی است که تحت تاثیر تنش های اخیر در روابط هند و پاکستان در کشمیر صورت گرفت و در ادامه افغانستان، بنگلادش و بوتان نیز از حضور و شرکت در این اجلاس انصراف دادند. این اقدام هند نشان می دهد که در سطح منطقه ای در تلاش است تا از نفوذ خود برای منزوی سازی و تحت فشار قرار دادن پاکستان جهت تغییر رفتارهای بی ثبات کننده بهره گیری نماید.

راهبردهای هند برای اعمال فشار بر پاکستان مبتنی بر دوگانه تلاش برای اجماع سازی های منطقه ای علیه پاکستان و تقویت مناسبات امنیتی – سیاسی با بازیگران فرامنطقه ای است تا پاکستان را مجبور به سمت تغییر و اصلاح رفتار سوق دهد.

مناسبات هند و چین

به اعتقاد برخی نظامیان هندی، یکی از رویکردها در برابر چینِ در حال گذار به قدرت نظامی- استراتژیکی، تقویت توان نظامی و موشکی از طریق بسط تعاملات نظامی و امنیتی با قدرت های فرامنطقه ای همچون آمریکاست. هند در تلاش است تا از قابلیت های رقابت چین و ایالات متحده بهره کافی را ببرد و ضمن ارتقاء موقعیت و توان استراتژیک خود، نسبت به چالش های خود درباره اختلافات مرزی، رقابت در زمینه انرژی و نگرانی نسبت به نفوذ منطقه ای ضمانت لازم را کسب کند.

نقش بازیگران ثالث در آینده روابط دو کشور حائز اهمیت بسیار زیادی است. نزدیک شدن چینی ها به پاکستان به عنوان چالش جدی امنیتی چین و نزدیک شدن هند به ایالات متحده در شرایطی که اختلافات میان چین و ایالات متحده در دریای چین جنوبی بالا گرفته می تواند رابطه چین و هند را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. به زعم هند، گسترش ارتباط چین و پاکستان، سبب تشدید رفتارهای تخاصمی اسلام آباد شده است و پکن از ظرفیت های دیپلماتیک خود جهت کنترل رفتار پاکستان علیه هند استفاده نمی کند و این به معنای استقبال چین از درگیری میان هند و پاکستان در محیط پیرامونی است. به تعبیر دیگر از منظر هندی ها پکن بیش از آنکه نگران گسترش افراط گرایی در پاکستان باشد، خواهان حفظ کارکردهای این بازیگر موازنه گر در فضای رقابت های درون منطقه است.

نتیجه گیری

در فضای پر تنش منطقه جنوب شرق آسیا، چگونگی صف بندی و آرایش بازیگران اهمیت بسیار زیادی دارد. ملاحظات هند و چین از یکسو و عملکرد سایر بازیگران و قدرت های فرامنطقه ای سبب شده تا سیاست خارجی هند با فضای به مراتب پیچیده تری در سطح منطقه مواجه باشد. رقابت با چین، نزدیک شدن به آمریکا و تنش با پاکستان به عنوان یکی از شرکای منطقه ای چین سبب بروز آشفتگی در منطقه شده است. هند معتقد است مطلوبیت پاکستان برای چین تا حدود زیادی به واسطه نقش و کارکردهای این کشور در سطح منطقه است فلذا پکن تمایلی به استفاده از نفوذ خود بابت تغییر رفتار اسلام آباد و ترغیب وی بابت حل و فصل مسائل از طریق راه کارهای دیپلماتیک نشان نمی دهد. تلاش هند برای گفتگوی مسالمت آمیز با اسلام آباد بی نتیجه بوده و همین عاملی شده تا در شرایط کنونی هند به سمت مناسبات سیاسی و نظامی با قدرت های فرامنطقه ای و بهره گیری از ظرفیت های درون منطقه ای به منظور اجماع سازی علیه رفتارهای بی ثبات کننده پاکستان و منزوی سازی این کشور گام بردارد.

^*پژوهشگر مرکز تحقیقات استراتژیک

متن کامل این مقاله را می توانید از این لینک دریافت کنید.