موضوعاتی مانند چین ؛ روسیه؛ خاورمیانه و البته ایران ؛ از جمله مسایلی هستند که تحلیلگران نظرات و گفته های ترامپ را بعد از برگزاری انتخابات رصد می کنند. اما در این بین طرح برخی نظرات از سوی ترامپ در دوران مبارزات انتخاباتی از جمله موضوع لغو احتمالی بر جام در داخل و بیرون آمریکا به نگرانی های زیادی دامن زد.
ترامپ در دوره کارزار انتخاباتی که تابستان 2015 شروع شد ؛توافقنامه وین را به شدت مورد حمله قرار داد، آن را بدترین موافقنامه مورد مذاکره که احتمال دارد به هولوکاست هسته ای منجر شود ؛توصیف و تصریح کرد که’برجام’ ؛ احمقانه‌ترین توافق‌نامه تاریخ است و گفته بود اگر به ریاست جمهوری انتخاب شود، طرف‌های درگیر در پرونده هسته‌ای ایران را بار دیگر سر میز مذاکره خواهد آورد تا توافق‌نامه بهتری منعقد بشود.
ترامپ در طول مبارزات انتخاباتی خود بارها اظهارات ناخوشایند، و در عین حال متناقضی را درباره این توافق بیان کرد.
وی در زمان های مختلف این توافق را بدترین توافقی دانست که تاکنون حاصل شده است؛ آن را به عنوان «یک واقعیت مسلم» پذیرفت و قول داد که به شدت و به صورت سختگیرانه آن را زیر نظر بگیرد و همچنین گفت در نخستین روزهای ریاست جمهوری خود بار دیگر درباره این توافق مذاکره خواهد کرد.
دو روز بعد از پایان انتخابات ؛ ‘ولید فارس ‘ از مشاوران ترامپ ؛ ضمن اعلام نارضایتی وی از برجام تصریح کرد که امکان دارد برخی از مفاد این توافق نامه مورد بررسی مجدد قرار بگیرد.
وی همچنین با عقب نشینی صریح از ادعای ترامپ در دوران انتخابات، گفت که ‘پاره کردن شاید کلمه ای کاملا تند باشد. او این توافقنامه را بررسی مجدد می کند، به کنگره باز می گرداند، از ایرانی ها می خواهد که برخی مفاد را تغییر دهند و درباره آن مذاکره دوباره انجام شود .
در خصوص حفظ و استمرار برجام یا لغو و پاره کردن آن از سوی دولت نوپای ترامپ ؛ دو نگاه متفاوت وجود دارد:
● حفظ و استمرار برجام
برخی معتقدند که به دلیل ساختار محکم وحقوقی توافق نامه هسته ای با ایران ؛ امکان لغو یکطرفه تعهدات از سوی واشنگتن وجود ندارد و اروپایی ها ؛ روسها و چینی ها اجازه نمی دهند ترامپ اقدامی خطرناک درباره برجام انجام دهد.
به نظر این گروه ؛ بر خلاف ادعای برخی از رقبای جمهوریخواه ترامپ در انتخابات مقدماتی، بعید است ترامپ در نخستین روز ریاست جمهوری خود توافق هسته ای را پاره کند چرا که این اقدام موجب بروز بحران با متحدان اروپایی خواهد شد که از طرف های توافق هستند و حامی این توافق هستند.
از منظر این نگاه ؛ برجام توافقی چند جانبه است و آمریکا نمی تواند آن را به راحتی و به صورت یک جانبه لغو کند. علاوه بر ایران و آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، چین و اتحادیه اروپا به عنوان یک بازیگر مستقل نیز سهم مهمی دارند. همه این طرف ها در استمرار اجرای برجام – از نظر سیاسی، راهبردی و تجاری- منافع زیادی دارند و به راحتی به خواسته آمریکا برای مذاکره مجدد درباره شرایط توافق رضایت نخواهند داد.
آمریکا نمی تواند به طور یکجانبه و بدون نقض قوانین بین المللی آن را لغو یا مفاد آن را اصلاح کند. چرا که هر گونه تلاش برای اقدام مستقیم در این زمینه یا حتی برگزاری مذاکرات مجدد در خصوص مفاد آن – موجب انزوای آمریکا و نه ایران خواهد شد.
‘فدریکا موگرینی’ مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم به تازگی در مصاحبه با شبکه سی ان ان اعلام کرده که توافقامه هسته ای توافق بین ایران و آمریکا نیست بلکه توافقی چند جانبه است .
‘برجام’ معاهده‌ای بین‌المللی است که بیستم ژوییه 2015 با قطعنامه 2231، به اتفاق آرا، مورد تأیید اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفت. بعد از آن هم کنگره آمریکا و هم دستگاه مقننه ایران ‘برجام’ را تصویب کردند.
‘ریچارد نفیو’ عضو سابق تیم مذاکره کننده آمریکایی در نشست گروه 1+5 و ایران در وین و رییس سابق شورای امنیت ملی آمریکا ( می 2011 تا ژانویه 2013 ) در مقاله اخیرش در مرکز سیاست جهانی انرژی کلمبیا تصریح کرده است که ‘کاهش تحریم هایی که ایران در چارچوب توافق از آنها برخوردار شده است، باید هر صد و بیست تا صد و هشتاد روز تجدید شود. این به معنای آن خواهد بود که ترامپ باید در چند ماهه نخست تصدی اش ، این توافق را به طور فعالانه اجرا کند.
http://energypolicy.columbia.edu/publications/commentary/what-s-next-iran-deal
به نظر وی ممکن است ترامپ مانع کاهش تحریم ها شود و در چارچوب تلاش خود برای مذاکره مجدد درباره این توافق، از این اهرم فشار استفاده کند.
‘تریتا پارسی ‘ پژوهشگر ایرانی – آمریکایی هم معتقد است که ترامپ برای کنار گذاشتن یا مذاکره دوباره درباره این متن برجام با دشواری های زیادی رو برو است. به نظر وی آمریکا نمی تواند موافقنامه ای چند جانبه را که ناقض حقوق بین الملل نیست لغو یا اصلاح کند .
پارسی معتقد است که هر اقدامی برای از بین بردن مستقیم این موافقنامه و همچنین مذاکره دوباره، آمریکا و نه ایران را منزوی خواهد کرد .
همچنین ‘جرج پرکویچ’ معاون بخش مطالعات صلح بنیاد کارنگی در مقاله ای که 11 نوامبر در وب سایت این مرکز منتشر شده تصریح کرده در صورتی که آمریکا تهدید کند این موافقنامه را لغو می کند یا در پی مذاکره دوباره باشد قدرت های اصلی و اقتصادهای بزرگ – فرانسه، آلمان، روسیه، چین، برزیل، هند، ژاپن و کره جنوبی آن را اقدام غیر قانونی توصیف و با آن به شدت مخالفت خواهند کرد.
http://carnegieendowment.org/2016/11/11/u.s.-allies-and-rivals-digest-trump-s-victory-pub-65117
‘داریل کیمبال’ مدیر اجرایی ‘انجمن کنترل تسلیحات’ که از گروه های حامی موافقتنامه هسته ای ایران است
معتقد است که اقدامی قانونی دوباره در قبال این موافقتنامه، باعث آزردگی خاطر متحدان آمریکا خواهد شد؛ این در حالی است که هیچ تصویر شفافی از آنچه که ترامپ قصد دارد انجام دهد در دست نیست.
● بازبینی جدی برجام
برخی دیگر معتقدند که بازبینی توافق هسته ای می تواند ایران را بیش از گذشته تحت کنترل درآورد و ضعف های راهبردهای اوباما در مقابل تهران را بپوشاند. از منظر این دیدگاه؛ از آنجایی که برجام در سنا به تصویب نرسیده ، رعایت آن برای هیچیک از دولتهای آمریکا الزام آور نخواهد بود. بنابراین دولت ترامپ از هم اکنون می تواند برجام را ملغی اعلام کند ولی ترمیم نقاط ضعف برجام نیز به تمایل برای مذاکره نیاز دارد. به همین علت است که دولت جدید آمریکا باید محتاطانه عمل کند و در وهله نخست در جهت تبیین برداشت های خود از مقوله کنترل تسلیحات برآید.
معتقدان به این دیدگاه تاکید دارند که تیم باراک اوباما در روند اجرایی کردن برجام از بسیاری از استانداردها چشم پوشی کرد و زمان آن فرا رسیده تا اصول ارزشمند مورد نظر در توافقنامه جدید احتمالی مورد توجه قرار بگیرد. این بدین معنی است که دامنه و ابعاد برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران باید بر مبنای نیازهای ملی این کشور تعریف شود. ایران با توجه به بهره مندی از منابع غنی نفت به انرژی هسته ای نیاز چندانی ندارد. از طرفی ایران باید زوایای پنهان برنامه هسته ای خود را افشا کند. و در نهایت برنامه موشکهای بالستیک ایران نیز که جنبه مهمی از هر گونه برنامه تسلیحات هسته ای به شمار می رود ، باید بخشی از توافق هسته ای آینده باشد. به عنوان مثال ‘مارک دوبوویتز’ از حامیان تحریم های ایران در ‘بنیاد دفاع از دمکراسی ها’که از گروه های جنگ طلب شمرده می شود می گوید :’این واقعیت، یک واقعیت کاملا تازه است. از ترامپ چه انتظاری می توان داشت؟ دیگر برای ایرانی ها، از ضیافت های رایگان، مصالحه های یکطرفه و توجیه خبری نخواهد بود’.
● واقعیت های پیش روی ترامپ
اینکه تصور کنیم ترامپ در سیاست های امنیتی و خارجی آمریکا ؛ حرف آخر را می زند؛ کاملا’ اشتباه است.
ترامپ ایدئولوگ نیست که با یک رشته از عقاید و آرای قاطع درباره سیاست خارجی پا به کاخ سفید گذاشته باشد. به نظر می رسد دیدگاه ترامپ به جهان مبتنی بر دیدگاه کاسبکارانه وی به عنوان یک سرمایه دار میلیاردر باشد – دیدگاهی که در آن هیچ دوست دائمی ، هیچ دشمن دائمی و قطعا هیچ توافق دائمی وجود ندارد.
در خصوص موضوع توافقنامه هسته ای ایران ترامپ ضد و نقیض سخت گفته است. یک بار آن را فاجعه بار و بدترین توافقی توصیف کرد که تاکنون در کره خاکی مورد مذاکره قرار گرفته است ، ولی بعدها گفت احتمالا آن را پاره نخواهد کرد، زیرا واشنگتن به تعهداتی که رسما امضا کرده پایبند باقی خواهد ماند. پس از آن هنگامی که در آیپک سخن می گفت تاکید کرد اولویت شماره یک وی از کار انداختن این توافق فاجعه آمیز با ایران خواهد بود.
این سخنان وی با کف زدنها و هورا کشیدن مستمعان ترامپ در آیپک همراه بود ولی دقایقی بعد خودش حرف اولش را نقض کرد و گفت وی به قدری موشکافانه و دقیق بر روند اجرای توافق هسته ای ایران نظارت خواهد کرد که ایرانی ها نتوانند حتی یک منفذ کوچک برای تقلب و فریب دادن پیدا کنند. این سخنانی مردد آمیز و از این شاخه به آن شاخه پریدن های ترامپ برای کسانی که سالها بی وقفه و خستگی ناپذیر بر سر توافق هسته ای ایران کار کرده اند،چندان خوشایند نیست. البته کنگره که هم اکنون در اختیار جمهوری خواهان است می تواند به اعمال قوانین سختگیرانه در باب مجازات کشورمان در خصوص دیگر فعالیت های این کشور ادامه دهد که این اقدام به ویژه ممکن است فعالیت های تجاری در بخش نفت ، کشتیرانی ، تولید و بانکداری را که هم اکنون در چارچوب برجام امکان پذیر است ، تحت الشعاع قرار دهد اما نمی تواند برجام را نادیده بگیرد.
برجام ؛ توافقی است بین المللی که مهر شورای امنیت سازمان ملل را بر خود دارد و لغو آن نه شدنی است نه رییس جمهوری جدید آمریکا می تواند آن را نادیده بگیرد.

منبع: ایرنا